Dagiti Peste a Makadalus

Idi ngalay ti dekada 1980, maysa a kappo a kas iti kadakkel ti kuko iti tangan a maawagan iti zebra mussel ti naiparna a naipan iti Great Lakes ti Amianan nga America. Naidiskarga ngamin ti danum a pagpadagsen dagiti barko a naggapu iti Europa. Kuna ti Maclean’s a diario ti Canada, a dayta a kappo ti “nagbalin a kangrunaan a pagarigan dagiti nagbiit nga umadu a kita ti parsua iti danum.” Apay?

Ti maysa a kabaian ket makayitlog iti 500,000 iti makatawen. Maysa pay, dumket ti adu a pangen dagitoy a kappo iti aniaman a natangken a banag. Mabalin a 700,000 ti dumket iti maysa a metro kuadrado. Kas resulta, sullatanda dagiti tubo a paglasatan ti danum a mapan kadagiti planta a pangdalus iti narugit a danum ken estasion ti generator. Dagitoy ket dakkel met a paggastosan dagiti makinkukua kadagiti barko ken pantalan.

Ngem adda pagsayaatan daytoy mapadpadakes unay a parsua. Mabalin nga asidegen a mausar dagiti zebra mussel a mangsalaknib iti salun-attayo. Dagiti sientista nga agay-aywan iti aglawlawtayo, a nabayagen a mangad-adal iti disenio ken maaramidan daytoy a parsua, ammoda a ti zebra mussel ket naandur met a pangdalus iti danum. Da Thaddeus K. Graczyk, nga eksperto kadagiti parasito iti Johns Hopkins University iti Baltimore, ken ti managsukisok a sientista ti Environment Canada a ni Yves de Lafontaine, iti Montreal, nagtinnulongda a nangadal iti daytoy a kappo. Ipadamag ti Maclean’s a kabaelan ti zebra mussel nga ipauneg dagiti “tumtumpaw a partikulo nga addaan iti aniaman a sabidong, a kas iti tributyltin, maysa a ramen ti pintura a di maslep ti danum, agingga iti makapapatay a parasito a Cryptosporidium ken ti bakteria nga E. Coli.”

Ti cryptosporidium ket kas iti kadakkel ti nalabaga a selula ti dara ti tao ken narigat nga ikkaten iti mainum a danum. Naandur dayta kadagiti gagangay a kita ti pagdis-impekta, a kas iti chlorine ken ozone. “Nupay kasta, mabiit laeng nga ikkaten dagiti zebra mussel dagiti partikulo a kasta ti kabassitda,” kuna ti Maclean’s. Kinapudnona, sigun kadagiti managsukisok, “bayat dagiti bulbulan ti kalgaw, tunggal nataengan a kappo ket makadalus iti sangalitro a danum kada aldaw. Ikkatenna dagiti alga, mineral a partikulo, makarugit a banag ken dadduma pay a makadangran iti biag agraman dagiti virus ken bakteria a mangpataud iti sakit.” Pattapattaenda a madalusan ti sangametro kuadrado a pangen ti 13,000,000 a kakasta a parasito iti agarup dua nga oras.

Pudno a ti masursuro ti siensia maipapan iti kabaelan daytoy a kappo a mangdalus ket nakaskasdaaw a pammaneknek iti naan-anay a kinatimbeng ti amin a pinarsua ti Dios.

[Picture Credit Lines iti panid 31]

Dagiti ramay a mangig-iggem iti zebra mussel: U.S. Geological Survey; amin a dadduma pay a kappo: © Rob and Ann Simpson/Visuals Unlimited; Cryptosporidium: H.D.A. Lindquist, U.S. EPA