Nakaay-ayat a Panagrana Kadagiti Gray Whale

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

Agamangaka unay no umas-asidegka iti matmaturog a balyena. Makapaamanga ken makapasiddaaw ti langa ti balyena. Pasaray mangngegmo ti panagangesna ken nalabit mabang-esannaka. Iti dayta a kanito, maamirismo a sangsanguem ti maysa a parsua a dimo pulos maawatan ken matukod a panunoten; maysa a misterioso unay a parsua a kasla nangisit a silindro ti pammagina.​—Jacques-Yves Cousteau, managsukisok kadagiti parsua nga agnanaed iti taaw.

DAGITA a sasao ti nagsayaat a mangiladawan iti riknami bayat nga umas-asideg ti bassit a de motor a barangaymi kadagiti gray whale iti nalitnaw a danum ti Magdalena Bay idiay Baja California, Mexico. Nabayagen a kayatmi a paliiwen dagitoy nangayed a parsua, a tinawen nga umakar iti medio ababaw a paset ti baybay iti Baja tapno agasawa ken agpasngayda.

Iniddep ti giyami ti motor ti barangay ket siuulimek a naggaud tapno ad-adda a makaasidegkami. Kasla saan a nadlaw dagiti balyena ti iyaasidegmi. Binuyami ti panagasawada bayat ti panagtulidda, panagbang-esda ken panagbatokda a mangipasindayaw kadagiti ipusda. Limmagto ti dadduma kadakuada tapno agpaliiw​—medio lumung-awda sada paliiwen ti aglawlawda.

Imbaga ti giyami a nupay dimi maasitgan  dagiti balyena iti nalablabes ngem 30 a metro gapu kadagiti reglamento, dagiti agusioso nga agiina ti masansan nga umasideg iti bassit a barangay ken ipalubosda a sagiden ida ti tattao!

Panangikagumaan Tapno Agtultuloyda nga Agbiag

Kalpasan ti panagranami, natignaykami nga agsirarak. Naammuanmi a kabayatan ti maika-19 a siglo, nagadu ti balyena a pinatay dagiti magagaran a mangngalap iti makindaya a Pacifico. Idi agangay, bimmassit ti agkasapulan iti lana ken tulang ti balyena isu nga immadu manen dagiti balyena. Ngem idi kattapog ti dekada 1900, idi a dagiti barangay ket nagbalin a ‘tumtumpaw a paktoria’ a pagprosesuan dagiti mangngalap iti nakalapanda a balyena, naituloy manen ti panagkalap. Dandani manen naungaw dagiti gray whale iti makindaya a Pacifico.

Idi 1947, ti gray whale ket naan-anay a sinalakniban ti International Whaling Commission. Kadagiti kallabes a tawen, nangipasdek pay ketdi ti gobierno ti Mexico kadagiti disso a pakasalakniban dagiti balyena ken ti Vizcaíno Biosphere Reserve. * Ita, iti kaadu nga  agarup 26,000, saanen nga agpegpeggad a maungaw ti gray whale.

Ti Nakaskasdaaw nga Iyaakarda

No kalgaw, agsawar dagiti gray whale iti taraonda iti adayo nga amianan, iti baybay ti Bering ken Chukchi. Sadiay nga agpapas dagiti balyena kadagiti udang, pasayan, rasa, ken barnacle, tapno makaurnongda iti taba nga agpaay iti 16,000 a kilometro a panagpaabagatanda nga agturong iti medio ababaw a paset ti baybay iti Baja sadanto agawid met laeng. Iti panagdaliasat dagiti balyena iti kapartak a lima inggat’ sangapulo a kilometro iti kada oras, agdaliasatda iti dua inggat’ tallo a bulan tapno makadanonda iti destinasionda. Kumuttong dagiti gray whale bayat ti iyaakarda ken ti adu a bulan a panagyanda idiay Baja California. Dandani interamente nga agpannurayda iti naurnong a tabada a mangsustiner iti bagida.

Dagiti masikog ti kaunaan a sumangpet iti medio ababaw a paset ti baybay. Agpasngayda iti nalinak a dandanum. No maipasngay dagiti urbon, ti ipusda ti umuna a rummuar ket nasken a mailung-awda a dagus iti rabaw ti danum tapno makaangesda. Ti agpasngay ket tulongan ti dua pay a kabaian, a maawagan iti ikit, nga agserbi a komadrona. Agpaut iti 12 agingga iti 13 a bulan ti panagsikog, isu nga adda maipasngay iti kada dua wenno tallo a tawen. Agasem ti pannakaipasngay iti urbon nga agtimbang iti 680 a kilo ken agarup 5 a metro ti kaatiddogna!

Iti agarup walo a bulan, agsuso dagiti urbon iti gatas a 53 a porsiento a taba​—maminsangapulo a daras a nasussustansia ngem iti gatas ti baka. Agtalinaed dagiti balyena iti ababaw a paset ti baybay iti dua agingga iti tallo a bulan, manipud Enero agingga iti ngalay ti Marso, isu a makaurnong dagiti urbon iti adu a taba a pamigsada inton agpaamiananda ken tapno agtalinaed a nabara ti bagida iti nalamlamiis a danum ti Arctic.

Naay-ayokami kadagitoy amin a kinapudno maipapan kadagiti gray whale agraman iti nakallalagip a pannakakitami kadakuada iti pagnanaedanda. Dagitoy a parsua ti nangtignay kadakami a mangmennamenna iti sasao ti Salmo 148:7: “Idaydayawyo ni Jehova manipud iti daga, dakayo nga ulimaw ti baybay ken dakayo amin a nadanum a yuyeng.”

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 17]

PANNANGAN

Imbes a ngipen, ti gray whale, a maawagan met iti awanan ngipen a balyena, ket addaan kadagiti maris krema a baleen plate (makita iti retrato). Dua agingga iti sangapulo a pulgada ti kaatiddogda ken nagtubo dagitoy iti agsumbangir ti makinngato a pangalna. Dagiti plate ket naaramid iti keratin​—ti isu met la a material a pakabuklan dagiti kukotayo. Ti gray whale ket bottom feeder​—kayatna a sawen, sawarenna ti lansad ti baybay, sana susopen dagiti udang, pasayan, rasa, ken barnacle iti lan-ak. Kalpasanna, sagatenna ti danum babaen kadagiti pingir ti baleen-na.

[Credit Line]

Impaay ti Gray whales with Winston

[Kahon/Ladawan iti panid 18]

ABABA A PANANGILADAWAN ITI GRAY WHALE

◼ Addada puraw a labang iti kudil ti gray whale. Gapuanan dayta dagiti barnacle ken parasito.

◼ Dumakkel dagiti kalakian agingga iti 14 a metro​—at-atiddog ngem iti pangsiudad a bus​—ken medio daddadakkel dagiti kabaian.

◼ Ti gray whale ket addaan iti dua agingga iti lima a karenken iti makimbaba a karabukobna, isu a mabalin a dumakkel dayta bayat a mangmangan.

◼ Ti promedio a timbang ti gray whale ket 16 a tonelada, ngem dadduma ti agtimbang iti 30 agingga iti 40 a tonelada.

◼ Lumung-aw ti gray whale iti kada tallo agingga iti lima a minuto tapno umanges, ngem kabaelanna ti agtalinaed a nakarareb inggat’ 15 a minuto.

[Credit Line]

© Richard Herrmann/Seapics.com

[Ladawan iti panid 16, 17]

“Panaglagto tapno agpaliiw”

[Credit Line]

© Michael S. Nolan/Seapics.com

[Picture Credit Line iti panid 16]

© Howard Hall/Seapics.com