Ondol​—Nagpaiduma a Sistema a Mangpaimeng iti Balay

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY REPUBLIKA TI KOREA

YANTANGAY kumkumterkami gapu iti nalam-ek a paniempo ti Korea, pinastreknakami ti maysa a naisem a bumalay. Naimengankami iti makaay-ayo nga angin iti uneg ti balayna, nupay awan ti makitami a heater wenno radiator. Kalpasan a nagpasotkami, nagnakamin iti suelo ket nadlawmi a naimeng dayta. Idi naglupisakkami ken imparabawmi dagiti imami iti dayta, nariknami a bumarbara met laengen dagiti kumkumter nga imami.

Ditoy Korea, dandani tunggal balay ket addaan iti daytoy a kita ti panangpaimeng iti suelo. Maawagan dayta iti ondol. Kasano nga agkurri daytoy nagpaiduma a sistema a mangpaimeng iti balay? Ket kasano nga inapektaranna ti panagbiag dagiti Koreano? Sakbay a masungbatan dagita a saludsod, usigentayo ti pakasaritaan ti kadawyan nga ondol.

Pakasaritaan ti Panangpaimeng iti Suelo

Nangrugi ti pakasaritaan ti panangpaimeng iti suelo sakbay pay nga immay ni Jesu-Kristo ditoy daga. Sigun kadagiti nakabakab dagiti arkeologo ken kadagiti historikal a rekord, mabalin a dagiti nagkauna a Romano ti kaunaan a nagusar iti sistema a mangpaimeng iti suelo. * Idi maikapat wenno maikalima a siglo K.P., nalatak ti sistema a mangpaimeng iti suelo iti intero a Peninsula ti Korea. Idi agangay, naawagan dayta iti ondol. Dayta a nagan ket nagtaud kadagiti Tsino a karakter a “nabara nga abut” ti kaipapananna. Ti historikal a rekord dagiti Tsino a Books of Old Tang dakamatenna ti ondol babaen ti panagkunana: “No tiempo idi ti lam-ek, maimengan [dagiti Koreano] babaen ti panagaramidda kadagiti atiddog nga usok sada pabaraen dagitoy babaen ti apuy.”

No Kasano a Nagkurri ti Kadawyan nga Ondol

Kadawyanna, ti paginuduan ti pagtaudan ti bara ti ondol. Mabalin nga adda daytoy iti kosina wenno iti ruar ti diding ti salas. Ti kosina nga addaan iti dua wenno tallo a paginuduan ket mabalin a nalikmut iti agpada a bilang dagiti siled a maimengan babaen ti ondol. Iti kadaanan a kosina dagiti Koreano, nalabit makakitaka iti maysa wenno  dua a dadakkel a kaldero a nakasaang iti paginuduan. Ngamin, ti apuy a maus-usar idi iti panagluto iti innapuy wenno sopas ket mabalin met a mausar a mangpaimeng iti siled a dumna iti kosina! Episiente, di ngamin?

Kaaduanna, naaramid ti kosina nga agarup sangametro a nababbaba ngem iti siled a maimengan. Nalaklaka nga agwaras ti asuk ken ti nabara nga angin iti sirok ti suelo ti nangato ti kadsaaranna a siled gapu ta saanda nga agkabatog. Agwaras ti asuk iti sirok ti suelo? Wen, dayta ti makagapu nga agkurri ti ondol.

Dagiti paidda a tubo nga usok a pagserkan ti bara ken asuk​—ket naisaad iti sirok ti suelo ti siled. Naikamang dagita iti paginuduan ken simburio. Ti nabara nga angin nga agtaud iti apuy ket lumasat kadagiti tubo isu a bumara ti suelo a naaramid iti  bato ken pitak. Saan a simple dayta a kas iti pagarupentayo. Adda dua nga agsupadi a pagannurotan a nasken a masurot. Tapno sumged a naimbag dagiti sungrod, ti asukna ket masapul a lumasat a dagus kadagiti tubo sa rummuar a di malaplapdan iti simburio. Dagiti diretso ken ababa a tubo ti kasayaatan iti kasta a panggep. Ngem tapno maimengan ti intero a suelo iti bara ti apuy, no mabalin ket rumbeng nga agbayag ti nabara nga angin ken asuk kadagiti tubo. Tapno mapasamak daytoy, maiplastar dagiti tubo iti intero a suelo, isu a ti nabara nga angin ket saan a dagus a rummuar iti simburio. No umiso ti kapartak ti ilalasat ti asuk ken ti nabara nga angin, agpatnag a maimengan ti intero a siled babaen ti apuy nga agpaut laeng iti agarup dua nga oras.

