Panangmatmat iti Lubong

Panangpawad Kadagiti Pating

Iti intero a lubong, ti taaw ket sawsawaren dagiti komersial a mangngalap gapu iti panagbirokda kadagiti pating. Alaenda laeng dagiti pigar, sada ibelleng dagiti pating iti baybay. “Maar-aramid daytoy a kita ti nadangkok a panangpawad gapu ta adu ti mayat iti nangina a sopas [ti pigar ti pating],” kuna ti Science News. Adda barko a naggapu idiay Hawaii a tiniliw ti Coast Guard ti E.U. iti taaw ti Mexico idi Agosto 2002 ta natakuatan a nagkarga dayta iti 32 a tonelada a pigar ti pating. Awan ti kargana a sabali pay a paset ti pating. “Irepresentar ti makapaseggar a kargana ti pannakapapatay ti di kumurang a 30,000 a pating ken ti pannakaibasura ti agarup 580,000 a kilo a pating,” kuna ti magasin. “Iti intero a lubong, adu a grupo dagiti mangngalap ti mangpappapatay iti mapattapatta a 100 a milion a pating iti kada tawen.” Mailako dagiti pigar ti pating agingga iti $200 iti kada 450 a gramo iti di matartarawidwidan a merkado, ket umad-adu ti mayat iti dayta ngem kurang ti suplay.

 Panangyurnos iti Tiempo

Sigun iti nabiit pay a panagadal, “dagiti tattao nga agreklamo a kurang ti panawenda ket al-allilawenda ti bagida,” kuna ti The Australian. Ti panagadal nga indaulo ti University of New South Wales ken ti Australian National University ket dinakamat ti periodiko ken kinunana: “Adu kadatayo ti mangbusbusbos iti ad-adu nga oras iti panggedan ken panagtagibalay ngem iti agpayso a kasapulan.” Pinattapatta dagiti managsirarak ti kaadu ti oras a masapul a mangged ti agassawa nga awanan iti annak tapno masustiner dagiti kangrunaan a kasapulanda iti biag. Kalpasanna, indiligda ti nakalkular nga oras iti kaadu ti oras nga aktual a nabusbosda iti pananggedda. Natakuatan iti panagadal a dagiti agassawa nga awanan iti annak ket “nangbusbos iti agdagup iti 79 nga oras iti panangged, 37 nga oras iti panagtagibalay ken 138 nga oras iti panangaywan iti bagida, idinto ta 20 nga oras laeng iti makalawas ti kasapulanda a mangged [sagsa-10 nga oras ti tunggal maysa], 18 nga oras nga agtagibalay ken 116 nga oras a mangasikaso iti bagida [agraman ti pannangan ken pannaturog],” sigun iti periodiko. No kayat ti agassawa a pagbalinen a simple ti panagbiagda, mabalinda pay ti maaddaan iti aginggat’ 100 a nawaya nga oras iti kada lawas. Sigun iti The Australian, ipasimudaag ti panagadal, a dagiti mangmangged nga agassawa nga awanan iti annak “ibagbagada a kurang la unay ti panawenda. Ngem kinapudnona, dida unay makumikom no idilig iti aniaman a grupo. Ngamin, dagiti nagannak ti kangrunaan a marigatan a mangbalanse iti panawenda.”

