Tahiti ken ti Panagbirok iti Paraiso

Adun nga aldaw nga agpallapallayog ti barko gapu kadagiti dadakkel a dalluyon iti Pacifico. Nupay nakabarbara ti init, agtultuloy nga ar-aramiden dagiti marino ti makabannog a trabahoda ket sigurado a masubkardan iti naalsem nga arak, nabungtot a danum, ken nabangles a taraon. Pagammuan ta adda nangipukkaw iti: “Takdang! Adda takdang a makitak iti masungad a kannigid!” Iti pangadaywen, nakitada ti nalidem nga alimpatok ti isla. Sumagmamano nga oras kalpasanna, awanen ti panagduaduada​—adda nakitada nga isla.

 Sipud idi nakita dagiti taga Europa, ti Tahiti ket nagbalinen a katupag ti sao a “paraiso.” Idi agangay, kastoy ti insurat ni Louis-Antoine de Bougainville, ti Pranses a managsukisok idi maika-18 a siglo ken nangidaulo iti ekspedision a nadeskribir iti pangrugian: “Impagarupko no nakadanonak idiay minuyongan ti Eden.” Dua a siglo kalpasanna, agtultuloy nga al-allukoyen ti Tahiti ti adu a sangaili. Kas kadagiti immun-una kadakuada, adu ti immay gapu iti panagsapulda iti paraiso.

Ngem apay a kaay-ayo unay ti tattao ti arapaap a paraiso? Ket kasano a nagbalin ti Tahiti a kaitungpalan dayta nga arapaap? Tapno masungbatan, subliantayo ti pannakaparsua ti tao idi un-unana.

Napukaw a Paraiso

Nainkalintegan laeng a dakkel ti epekto kadatayo ti sao a “paraiso.” Talaga ngamin a naparsuatayo nga agnaed iti Paraiso! Sigun iti Biblia, ti immuna a dadakkeltayo ket pinaraburan ti Dios iti pagtaengan a nailadawan a “paraiso”​—maysa a napintas a parke, wenno minuyongan. (Genesis 2:8) Daytoy a parke ket nabatad a maysa a paset ti rehion a naawagan iti Eden, a “Ragsak” ti kaipapananna. Nupay matmatan dagiti moderno nga eskolar a sarsarita ti Eden, agpayso dayta sigun iti historia ti Biblia, gapu kadagiti ipaayna a mapagtalkan a pangripiripan maipapan iti orihinal nga ayanna. (Genesis 2:10-14) Ti dua a lugar​—dagiti karayan Pison ken Gihon​—ket saanen a mailasin. Isu a ditay ammo ti eksakto nga ayan ti minuyongan.

Immalsa ti immuna a dadakkeltayo a maibusor  iti Dios isu a napukawda ti Paraiso nga agpaay kadatayo amin. (Genesis 3:1-23) Nupay kasta, saan a maiwaksi ti tao ti tarigagayna nga agnaed iti paraiso. Adda pay ketdi dagiti sarsarita iti adu a pagilian a nainaig iti salaysay ti Biblia. Kas pagarigan, pinartuat dagiti Griego ti sarsarita maipapan iti Nabalitokan a Panawen​—ti kasayaatan idi a panawen a nagbiag a sinanam-ay ken sitatalna ti intero a sangatauan.

Adu ti nangpadas a nangbirok iti nabayagen a napukaw nga Eden. Dadduma ti nangbirok iti dayta nga Eden idiay Ethiopia​—ngem siempre, napaayda. Adda pay ketdi sarsarita a ti klerigo idi maikanem a siglo nga agnagan iti Brendan ket nasarakanna kano ti paraiso iti maysa nga isla iti abagatan a laud ti Atlantico. Sigun iti dadduma pay a sarsarita, dayta a paraiso ket nakalemmeng iti maysa a nangato a bantay. Gapu ta naupay ti agdinamag a managsukisok a ni Christopher Columbus iti panagsisimparat dagitoy a sarsarita, kastoy ti insennaayna: “Awan a pulos ti nasarakak wenno nabasak a salaysay dagiti Latin wenno Griego a sigurado a nangibaga no sadino a suli iti lubong ti ayan ti Minuyongan ti Eden.” Idi agangay, nakombinsir nga adda dayta iti maysa a lugar iti abagatan ti equator.

Kalpasan ti maikatlo a panagbiahena kadagiti kontinente ti America, kinuna ni Columbus: “Daytoy a lugar ket kasla isu ti Minuyongan ti Eden, agsipud ta maitunos dayta iti inladawan dagiti nadakamatko a sasanto ken nalalaing a teologo.” Nupay kasta, dagiti kontinente ti America ket napaneknekan a saan a ti paraiso nga ar-arapaapen ni Columbus.

