Panangisardeng iti Panangasing

‘Ti panangasing ket masursuro a kababalin. Mabalin nga isardeng ti aniaman a nasursurom.’​—Dr. C. Sally Murphy.

TI NAASING ken ti biktima ket agpada nga agkasapulan iti tulong. Masapul a masursuro ti naasing ti makilangen iti sabsabali a dina abusuen ti pannakabalinna. Kasapulan met ti biktima iti panangasing dagiti praktikal a pamay-an tapno madaeranna ti parikut.

Masansan a di ammo ti naasing no kasano ti makilangen iti sabsabali ken dina maawatan ti rikna dagidiay butbutngenna. Masapul a mapaliiw ken maisuro a makisarita a naimbag. Kuna ti libro a Take Action Against Bullying: “No di masursuro ken mayaplikar dagiti baro a kababalin, agtultuloy ti panangasing dagiti naasing iti intero a panagbiagda. Asinganda dagiti assawada, annakda, ken mabalin nga uray dagiti adda iti babaenda iti pagtrabahuan.”

Tulongam ti Annakmo a Di Agasing

Mabalin a makatulong ti nasapa a panangsanay kadagiti annak tapno agbalinda a mannakipagrikna ken malapdan ti panagbalinda a naasing. Adda ar-aramiden dagiti edukador iti dadduma a pagilian a baro nga estilo ti panangisuro a maawagan iti panangsanay a mangipakita iti pannakipagrikna. Ti kalat ket masuruan dagiti estudiante a lima ti tawenda tapno maawatanda ti rikna ti sabsabali ken tratuenda a siaasi dagiti tattao. Nupay awan pay ti makita a napaut nga epektona, makita kadagiti immuna a nasanay  a saanda unay nga agresibo a kas kadagidiay saan a nasanay.

Kas ama wenno ina, dimo koma ipabiang lattan iti eskuelaan ti kasta a panangsanay. No dimo kayat nga agbalin a naasing ti anakmo, nasken nga isurom babaen ti sao ken aramid no kasano a tratuen dagiti sabsabali buyogen panagraem ken dayaw. Ania ti makatulong kenka? Nalabit addaanka iti masansan a maipupuera ngem kanayon a magun-odan a nagsayaat nga alikamen iti panangsanay iti daytoy a benneg​—ti Sao ti Dios a ti Biblia. Kasano a makatulong dayta?

Ti maysa ket sibabatad nga isurona no ania ti rikna ti Dios iti panangasing. Kagurana dayta! Kuna ti Biblia maipapan iti Dios: “Asinoman a mangay-ayat iti kinaranggas pudno unay a guraen ti kararuana.” (Salmo 11:5) Kasta met makitkita ti Dios ti mapaspasamak. Inlanad ti Biblia ti panagbabawi, wenno panagladingitna, iti panagsagaba dagiti Israelita ‘gapu kadagiti mangirurrurumen kadakuada ken kadagidiay mangidupdupir kadakuada.’ (Uk-ukom 2:18) Namin-adu a dinusa ti Dios dagidiay nangabuso iti pannakabalinda ken nangasing kadagiti nakapuy ken awanan gaway.​—Exodo 22:22-24.

Naglaon met ti Biblia kadagiti kasayaatan pay laeng a pannursuro maipapan iti pannakipagrikna. Kinuna ni Jesus: “Amin a bambanag, ngarud, a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, masapul a kasta met ti aramidenyo kadakuada.” (Mateo 7:12) Saan a nalaka nga isuro kadagiti annak ti panangipateg ken panangyaplikar iti dayta a Nabalitokan a Bilin iti panagbiagda. Nasken nga ipakitam ti nasayaat a pagwadan, panangipaganetget, ken kasta unay a panangikagumaan, nangruna ta gagangay a managimbubukodan dagiti ubbing. Ngem napateg amin dagita a panangikagumaan. No masursuro dagiti annakmo ti agbalin a naasi ken mannakipagrikna, kaguradanto ti mismo a panangasing.