Umad-adu Dagiti Agdiabetes Idiay India

Pattapattaen ti World Health Organization nga agdiabetes ti nasurok a 170 a milion a tattao iti intero a lubong. Ti India ti pagilian nga ayan iti kaaduan nga agdiabetes​—32 a milion​—ken mainanama nga agbalinto a nasurok a 57 a milion dayta a bilang inton 2005, kuna ti periodiko a Deccan Herald. Iti maysa nga internasional a kongreso maipapan iti diabetes iti Asia, a naangay idiay Sri Lanka, impatuldo dagiti eksperto a ti panangbalbaliw iti taraon ken estilo ti panagbiag dagiti kangrunaan a makagapu iti daytoy kellaat nga iyaadu, agraman ti rigat, dagiti natawid a kasasaad, nalag-an a timbang dagiti kappasngay, ken aglablabes a pannakataraon dagiti kappasngay. Idiay India, ti gatad ti panangagas iti diabetes ket maysa kadagiti kababaan iti lubong. Ngem kaskasdi nga adu ti matay ken maaddaan iti komplikasion a nainaig iti diabetes gapu ta agpadpada a kurang ti pannakaammoda ken naladawen a nadayagnos ti sakitda. Naammuan iti panangadal iti kabibiag dagiti umili iti kaaduan a siudad iti India a 12 a porsiento kadagiti nataengan ti agdiabetes ket 14 a porsiento ti adda depekto ti panangusar ti bagida iti glucose, a masansan a mapasamak sakbay a rumsua ti diabetes.

Dagiti Nadidigra a Reporter iti Gubat

“Nakaro ti pannakadidigra ti adu [a reporter iti gubat] gapu kadagiti nakita ken napasaranda,” kuna ti The New York Times. Kasta ti kinuna ti periodiko maipapan iti “panangadal iti kabibiag ti [140] a ganggannaet a reporter manipud iti innem a kangrunaan nga organisasion a kanayon nga agipadpadamag kadagiti gubat ken dadduma pay a rinnupak.” Inlawlawag ti artikulo nga “umad-adu kadagiti reporter iti gubat ti addaan iti nakaro a depression ken post-traumatic stress disorder ngem kadagiti [naidilig a grupo a buklen ti 107 a] reporter a saan nga agipadpadamag kadagiti gubat.” Dagiti sintoma “inramanna ti kellaat a pannakalagipda kadagiti makadidigra a pasamak, kanayon a pannakabatibat, ken pannakasuron. Marigatanda met a mangipamaysa iti panunotda ken nasiputda unay.” Kanayonanna, “impadamag dagiti reporter a marigatanda unay a makipulapol kadagiti tattao, . . . ken dida kabaelan ti makibagay kadagiti ordinario nga umili, dida kayat ti makilangen iti gagayyemda, marigatanda a mangtaginayon iti nasayaat a relasion ken uminumda iti arak a pangbibineg iti kinasiputda.” Iti promedio, dagiti lallaki ken babbai a naadal ti kabibiagda ket “15 a tawen a nagnaedda kadagiti lugar ti rinnupak agraman idiay Bosnia, Rwanda, Chechnya, Somalia ken Afghanistan.”

Dagiti Lumaklakay ken Bumakbaket a Taga Europa

“Literal nga ad-addan nga agbibiag ti Daan a Europa maitunos iti naganna,” kuna ti Espaniol a periodiko nga El País. Iti dandani amin a pagilian iti European Union, di kumurang a 20 a porsiento kadagiti umili ti agtawen iti nasurok nga 60. Ipadles dagiti mangan-anag kadagiti panagbalbaliw iti bilang dagiti nayanak, natay, nagasawa, ken nagsakit iti maysa a komunidad iti maysa a periodo ti panawen nga inton tawen 2050, agtawenton iti nasurok nga 60 ti 4 iti kada 10 nga umili iti dadduma a pagilian a kas iti Austria, Italia, ken Espania. Gapu ta lumaklakay ken bumakbaket dagiti umili, masapul a mabalbaliwan ti kasasaad ti kagimongan ken ekonomia, sigun iti Second World Assembly on Aging, a naangay idiay Madrid, Espania. Narigrigatton a ponduan dagiti pension ken insurance a pangmantener iti kinasalun-at. Kas pagarigan, mabalin a kasapulan nga agala dagiti amo kadagiti natataengan a trabahador, iyurnosda ti nadumaduma nga eskediul iti panagtrabaho, wenno pagbingayan ti dua a tao ti trabaho, ken iyurnosda ti nagduduma nga edad iti panagretiro. Kanayonanna, “gapu ta manmanonto dagiti agtutubo, dagiti kompania a mayat nga umasenso ket masapul nga iturongda dagiti serbisio ken produktoda kadagiti natataengan,” kinuna ti Kastila a negosiante a ni Josep Maria Riera.

