Ti Sauna​—Idi ken Ita

SINIGSIGLON a tagtagiragsaken ti nadumaduma a kultura dagiti disso a pagpaling-etan wenno sauna. Ti dadduma iti adu a kita ti sauna ket ti inipi dagiti Indian iti Amianan nga America, ti bania dagiti Ruso, ti hamman dagiti Turko, ken ti mushiburo dagiti Hapones.

Dagiti sauna iti kadaanan a Roma ket pakairamanan met ti nabara a siled ken agalingasaw a siled. Ti maysa kadagiti kapintasan, kanam-ayan, ken kanginaan idi a sauna ti Roma ket dagiti nakabakabda a sauna ni Caracalla. Saklawen dagitoy ti 11 nga ektaria ken mabalin nga aggigiddan a pagpaling-etan ti 1,600 a tattao.

Awisendaka a mangsukimat iti dua a kita ti sauna a maus-usar pay laeng agingga ita. Ti maysa ket ti temescal ti Mexico. Ti sabali pay ket ti sauna dagiti Pinlandes, ket kalpasan a mabasam ti maipapan iti dayta, nalabit kayatmonto a padasen dayta!

Ti Temescal

Sakbay a pinarmek ti Espania ti Mexico idi maika-16 a siglo, ti temescal iti Mexico ket inusar dagiti Aztec, Zapotec, Mixtec, ken Maya. Inusarda dayta iti panangagas ken pananggugor, kas koma iti napateg a paset ti panagmataengan ti maysa a tao, panaganak, pannakaipumpon ti maysa a kabagian, ken dadduma pay a seremonia dagiti tribu. Ti temescal ket nagtaud iti katutubo a sao dagiti Nahuatl a temazcalli, a “balay a pagdigusan” ti kaipapananna. Ti temescal ket maysa a rektanggulo wenno nagtimbukel nga adobe nga estruktura nga immarko ti atepna. Iti unegna, mapapudot dagiti bato a naala iti bulkan, ket agalingasaw dagiti bato no masuyatan iti danum a nagangeran iti mula a kas iti rosemary ken eucalyptus. Siiinayad a mabasnutan ti agpaling-et babaen kadagiti mula a mausar iti ritual wenno makaagas a mula. Malpas ti seremonia babaen ti panangiwarsi iti nalamiis a danum.

 Binusor dagiti Kastila a praile daytoy a kostumbre. Ngamin, imbilangda a di maitutop ti aggiddan a panagpaling-et ti di agkasekso. Nupay kasta, adda pay laeng ti temescal ken maus-usar pay laeng iti dadduma a paset ti Mexico, nangruna iti panagpaling-et, panangep-ep iti sakit, wenno panagtanggad. Nupay kasta, adu met ti mayat a mangisubli iti tradisional a narelihiosuan nga aspeto ti temescal kas paset ti tawid ti pagilian.

Ti Sauna Dagiti Pinlandes

Nalabit ti kasayaatan a pagpaling-etan ket ti sauna dagiti Pinlandes. Kinapudnona, ti “sauna” ket sao dagiti Pinlandes. Agarup 2,000 a tawenen ti kaadda ti sauna. Ti kabayaganen ket buklen dagiti di unay nasayaat ti pannakaatepda nga abut sa adda pagpapudotan kadagiti bato iti tengngana wenno iti suli. Timmaud dagiti estilo-siled a sauna a naibangon iti ruar ti balay idi maika-12 a siglo K.P.

Kadagitoy nga aldaw idiay Finland, dagiti pagtaengan ket gagangayen nga addaan iti sauna. Nadidingan dayta iti kayo ken pabaraen ti koriente wenno sungrod a kayo. Dagiti sauna a masungrodan iti kayo ket maus-usar pay laeng kadagiti simple a balay a maysa ti kadsaaranna ken bario. De koriente man wenno masungrodan iti kayo, adda dagiti bato a maiparabaw kadagiti alikamen a pagpapudot. Kalpasanna, ad-adda ti kinaalnaabna no dagiti agpaling-et suyatanda iti danum dagiti napapudot a bato babaen ti panagusarda iti aklo. Ti napateg a nakaigidiatan ti sauna dagiti Pinlandes iti sauna dagiti Romano ken Turko ket kaaduan a sauna ti nadidingan iti kayo. Gapu ta ti kayo ket saan unay a mangpataud iti bara, mabalin a bumara ngem saan a masinit dagiti agpaling-et kadagiti pagtugawan, pagkaptan, wenno diding.

