Ania ti Makagapu iti Rigat ti Agrikultura?

“Dagiti para sungbat kadagiti telepono ti Farm Stress Line nasanayda a tumulong kadakayo a mangtaming iti pakadanaganyo a nainaig iti agrikultura. Mannalon ken agtartarakenkami met idi a kas kadakayo, isu a maawatanmi dagiti karit a maipaspasango kadagiti pamilia iti away. Mabalin nga ikonektadakayo kadagiti tattao a makatulong. . . . Awanto a pulos ti makaammo nga immawagkayo.”​—Manipud iti Web site iti gobierno ti Canada.

ADU a doktor itan ti mangbigbigbig iti panagdanag kas maysa a peggad a nainaig iti agrikultura. Tapno matulongan dagiti mannalon ken agtartaraken a makadaer, adda dagiti clinical psychologist. Espesialista dagitoy a mangdayagnos ken mangbang-ar iti danag a nainaig iti agrikultura. Iturongdaka kadagiti organisasion a kanayon nga agtataripnong ken agsisinnaranay ken ikkandaka kadagiti numero ti telepono a mabalinmo a pagpatulongan.

Tumabtabuno ni Jane nga asawa ti maysa a mannalon iti maysa a miting a maang-angay kada Huebes, tapno mabalakadan kadagiti personal ken sikolohikal a parikutna. “Timmabunoak gapu ta nagpakamatay ni lakayko,” inlawlawag ni Jane. “Kayat idi ni lakayko nga agtultuloy a talonenna ti daga ti pamiliami, ket panagkunak gapu ta dinan maaramid dayta, kinaykayatnan ti nagpakamatay.”

 Adu ti nakapaliiw nga immadu dagiti mannalon ken agtartaraken nga agbirbirok iti pannakabang-ar manipud iti panagdanagda. Ngem ania ti makagapu iti rigat a mapaspasaran ti agrikultura?

Dagiti Natural a Didigra ken Sakit

Kuna ti Web site ti gobierno a naadaw iti pangrugian: “Ti mismo a kasasaad ti panagtalon kaipapananna a dimo malapdan ti adu a paset ti inaldaw a panagbiagmo​—ti paniempo, presio, interes, ken madadael nga alikamen. Makapadanag uray ti panangikeddeng no ania ti imulam, no ilakom ti daga [wenno] pagbayadmo kadagiti nakautangam, ta mabalin a pagimbagam wenno pagdaksam ti pagbanaganna.” Nakarkaro manen ti panagdanag no madegdegan pay dagitoy iti peggad ti nakaro a tikag wenno sakit wenno pannakailako ti talon.

Kas pagarigan, mabalin nga iyarig ti tikag iti kampilan a dua ti tademna. Inlawlawag ti mannalon ken agtartaraken a ni Howard Paulsen ti tikag idi 2001, a maysa kadagiti kakaruan iti pakasaritaan ti Canada ti nangapektar kadagiti mula ken tarakenna. No awan dagiti pasto a pagpaaraban wenno awan ti maapit, masapul ti gumatang iti pagpakan. “Nakagastoakon iti $10,000 iti pagpakan ket ita, ipakpakankon ti kanenda koma inton tiempo ti lam-ek,” kinunana. “No kasta ti maaramid, awan a pulos ti maganansia uray iti panagtaraken.” Iti dadduma a lugar, nalayus ti adu a talon isu a nadadael ti intero nga apit.

Idiay Britania, ti kellaat nga iyaadu dagiti naapektaran iti foot-and-mouth disease idi 2001, a pakairamanan ti mad cow disease ken swine fever, ti kaudian iti adu a parikut dagiti agtartaraken a Britano. Dagitoy a sakit​—ken ti pataudenda a panagamak ti publiko​—saanda laeng a dadaelen ti ekonomia. Impadamag ti Agence France-Presse: “Agsasaibbeken dagiti natured a taga away a saan a kaskarina idi nga agsangit, bayat a buybuyaenda dagiti arban a nagbannoganda iti intero a panagbiagda a pupuoran dagiti beterinario ti gobierno.” Kalpasan ti kellaat nga iyaadu dagiti naapektaran iti sakit dagiti baka, rinugian payen dagiti polis a kinompiskar dagiti paltog a de sabog kadagiti agtartaraken a maipagarup nga agpanggep nga agpakamatay. Nagadu ti madandanagan nga agtartaraken nga immawag kadagiti mamalbalakad tapno agpatulongda.

Di Natalged nga Ekonomia

Dakkel met ti namalbaliwan ti ekonomia. Mabasa iti makinlikud nga akkub ti libro a Broken Heartland nga “iti baet ti 1940 ken ngalay ti dekada 1980, namitlo ti gasto iti panagtalon kadagiti makintengnga a paset ti kontinente ti America. Namimpat ti gatad dagiti nagatang a makina a pagtalon, naminsangapulo ti inaduan ti nabayadan nga interes, sangapulo a porsiento ti bimmassitan ti ganansia, dua a kakatlo kadagiti mannalon ti saanen a nagtalon, dandani awanen ti negosio ken tattao iti away, ken saanen a natalged ti ekonomia.”