Adda kano idi ti maysa a siled ti ondol​—ginasut a tawenen ti kabayagna​—nga episiente unay a mangpaimeng. Gapu iti disenio ti pannakaiplastar dagiti tubo iti siled, nagtalinaed a naimeng ti suelona iti 45 nga aldaw iti maminsan laeng a panangpaimeng! Nagtalinaed kano a naimeng iti 100 nga aldaw. Nakalkaldaang ta nadadael dayta a siled idi Gubat dagiti Koreano idi dekada 1950. Idi 1982, tinarimaan dagiti inheniero dayta a siled, isu a mabalinen a pasiaren dagiti turista ti siled nga addaan iti ondol. Saanen a kas iti orihinal ti kinaepisiente ti pagpaimeng. Kaskasdi, kalpasan ti maminsan a panangpaimeng iti suelo, agtalinaed dayta a naimeng iti sangapulo nga aldaw no primavera ken otonio, ken tallo nga aldaw no tiempo ti lam-ek, uray no –10 a degree Celsius ti temperatura.

Ti disenio ti suelo a mismo ti maysa pay a makagapu nga episiente ti mangpaimeng a sistema ti ondol. Sakbay idi a maisimpa ti suelo, maiplastar nga umuna dagiti tubo a paglasatan ti nabara nga angin. Kalpasanna, maparabawan dagiti tubo kadagiti naingpis a dalumpinas, a dua wenno tallo a pulgada ti kapuskolda. Gapu ta gagangay a naim-imeng ti suelo nga asideg iti paginuduan, mausar dagiti nabengbengbeng a bato sadiay tapno saan a lumamiis. Kalpasanna, adda duyaw a sekka a maikabil iti rabaw dagiti bato, isu a nasimpa ti suelo. Kamaudiananna, adda sumagmamano a katuon ti duyaw ken nalanaan a papel a maipigket iti rabawna.

Iti siled a maimengan ti kadawyan a sistema ti ondol, gagangay a nalamiis ti suelo iti pungto ti siled. Dagiti lallakay ken babbaket, kas kada lolo ken lola wenno nagannak, agraman dagiti sangaili ti maawis ngarud idi nga agtugaw iti naim-imeng a disso kas panangipakita iti panagraem.

Medio naiduma dagiti kadawyan a siled nga addaan iti ondol kadagiti makin-amianan a paset ti Peninsula ti Korea ken kadagiti adda iti makin-abagatan. Iti amianan, awan diding a mamagsina iti siled a maimengan ti ondol ken ti kosina. Agtalinaed a naimeng ti siled gapu iti bara nga agtaud nga agpadpada iti paginuduan ken iti suelo nga addaan iti ondol. Iti abagatan, adda diding a mamagsina iti kosina ken ti salas, isu a saan a maasukan dagiti tattao nga agtugaw idi sadiay.

Gagangay idi a sungrodan dagiti Koreano ti kastoy a kita ti paginuduan. Isu a sakbay a pasgedanda ti ondol, agipempenda iti nagango a sungrod iti abay ti paginuduan. Kalpasanna, arunanda iti papel ken garami. Maus-usar met idi ti uging kas sungrod. Ngem idi maika-20 a siglo, rinugian nga usaren dagiti Koreano ti kasla ladrilio nga uging. Siempre, rumbeng a nasayaat ti pannakamantener ti siled nga addaan iti ondol. No agbirri dagiti tubo, sumarut ti carbon monoxide iti salas, a mabalin a pakaigapuan ti ipapatay.