Ad-adda a Kasapulan Ita ti Panangisuro iti Sekso

Sigun iti opisial nga estadistika idiay Alemania, iti nagbaetan ti 1996 ken 2001, immadu iti agarup 60 a porsiento dagiti nagparegreg kadagiti agtawen iti 15 agingga iti 17 ken 90 a porsiento kadagiti ub-ubing pay a babbalasitang, kuna ti Der Spiegel. Imbaga ni Norbert Kluge, iti University of Koblenz-Landau, a nupay nasapsapa a bumaro ken bumalasang dagiti ubbing, ‘saan a naan-anay a maisuro kadakuada dagiti seksual a banag​—ken kangrunaanna, saan a nasapa a maisuro dayta.’ Rumbeng a maisuro a naimbag dagiti ubbing maipapan iti sekso, panagputot, ken panaganak sakbay nga agtawenda iti sangapulo, ngem adu a nagannak ti di mangar-aramid iti rebbengenda, kuna ni Kluge. Sigun iti Berliner Morgenpost, ti direktor ti Federal Parents Council idiay Bonn bagbagaanna dagiti nagannak nga ad-adda koma nga ipaganetgetda dagiti emosional a tema, kas iti “ayat ken dagiti relasion,” no isursuroda ti annakda maipapan iti sekso, imbes a ti pamay-an iti panagputot wenno panaganak.

E-Mail ken Abilidad a Makilangen

Sigun iti dua a managsukisok, mabalin a makikomunikar dagiti empleado iti kaopisinaanda iti isu met la a kadsaaran babaen iti E-mail a kas iti aramiden dagiti kapatadanda iti nadumaduma a pagilian a sabali ti orasda gapu iti sona nga ayanda, kuna ti periodiko ti Canada a Globe and Mail. Iti panagsaona maipapan kadagiti epekto ti E-mail iti abilidad a makilangen, kuna ni David Crystal, a propesor iti pananganag kadagiti lenguahe idiay University of Wales: “Ti panagimdengmo iti ibagbaga ti kasarsaritam ket maysa a napateg a paset ti saritaan,” ket saan nga ipalubos daytoy ti E-mail gapu iti baet ti tiempo ti panangawat ken panangsungbat iti mensahe. Kanayonanna, ti agsursurat babaen ti E-mail ket mabalinna a bukodan ti saritaan a di masingsinga. “Ti agsinnublat a panagsao ken panagimdeng ket maysa a napateg nga abilidad iti pannakilangen,” kuna ti Globe.

Dua a Grupo Dagiti Nerbio?

Dagiti tattao ket addaan iti naisangsangayan a sistema ti nerbio a makarikna iti panagayat ken panangdungngo, kuna ti Aleman a nasientipikuan a magasin a Bild der Wissenschaft. Natakuatan dagiti taga Sweden a sientista nga adda pay laeng makaay-ayo a narikna ti maysa a babai a naawanan kadagiti kangrunaan a selula a sensitibo iti panagrikna idi naaprosan iti nalamuyot a brutsa ti pintura. Natakuatanda a daytoy makaay-ayo a rikna ket tignayen ti maikadua nga agkakanaig a nerbio iti kudil, a buklen dagiti linabag a nabannayat ti panagandarda a maawagan iti tactile C fiber. Ti agkakanaig a nerbio ket agtignay laeng iti naalumamay a panangsagid ken pagbalinenna nga aktibo dagiti paset ti utek a mangkontrol iti emosion. Iti panagkomentona no apay a dagiti tattao ket nalabit addaan iti dua a naiduma a grupo dagiti nerbio, kuna ti International Herald Tribune: “Dagiti linabag a nabannayat ti panagandarda ket agtignay manipud kadagiti kasapaan a panangrugi ti biag, nalabit manipud iti pannakayinaw, idinto ta dagiti napartak ti panagandarda a linabag ket in-inut a tumanor kalpasan ti pannakaipasngay. Nalabit marikna dagiti kappasngay ti ayat iti panangapros ti ama wenno inada sakbay a mariknada a mismo ti pannakasagid.”