Tulong Kadagiti Biktima

Dagiti biktima ti panangasing, nangruna dagiti ubbing unay, maipasangoda iti nakarigrigat a pannubok​—ti panagtalinaedda a kalmado nga agaramid kadagiti nasimbeng a desision no maasinganda. No adda mangasing kenka, nalabit pagrurodennaka laeng. Nalabit namnamaenna nga agpungtotka unay wenno agbutengka. No agpungtotka, wenno agsangitka wenno ipakitam a nasaktan wenno mabutengka, pagay-ayat ti naasing dayta. Isu nga ulit-ulitenna ti mangrurod kenka.

Ania ti mabalinmo nga aramiden? Amirisem dagitoy a singasing. Naisuratda nga agpaay a nangnangruna kadagiti agtutubo, ngem dagiti prinsipio ket mabalin met nga agaplikar kadagiti adulto a makilanglangen kadagiti naasing.

◼ Agkalmaka. Dika agpungtot. Kastoy ti nainsiriban nga ibalakad ti Biblia: “Baybay-am ti unget ket panawam ti pungtot.” (Salmo 37:8) No  dika agteppel, abakennaka ti naasing, ket mabalin a maaramidmo dagiti banag a pagbabawyamto laeng.​—Proverbio 25:28.

◼ Dimo pampanunoten ti agibales. Masansan nga agballatek ti panagibales. Maysa pay, talaga a di makapnek ti panagibales. Kastoy ti malagip ti maysa a balasitang a kinabkabil ti lima nga agtutubo idi agtawen iti 16: “Inkeddengko ti bumales. Isu a nagpatulongak kadagiti gagayyemko ket nagibaleskami iti dua kadagiti nangasing kaniak.” Ania ti imbungana? “Diak naragsakan,” kunana. Ket dimmakes pay ti kababalinna kalpasanna. Laglagipem dagiti nainsiriban a sasao ti Biblia: “Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman.”​—Roma 12:17.

◼ No makapungtotkan, pumanawka a dagus. Kuna ti Biblia: “Sakbay a tumbuak ti riri, pumanawkan.” (Proverbio 17:14) Ngem nasaysayaat no ikagumaam a liklikan dagiti naasing. Kuna ti Proverbio 22:3: “Nasaldet daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng, ngem daydiay awanan kapadasan limmasat ket masapul a sagabaenna ti pannusa.”

◼ No agtultuloy ti panangasing, nalabit rumbeng nga agsaokan. Piliem ti kanito a kalmadoka, perrengem ti naasing, ket sititibker nga agsaoka a sitatanang. Ibagam a dimo magustuan ti ar-aramidenna​— makapasakit ken saan a makaparagsak dayta. Dika manginsulto wenno mangkarit.​—Proverbio 15:1.

◼ Makisaritaka iti mapagtalkan ken nadungngo nga adulto maipapan iti parikut a panangasing. Ibagam ti espesipiko a parikut, ket agpatulongka a mangrisut iti dayta. Kasta met laeng ti ikararagmo iti Dios, ket mabalin a makaipaay daytoy iti dakkel a tulong ken liwliwa.​—1 Tesalonica 5:17.

 ◼ Laglagipem a napategka kas maysa a tao. Mabalin a pagarupen ti naasing a panunotem nga awan serserbim, a rumbeng a dakes ti pannakatratom. Ngem saan nga isu ti ukom. Ti Dios ti ukom, ket kitkitaenna ti naimbag iti tunggal maysa kadatayo. Ti naasing ti agbalin nga awan serserbina gapu iti kasta nga ugalina.

Nagannak​—Salaknibanyo ti Annakyo

Mabalin met a nasapa nga isagana dagiti nagannak ti annakda a makilangen a nainsiriban kadagiti naasing. Kas pagarigan, mabalin nga isuroda kadagiti annakda no kasano ti sikokompiansa a panangsaranget iti panangasing babaen ti panangsanayda kadakuada a mangyakto iti papel ti naasing wenno biktima.