Dagiti Masakbayan nga Utopia

Kaskasdi a saan a naupay ti dadduma nga eskolar. Imbes nga itandudoda ti panagsubli idiay Eden, pinataudda ti maysa a kapanunotan maipapan iti masanguanan a paraiso nga aramiden ti tao. Nangrugin nga inimbento ti adu a mannurat dagiti sarsarita maipapan kadagiti “perpekto” a kagimongan​—a nakaay-ayat a kasupadi dagiti pagnanaedanda idi a dakes a kagimongan. Nupay kasta, awan kadagitoy a parparbo a kapanunotan ti agpayso a kaasping ti Eden. Imbes nga arapaapenda ti nawaya a panagbiag iti awan beddengna a parke, inarapaap dagitoy a pumaparmata ti organisado unay a paraiso a siudad. Idi maika-16 a siglo, kas pagarigan, insalaysay ti Britano nga estadista a ni Sir Thomas More ti arapaap a panagbiahena iti lugar nga inawaganna iti Utopia. Daytoy a sao kaipapananna ti “awan a lugar.”

Dagiti simmaruno a mannurat imbasarda ti sursuratda kadagiti kapanunotan ni More babaen ti pananginayonda iti sumagmamano kadagiti mismo a kapanunotanda. Dagiti “Utopia” ket inarapaap ti adu a mannurat a taga Europa kadagiti simmaganad a siglo. Bin-ig manen a minuyongan ti ragsak dagitoy a “perpekto” a kagimongan. Pinadas dagiti Utopia nga iyurnos ti kinaragsak babaen ti nainget a panangkontrolda kadagiti tattao. Ngem idi inaramidda dayta, linapdanda ti orihinal a kasasaad ken natauan a wayawaya. Nupay kasta, kas iti kinuna ti propesor iti historia a ni Henri Baudet, dagiti arapaap nga Utopia a kagimongan ti nangipalgak iti “saan a pulos a mapukaw a tarigagay a maaddaan iti nasaysayaat a panagbiag . . . ken nalinlinteg a kagimongan.”

Tahiti​—Pannakapartuat ti Maysa a Sarsarita

Idi maika-18 a siglo, ti di pay nasukisok nga Abagatan a Baybay ti nangted kadagiti managsukisok iti maudi a gundaway a mangsapul iti di pay nasarakan a paraiso. Ngem idi naglayag ni Bougainville iti Pacifico idi Disiembre 1766, ti kangrunaan a panggepna ket agsukisok, mangparmek kadagiti baro a kolonia, ken mangirugi kadagiti baro a negosio.

Kalpasan ti adu a bulan a panaglayagna, natakuatan ni Bougainville ti Tahiti. Dina idi naibaba ti angklana iti dadduma nga isla a nakitana gapu kadagiti baknad ti korales. Ti Tahiti ket natalged a pagsangladan. Nasangpetan sadiay dagiti napaksuyan a marino ti managpadagus nga umili ken nawadwad a suplay. Kadagidiay a marino, naiduma unay ti agpayso a kasasaad ngem iti naammuanda a sarsarita. Saan laeng a maysa a tropikal a paraiso ti Tahiti no di ket adu dagiti kalidadna a kaasping dagiti sarsarita nga Utopia.

Ti maysa a kalidadna ket maysa nga isla ti Tahiti nga addaan iti umili a kas kadagiti pagilian ti Utopia a nailadawan iti sarsarita. Kanayonanna, talaga a kasla paraiso ti buyana. Naraber dagiti  mulmula ken makapaamanga dagiti buya iti baet ti ginasut a naapres a karayan ken dissuor. Kasla nagtubo latta dagiti narukbos a mula iti tropiko a saan a nagrigrigatan ti tattao. Ad-adda pay a makaay-ayo ti namarangmang a kinapintas ti Tahiti gapu iti makapasalun-at a paniempo ken kinaawan dagiti gagangay a peggad iti tropiko. Awan uleg, napeggad nga insekto, wenno aktibo a bulkan iti daytoy nga isla.

Kanayonanna, kasla mayataday dagiti mismo a taga Tahiti iti pannakailadawan dagiti Utopia gapu ta natayag, napintas, naguapo, ken nasalun-atda. Dagiti kabbab a marino, a limteg dagiti gugotda gapu iti eskorbuto wenno scurvy, ket nasdaaw iti kinapudaw ti ngipen dagiti taga Tahiti. Naragsak met ti kababalin dagiti umili. Gapu iti kinamanagpadagusda, dagus a naatrakarda dagiti marino. Kasta met nga iti damo a panagkita, kasla agpapada amin dagiti taga Tahiti​—maysa kadagiti kangrunaan a kalidad iti literatura ti Utopia. Awan ti napanglaw. Agbibiag dagiti taga Tahiti nga awanan kadagiti nainget a pagalagadan iti pannakidenna. Kinapudnona, nagpennek dagiti marino iti imoral a pannakirelasionda iti dadduma kadagiti napipintas a babbai iti Tahiti.

