Libro a Maikontra Kadagiti Libro

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

APAY nga adu a tattao ti manggurgura iti Biblia? Ti sungbat iti dadduma a pagilian ket mabalin nga adda nakainaiganna iti pannakaaramid ti maysa a banag​—ti Index of Forbidden Books​—a nangibanag iti kalat a mangkontrol iti “kinaerehes.” Kasano a napasamak dayta?

Nagustuan ti Iglesia Katolika ti pannakaimbento ti panagimprenta. Dadduma a papa ti nangidayaw pay ketdi iti dayta nga imbension nga inawagan ti dadduma a klero a “nadibinuan nga arte.” Ngem idi agangay, naamiris ti turay ti simbaan a maus-usar ti panagimprenta a mangisaknap kadagiti ideya a maikontra iti Katolisismo. Dayta ti gapuna a nalimitaran ti panagimprenta ti sumagmamano a diosesis idiay Europa idi arinunos ti maika-15 a siglo. Nangrugi a naipatungpal ti imprimatur (pammalubos iti panagimprenta). Idi 1515, nangted ti Maikalima a Konsilio ti Lateran kadagiti pammilin a mangkontrol iti panagimprenta. Mabalin a mailaksid dagiti aglabsing. Nupay kasta, di nakalapped daytoy iti pannakaiwaras dagiti nayimprenta a pagiwarnak ken libro nga imbilang ti simbaan a makadangran iti pammati ken moralidad, nangruna kalpasan iti panangrugi ti Repormasion. Gapuna, idi arinunos ti maika-16 a siglo, ninamnama dagiti gunglo idiay Vatican nga  “awanen ti agimprenta iti sumaganad nga adu a tawen.”

Tapno malapdan “ti napartak a panagsaknap dagiti makadangran a libro”​—kas kinuna ti maysa nga Italiano a Jesuita idi 1951​—​kayat ti simbaan ti maaddaan iti listaan dagiti maiparit a libro. Daytoy a listaan ket nairanta a maited iti amin a Katoliko. Idi 1542, nairugi ti Inkisision dagiti Romano. Nalawag a ti damo a pannakaipatungpalna iti publiko ket babaen ti pammilin a maiparit ti panagipablaak kadagiti narelihiosuan a gunglo. Idi a ti dati nga inkisidor-heneral a ni Gian Pietro Carafa ket nagbalin a Papa Paulo IV idi 1555, dagus nga imbilinna iti maysa a grupo nga agaramid iti listaan dagiti maiparit a libro. Nayimprenta ngarud idi 1559 ti damo nga Index of Forbidden Books a maiwaras iti amin a Katoliko.

Ania a Kita Dagiti Naiparit a Libro?

Ti Index ket nabingay iti tallo a “klase.” Ti umuna a klase ti nakailistaan dagiti autor ti amin a maiparit a libro aniaman ti suheto dagitoy. Ti maikadua a klase ti nakailistaan dagiti paulo ti saggaysa a maiparit a libro dagiti autor a saan a nakondenar. Ti maikatlo a klase imparitna met ti atiddog a listaan ti adu a libro a di nainaganan dagiti autorda. Naglaon dayta nga Index iti 1,107 a nakondenar a libro. Dakes ti epekto dayta kadagiti mannurat, saan laeng a kadagiti narelihiosuan a suheto no di ket iti dadduma pay a kita ti literatura. Nailista iti apendise ti amin a maiparit nga edision ti Biblia. Espesipiko a nailanad iti dayta a maiparit ti amin a Biblia a naipatarus kadagiti lenguahe ti ordinario a tattao.

Nupay naipatungpalen dagiti lokal a panangiparit, “babaen kadagitoy a probision a mangapektar iti intero a Katolisismo, impakaammo ti simbaan ti damo nga opisial a panangiparitna iti panagimprenta, panagbasa, ken panagikut iti Biblia a naipatarus iti lenguahe ti ordinario a tattao,” sigun ken ni Gigliola Fragnito, maysa a maestro ti moderno a historia idiay University of Parma, Italia. Ti Index ket binusor unay ti nagadu a tattao a kas kadagiti aglaklako iti libro ken editor agraman adu a gobierno, a dakkel idi ti mapastrekda iti panagimprenta. Gapu kadagitoy ken iti dadduma pay a rason, naibilin a maaramid ti baro nga edision ket naipablaak idi 1564, kalpasan ti Konsilio ti Trent.

Nabuangay idi 1571 ti maysa a Gunglo a mangrebisar iti Index. Adda idi tiempo a tallo nga ahensia ti nangikeddeng no ania ti maiparit a libro​—ti Gunglo ti Nasantuan a Panangtarawidwid, ti Gunglo a mangrebisar iti Index, ken ti mahistrado ti sagrado a palasio, a dignitario ti papa. Ti nagduduma a tattao nga addaan iti agpapada a rebbengen ken ti agsusupadi a kapanunotanda maipapan iti ad-adu a pannakabalin a rumbeng a maited kadagiti obispo wenno lokal a mangusig ti karaman iti adu a makagapu a naitantan ti pannakaipablaak ti maikatlo a listaan dagiti maiparit a libro. Babaen ti panangisagana ti Gunglo a mangrebisar iti Index ken opisial a panangipaannurot ni Clement VIII idi Marso 1596, nalapdan ti Index gapu iti kiddaw ti Nasantuan a Panangtarawidwid agingga nga ad-addan a naipawil ti panagbasa iti Biblia a naipatarus iti amin a lenguahe ti ordinario a tattao.