Ti sauna ket nagpateg a paset iti kultura dagiti Pinlandes. Sigun kadagiti pattapatta, adda 1 a sauna para iti tunggal 3 a Pinlandes. Kaaduan a Pinlandes ket agpaling-et iti sauna agarup maminsan iti kada lawas. No agbakasionda iti kalgaw, masansan nga iti dan-aw, adu kadakuada ti dandani inaldaw nga agpaling-et iti sauna! Masansan a pagsinnublaten dagiti tattao ti agpaling-et iti napudot a sauna ken aglangoy iti nalamiis a dan-aw. Kadagidiay kaay-ayoda a pagsinnublaten ti agpaling-et iti sauna ken aglangoy iti dan-aw iti intero a makatawen, nagadu ti sauna iti asideg dagiti nakalamlamiis nga ayan ti danum. Adda abut iti kayeloan a mabalin a pagtanebam iti apagbiit.

Dagiti Pagimbagan iti Salun-at ti Panagpaling-et iti Sauna

Ti sauna ket nabayagen nga itantandudo dagiti Pinlandes gapu kadagiti pagimbaganna iti salun-at. Kastoy ti kuna ti maysa a proverbio dagiti Pinlandes: “Ti sauna ket agas ti napanglaw a tao.” Kinapudnona, malaksid iti maysa a pagpaling-etan, ti sauna ket maysa a kita ti ospital ken siled a pagpasngayan agingga idi maika-19 a siglo.

Ti gagangay a panagpaling-et iti sauna ket agpaut iti agarup 10 agingga iti 15 a minuto iti kada sesion iti kabara a 80-100 a degree Celsius. Kaay-ayo ti adu nga ulit-uliten dayta, sada aginana, ag-shower wenno agbuyat, iti nagbaetanna. Gapu ta magutugot babaen ti bara, sumayaat ti sirkulasion ti dara, agungap dagiti abut iti bagi, ken rummuar dagiti rugit a kas iti lactic acid, isu a maikkat dagiti rugit wenno madalusan ti bagi. Masansan a ti sauna ket pangep-ep iti sakit ken ut-ot kalpasan ti panagehersisio ken mangbang-ar iti allergy, panateng, ken reuma. Nupay agduduma dagiti opinion maipapan kadagitoy a pagimbagan iti salun-at, kuna dagiti kaay-ayoda ti sauna a ti kasta a panagpaling-et ti talaga a mangpasayaat ken mangpalag-an iti riknada, isu a nadalus ti riknada. No ngudo ti aldaw, dadduma ti mangtagtagiragsak iti sauna gapu ta makaparelaks ken makapabang-ar. Para iti dadduma, makapasalibukag ti agsinnublat a panagpaling-etda iti sauna ken panagdigusda iti nalamiis isu a kaykayatda dayta no aldaw. *

Lumatlatak dagiti sauna iti intero a lubong, nangruna kadagiti otel ken pang-isports a pasilidad. Adtoy ti maysa a pakdaar: Nakalkaldaang ta iti dadduma a pagilian, ti termino a “sauna” ket maus-usar a pangnagan iti sumagmamano a lugar ti prostitusion. Gapuna, siguraduem a ti sauna a papanam ket daydiay agpayso a sauna, a maus-usar kadagiti disente a panggep.

Iti dadduma a lugar, saan nga umiso ti pannakapaandar dagiti sauna. Kas pagarigan, no ti alikamen a pagpapudot ken awanan iti umdas a batbato ken danum a maisuyat iti dayta, mabalin a nagbiit a kumaro ti tumaud a sengngaw a mabalin a di makapabang-ar. Mabalin nga agayus ti danum iti apuy wenno de koriente a coil isu a madadael ti alikamen a pagpapudot inton agangay. Gapuna, siertuem a kanayon a masurot dagiti instruksion ti nagaramid iti sauna. Pagtalinaedem met a nadalus ti sauna ken umiso ti bentilasionna. No addaanka iti sauna a makasurot kadagitoy a pagannurotan, mabalin a kayatmonto a padasen daytoy kadaanan ngem moderno a panagpaling-et.

[Footnote]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 23]

Dagiti Singasing iti Panagpaling-et iti Sauna

● Dika uminum iti arak ken agbussog sakbay nga agpaling-etka iti sauna.

● Ag-shower wenno agbuyatka nga umuna.

● Agtugawka iti ap-ap a tualia.

● Laglagipem a nalamlamiis no nababbaba ti tugaw.

● Baliwam ti alnaabna babaen ti panangsuyat iti saggabassit a danum kadagiti bato iti alikamen a pagpapudot.

● Dika makisalisal kadagiti agpaling-et nga agintutured a mangibtur iti nakabarbara a temperatura wenno kadagiti napeggad ken napaut a panagpaling-et.

● Leppasem babaen ti panagdigusmo iti nalamiis.

[Ladawan iti panid 21]

Maysa a sauna a “temescal”

[Credit Line]

Impaay ni James Grout/Soprintendenza Archeologica di Roma

[Ladawan iti panid 21]

Dagiti sauna ni Caracalla idiay Roma