Uray pay ti postura ti bagim​—kas iti panagindereng​—ket makaipaay iti di madmadlaw a mensahe a mangupay iti dadduma a naasing. Mabalin a makatulong met ti panangperreng, kanayon a nakarelaks dagiti ima ken takiag, ken panagsao iti natibker ken di agbaliwbaliw a kapigsa ti timek. Maidagadag kadagiti nagannak a suruanda ti anakda a mangliklik kadagiti naasing, ken agpatulong iti mapagtalkan a nataengan, kas iti maysa a mannursuro.

Ti panangisardeng iti panangasing ket mangrugi iti panangisuro iti pamilia. Marikna ti annak a patpatgen, an-andingayen ken ay-ayaten ida dagiti dadakkelda no aywananda ida a naimbag, siaanus nga imdenganda ida ken makipagriknada kadagiti pakaseknanda. Adu a propesional iti panangaywan ti annak ken panangtaming iti parparikut maipapan iti kakadua ti mangidagadag kadagiti nagannak a tulonganda ti annakda a maaddaan iti naimbag a panangmatmat iti bagida. Ti kasta a naimbag a panangmatmat ti mangkissay iti posibilidad nga agbalinda a biktima dagiti naasing.

Ngem saan nga umdas ti basta pannakisarita. Masapul a masursuro ti tunggal miembro ti pamilia ti mangraem, mangdayaw, ken mangisakit iti sabsabali. Isu a dimo ipalubos ti aniaman a panangasing iti sangakabbalayam. Pagbalinem a natalged a lugar ti pagtaengam, a sadiay nga agari ti panagraem ken ayat.

Ti Panagpatingga ti Panangasing

“Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.” (Eclesiastes 8:9) Kasta ti pananggupgop ti Biblia iti pakasaritaan ti tao. Kinapudnona, ti sangatauan ket parparigaten ti panangasing iti rinibun a tawen. Kinuna ti mannurat ti Biblia: “Siak nagsubliak tapno makitak amin dagiti aramid ti panangirurumen a maar-aramid iti baba ti init, ket, adtoy! ti lulua dagidiay mairurrurumen, ngem awananda ti manangliwliwa; ket iti dasig dagiti manangirurumenda adda idi pannakabalin, iti kasta awananda ti manangliwliwa.”​—Eclesiastes 4:1.

Nupay kasta, sigurado a makitkita ti Dios ti amin a panangasing a mapaspasamak iti lubong, ket maasian kadagidiay mairurrurumen. Ngem addanto ngata aramidenna iti dayta? Wen, adda! Basaem ti karina a masarakan iti Mikias 4:4: “Agtugawdanto, tunggal maysa iti sirok ti puon ti ubasna ken iti sirok ti kayona a higos, ket awanto ti asinoman a mamagpigerger kadakuada; ta ti mismo a ngiwat ni Jehova ti buybuyot sinaona dayta.”

Panunotem laengen no anianto ti kasasaad ti lubong no matungpal dayta a kari. Awanton dagiti mamutbuteng iti sabsabali​—awanton dagiti naasing! Saan kadi a makaay-ayo dayta? Ngem ad-adu pay ti aramiden ti Dios ngem iti panangikarina iti kasta a masakbayan. Maar-aramid itan ti maysa nga epektibo unay a programa ti panangyadal iti Biblia iti intero a lubong. Adda dagiti nasayaat nga epektona. Maisursuro kadagidiay makiramraman iti dayta a balbaliwanda dagiti agresibo a kababalinda, kanayon a makikappiada iti maysa ken maysa, ken raemen ken padayawanda ti sabsabali. (Efeso 4:22-24) Din agbayag, agsaknapto iti daga dagiti epekto daytoy kasayaatan a panangisuro, ket awanton ti panangasing. Matungpalton dagiti kari ti Dios a nailanad iti Biblia. Matagiragsakto ngaruden ti amin a sibibiag ti maysa a lubong nga awanan kadagiti naasing!

[Ladawan iti panid 8]

Saan a pakaibabainan ti umadayo iti maysa a naasing

[Ladawan iti panid 9]

No naimbag ti panaglalangen ti pamilia, masuruan dagiti annak a mangdaer iti amin a kita ti panangasing

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Isurom dagiti annakmo nga agsaoda iti natibker ngem nataktika a pamay-an