Babaen iti daytoy nga edision, medio naan-anayen ti pakabuklan ti Index of Forbidden Books, nupay nagtultuloy a napabaro iti unos dagiti siglo. Adu a Protestante, a nakakita a nairaman dagiti libroda, ti nangibaga a ti Index “ti kasayaatan a giya iti panangilasin kadagiti kasayaatan a libro.” Nupay kasta, masapul a mayunay-unay a kadagidi a tiempo, agpadpada dagiti ideya ti Protestantismo ken Katolisismo no maipapan iti panangsensor kadagiti libro.

Adda makadadael nga epekto ti Index iti kultura ta kadagiti pagilian a kas iti Italia, “nalapdan ti irarang-ayda,” kuna ti historiador a ni Antonio Rotondò. Kuna ti sabali pay a historiador a ni Guido Dall’Olio a ti Index ti “maysa kadagiti kangrunaan a nangpabannayat iti irarang-ay ti kultura ti Italia, no idilig iti dadduma a paset ti Europa.” Nupay kasta, nakalasat ti dadduma a libro gapu ta naikabil dagitoy iti naisangsangayan a disso, a maibilang nga impierno, maysa a disso iti adu a libraria ti simbaan a naaramid a pakaidulinan dagiti maiparit a literatura.

 Nupay kasta, ti baro a panangmatmat ti publiko idi panawen ti pannakalawlawag ti in-inut a nangdadael iti “kaiingetan a pamuspusan a nausar a maibusor iti panagipablaak.” Idi 1766, kastoy ti insurat ti maysa nga Italiano nga editor: “Dagiti panangiparit ti Roma ti di mangikeddeng iti kinasayaat dagiti libro. Ti publiko ti mangikeddeng.” Napukaw ti kinapateg ti Index, ket idi 1917, nagpatingga ti Gunglo a mangrebisar iti Index. Nanipud idi 1966, ti Index “saannan a maipatungpal ti linteg ti simbaan a nainaig kadagiti panangkondenarna.”

Ti Biblia a Naipatarus Kadagiti Lenguahe ti Ordinario a Tattao

Ipalgak ti pakasaritaan ti Index a kadagiti amin a “makadangran a libro,” adda kangrunaan a nangpadanag kadagiti turay ti simbaan​—ti Biblia a naipatarus kadagiti lenguahe ti ordinario a tattao. Inlawlawag ti espesialista a ni Jesús Martinez de Bujanda nga idi maika-16 a siglo, “agarup 210 nga edision ti intero a Biblia wenno Baro a Kasuratan” ti inlista dagiti Index. Kabayatan ti maika-16 a siglo, nagdinamag dagiti Italiano kas nasaet a managbasa iti Biblia. Ngem ti Index, agraman ti nainget a panangiparitna kadagiti Kasuratan a naipatarus iti lenguahe ti ordinario a tattao, ti kangrunaan a nangbalbaliw iti panangipateg daytoy a nasion iti Sao ti Dios. “Gapu ta naparitan ken nailaksid kas pagtaudan ti kinaerehes iti panunot dagiti Italiano, ti Nasantuan a Kasuratan ket napagkamalian a libro dagiti erehes,” kinuna ni Fragnito, sana innayon: “Ti katekismo ti pakaisalakanan dagiti Katoliko iti makin-abagatan a Europa,” ket “dagiti saan a nataengan iti naespirituan ti ad-adda idi a matarigagayan ngem kadagiti nataengan iti naespirituan.”

Idi laeng 1757 nga impalubos ni Papa Benedicto XIV ti panagbasa kadagiti ‘patarus ti Biblia a naipatarus iti lenguahe ti ordinario a tattao nga inanamongan ti Papa.’ Mabalin ngarud idin a maipatarus ti baro nga Italiano a bersion, a naibasar iti Latin Vulgate. Kinapudnona, idi laeng 1958 a naawat dagiti Italiano a Katoliko ti kaunaan a kompleto a patarus ti Biblia a naibasar a direkta kadagiti orihinal a lenguahe.

Kuna ni Fragnito a kadagitoy nga aldaw, okupado a nangruna dagiti di Katoliko a “mangirakrakurak iti Kasuratan iti sadinoman a lugar.” Sigurado a nairaman dagiti Saksi ni Jehova kadagiti kareregtaan ta nakaibunongdan iti nasurok nga uppat a milion a kopia ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan iti Italiano. No kasta, nakatulongda a nangpatanor manen iti panagayat iti Sao ti Dios iti puso ti ginasut a ribu a tattao. (Salmo 119:97) Apay a dimo sukimaten a naimbag daytoy naisangsangayan unay a libro?

[Ladawan iti panid 20, 21]

Dagiti panid ti Index of Forbidden Books

[Credit Line]

Su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali

[Ladawan iti panid 22]

Maysa nga Italiano a Biblia idi maika-16 a siglo nga imparit ti simbaan

[Ladawan iti panid 22]

Ti “Baro a Lubong a Patarus” ti nangpatanor manen iti adu a tao ti panagayatda iti Sao ti Dios