Wen, para ken ni Bougainville ken kadagiti tripulantena, ti Tahiti ket kasla naisubli nga Eden. Pinanawan ngarud ni Bougainville ti isla ta nagagaran a mangipadamag iti lubong maipapan iti paraiso a nasarakanna. Idi nairingpasna ti tallo a tawen a panagbiahena iti intero a lubong, nangipablaak iti pakasaritaan dagiti pannakigasanggasatna. Gapu ta nagbiit a nalako ti librona, napartuat ti maysa a sarsarita a perpekto dayta a naisangsangayan nga isla. Napukawen ti Paraiso, ngem ti Tahiti ket kasla agpayso a paraiso a mabalin a tagiragsaken itan!

Dagiti Peggad ti Sarsarita

Nupay kasta, dagiti sarsarita ket masansan a maisupadi iti agpayso a kasasaad. Kas pagarigan, agsakit ken matay pay met laeng dagiti taga Tahiti a kas iti dadduma. Imbes nga agpapadada, agnanaedda iti nainget, ken no dadduma, manangirurumen a hirarkia iti kagimongan. Aggugubat dagiti tribu ken agidatdatonda iti tattao. Kas iti kaaduan a tattao, saan a nakapimpintas ken nakaguapguapo ti tunggal umili ti Tahiti. Patien met ti historiador a ni K. R. Howe a dagiti babbai a naam-ammo dagiti tattao ni Bougainville ket mabalin a “nabilin nga agbalangkantisda” tapno maparagsakda dagiti rimmaut kadakuada.

Ngem limmatak latta ti sarsarita a “nasarakan a paraiso.” Dayta ti inarak dagiti mannurat ken artist, a kas iti Pranses a pintor a ni Paul Gauguin. Ti namaris a panangiladawan ni Gauguin iti biag idiay Tahiti ket nakatulong tapno ad-adda a lumatak ti isla. Ania dagiti imbungana iti Tahiti? Ti sariugma ket nangted iti sobra ti kinasimplena a pannakailadawan ti isla ken dagiti umilina. Apaman a makaawid dagiti agpasiar iti isla, kanayon a mapagsaludsodanda iti, “Iyestoriayo kadakami dagiti kapadasanyo kadagiti babbai idiay Tahiti.”

Paraiso​—Napukaw a Namnama?

Kadagiti kallabes a tawen, sinaranget ti Tahiti ti dadduma pay a parikut. Namin-adu a nabagyo ti isla idi rugrugi ti dekada 1980, a nakadadaelan dagiti kadilian ti koralesna. Ngem ti kangrunaan a peggad ket agtaud a mismo kadagiti tattao. Gapu kadagiti proyekto a panagbangon, nargaay ti daga ken timmaud ti polusion. Kuna ti maysa nga eksperto iti panangtaming kadagiti basura a ni Donna Leong: “Nagadu a basura ti patpatauden ti industria ti turismo. . . . No saan a mataming ti polusion iti aglawlawda, ti Tahiti ken ti dadduma pay nga isla ket saanton nga agbalin a lugar nga aduan iti naraber a mulmula, animal, ken nalitnaw nga asul a baybay.”

Nupay kasta, sigurado a matungpal ti namnama a pannakaisubli ti paraiso. Ngamin, kastoy ti inkari a mismo ni Jesu-Kristo iti agbabbabawi a managbasol: “Makikaduakanto kaniak idiay Paraiso”! (Lucas 23:43) Saan idi a tuktukoyen ni Jesus ti nainget nga Utopia, a kas iti nailadawan iti sarsarita, no di ket ti sangalubongan a paraiso, a tarawidwidan ti nailangitan a gobierno. * Daytoy masanguanan a Paraiso ti namnamaen ti nasurok a 1,700 a Saksi ni Jehova idiay Tahiti. Boluntario nga ipapaayda ti panawenda a mangiranud iti dayta a namnama kadagiti kaarrubada. Nupay adu ti naparaisuan a kalidad ti napintas a Tahiti, awan kaimudingan dagita no idilig iti sangalubongan a Paraiso nga asidegen a parsuaen ti Dios. Saan nga ubbaw ti panagbirok iti daytoy a Paraiso.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 16]

Agparang a namarangmang ti kinapintas ti Tahiti

[Credit Lines]

Lamina a pinutar ni William Hodges, 1766

Yale Center for British Art, Paul Mellon Collection, USA/Photo: Bridgeman Art Library

[Ladawan iti panid 17]

Ni Bougainville ket pinadagus dagiti mannakigayyem a taga Tahiti

[Credit Line]

Babaen ti pammalubos ti National Library of Australia NK 5066

 [Ladawan iti panid 18]

Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a mangipadamag kadagiti kaarrubada maipapan iti asidegen a Paraiso

[Picture Credit Line iti panid 17]

Retrato nga inted ti Tahiti Tourisme

[Picture Credit Line iti panid 19]

Panid 18: Dagiti bangkero, dissuor, ken ti makinlikud a ladawan: Retrato nga inted ti Tahiti Tourisme