 Ti Ondol Kadagitoy nga Aldaw

Kadagitoy nga aldaw, manmano a makita ti kadawyan a sistema ti ondol kadagiti pagtaengan dagiti Koreano. Imbes ketdi, dagiti moderno a balbalay agraman dagiti agkakangato nga apartment nga addaan iti ondol ket agus-usar iti moderno a bersion ti ondol​—ti sistema nga agus-usar iti danum a mangpaimeng iti suelo. Napudot a danum imbes a nabara nga angin ti mausar a mangpaimeng iti suelo. Makapainteres ta saan a dagiti Koreano ti nangpartuat iti daytoy a sistema.

Idi rugrugi ti dekada 1900, idi a ti nalatak nga Americano nga arkitekto a ni Frank Lloyd Wright ket agar-aramid iti otel idiay Japan, naawis iti balay ti maysa a natan-ok a Hapones. Nakakita sadiay ni Wright iti siled a naiduma kadagiti gagangay a siled dagiti Hapones. Ti suelo ket naabbongan iti duyaw a papel ken nabara dayta. Daytat’ siled nga addaan iti ondol dagiti Koreano! Ti ondol idiay Korea ket napadasan ti makimbalay a Hapones isu a dina malipatan dayta. Idi nagsubli idiay Japan, nagpaaramid iti ondol iti balayna. Nagustuan ni Wright “ti nagpaiduma a bang-ar ti maimengan manipud iti sirok.” Insigida nga inkeddengna a ti ondol ti kayatna a sistema a mangpaimeng iti balayna isu a rinugianna nga innayon dayta iti panagbangonna iti nadumaduma a pasdek. Inimbento ni Wright ti radiant floor heating, wenno sistema a mangpaimeng iti suelo babaen ti pannakausar ti napudot a danum nga agayus kadagiti tubo imbes a ti nabara nga angin a lumasat kadagiti tubo.

Ti sistema a mangpaimeng a pakausaran ti napudot a danum ket maibagay unay iti estilo ti panagbiag dagiti Koreano iti daydi a tiempo. Apaman a nangrugi a nausar idiay Korea, nagbiit a limmatak ti simple a pamay-an. Ita, maus-usaren dayta iti dandani amin a balbalay dagiti Koreano.

Ti Ondol ken Estilo ti Panagbiag

Nagdakkel ti epekto ti ondol iti estilo ti panagbiag dagiti Koreano. Ti maysa nga epektona ket gagangay nga agtugaw dagiti tattao iti naimeng a suelo ngem kadagiti nalamiis a tugaw gapu ta naim-imeng nga amang ti suelo ngem iti angin iti uneg ti balay. Gapuna, ti suelo ti pagtugawan, panganan, paglalanglangan, ken pagturogan dagiti Koreano. Tapno naim-imeng pay ti suelo, abbonganda no dadduma iti nabengbeng a kubrekama a maawagan iti ibul. No sumrek dagiti miembro ti pamilia manipud iti ruar ti balayda, iselselda dagiti nalamiis a gurongda iti uneg ti kubrekama tapno sangsangkamaysa nga agpaimengda​—a makatulong iti panagbalinda a nasinged iti maysa ken maysa!

Bayat nga umad-adu kadagiti Koreano ti mangtultulad iti estilo ti panagbiag dagiti taga Laud, masansan a kaykayat dagiti ubbing ti agtugaw kadagiti silia ti lamisaan ken maturog iti kama. Ngem kaykayat ti kaaduan a Koreano ti naimeng a suelo nga addaan iti ondol, a mangus-usar iti sistema ti napudot a danum a mangpaimeng. No agpasiarkanto ditoy Korea, sigurado a magustuamto daytoy nagpaiduma a sistema a mangpaimeng iti balay​—ti ondol.

[Footnote]

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Manipud ngato a buya dagiti naiplastar a tubo

1 Paginuduan

2 Dagiti paidda a tubo

3 Simburio

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

● 1 → → 2 → → ● 3

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

[Dagiti Ladawan]

Nausar idi ti paginuduan iti panagluto ken panangpaimeng iti kaabayna a siled

Napateg ti nasayaat a sistema ti simburio ken tubo tapno nasayaat ti panagandar ti “ondol”

[Credit Line]

Ayanna: Korean Folk Village

[Ladawan iti panid 24, 25]

Iti siled nga addaan iti “ondol,” ti kababaraan a disso ket maireserba kadagiti lallakay ken babbaket

[Credit Line]

Ayanna: Korean Folk Village