Apay a saan nga immadu ti ganansia a kas iti iyaadu ti gasto? Iti sangalubongan a komunidad ita, maapektaran dagiti mannalon kadagiti puersa ti internasional a merkado. Kasapulan ngarud a makikompetensia dagiti mannalon ken agtartaraken kadagiti agpatpataud ti taraon iti dadduma a pagilian. Agpayso a nanglukat met ti internasional a merkado kadagiti baro a paglakuan iti apit ken taraken, ngem makapadanag ti di kinatalged ti sangalubongan a merkado. Kas pagarigan, idi 1998, nabangkarote ti sumagmamano a mannalon ken agtartaraken ti baboy iti Canada idi kimmapuy ti ekonomia dagiti sukida iti Asia.

Pannakapukaw ti Komunidad

Ti Propesor iti University of Iowa a ni Mike Jacobsen, nga espesialista kadagiti isyu maipapan iti away, nabigbigna a pakarigatan met dagiti komunidad iti away ti rigat iti agrikultura. Kunana: “Nagsayaat ken nadalus dagitoy a lugar a pakaaywanan ti ubbing, sa lugar a kayatmo a pagnaedan ken pangpadakkelan iti annakmo no  makiasawaka. Nagsayaat ken natalged dagiti eskuelaan. Kasta ti pagarupen ti tattao, saan aya? Ngem ti kasasaad ti ekonomia dagitoy nga ili ket agpannuray iti adu a babassit a pamilia iti aglawlaw.” No kasta, madlaw met ti rigat ti agrikultura no agserra dagiti ospital, eskuelaan, restawran, tiendaan, ken simbaan kadagiti ili iti away. Awanen ti kinasinged ti komunidad a maysa kadagiti makaay-ayo unay a paset ti panagbiag iti away.

Di ngarud pakasdaawan a sigun iti magasin a Newsweek, napanglaw ti dandani 16 a porsiento kadagiti Americano nga agnanaed iti away. Insurat ni Geoffrey Lawrence iti reportna a “The Rural Crisis Downunder” nga idiay Australia, “awan ti panggedan, kurang ti panggedan, ken ad-adu ti napanglaw kadagiti taga away ngem kadagiti taga siudad.” Napilitan ti adu a pamilia​—nangruna dagiti agtutubo​—nga umakar kadagiti siudad gapu iti di natalged nga ekonomia. Im-imtuoden ni Sheila, nga agtaltalon a kadua ti pamiliana: “Agpaut ngata daytoy a kasasaad agingga nga awanton ti mayat nga agtalon?”

Gapu ta nagadun dagiti agtutubo a mapmapan kadagiti siudad, dagiti nataengan laengen ti nabati kadagiti away. Saan laeng a pimmanaw dagiti napigsa nga agtutubo kadagiti komunidad no di ket awanen ti mangsaranay kadagiti lallakay ken babbaket no kasapulanda unay daytoy. Kaawatan ngarud nga adu a nataengan nga umili ti mariribukan ken maamak kadagitoy napartak a panagbalbaliw.

No kasta, makadadael ken nagadu ti maapektaran iti rigat ti agrikultura. Apektarannatay amin. Nupay kasta, kas ipakita ti sumaganad nga artikulomi, adda pangnamnamaan nga agpatingganto ti rigat iti agrikultura.

[Blurb iti panid 6]

Iti sangalubongan a komunidad itatta, maapektaran dagiti mannalon ken agtartaraken kadagiti puersa ti internasional a merkado

[Blurb iti panid 6]

“Agpaut ngata daytoy a kasasaad agingga nga awanton ti mayat nga agtalon?”

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

ORGANIKO A PANAGTALON

Umad-adu ti mayat a gumatang kadagiti organiko a taraon. Umad-adu iti dandani 15 a porsiento kada tawen dagiti tiendaan nga agtingi kadagiti organiko a taraon idiay Canada.

Ania ti organiko a taraon? Depinaren ti Department of Agriculture, Food and Rural Development iti Alberta a dayta ti “taraon a naimula babaen iti maysa a sistema ti panagpataud a malaksid a di agusar kadagiti sintetiko a kemikal, daytat’ mangpadam-eg met iti daga, mangpaadu iti nadumaduma a mula ken animal, saan a mangparigat kadagiti animal, ken saan a mangdadael iti aglawlaw.”

Kuna dagiti mannalon nga agtaltalon iti organiko a pamay-an, a naiduma daytoy iti komersial a panagtalon nga agapit iti adu a taraon. “Gapu ta nalawa unay ti talon, adu ken maymaysa a kita ti maimula. Adu ti maapit babaen ti panangusar kadagiti makina ken adu ti mausar a pinarnuay ti tao a pestisidio ken abuno,” kuna ni Katharine Vansittart iti Canadian Geographic. “Malaksid kadagiti ared-ed dagita a kemikal a mabati iti taraon, saan unay a nasustansia ti apit no maala sakbay a maluom wenno matangkenan. Masapul dayta gapu ta naunday ti pannakaibiaheda agingga iti pakailakuanda. Tapno sigurado a napintas ti itsura dagiti apit no dumteng iti destinasionda, maispreyanda met iti kemikal ken maallidanda wenno maipasidongda iti radiasion tapno maikkat dagiti nagbabassit nga organismo.”

Siasino ti gumatgatang kadagiti organiko a taraon? Kuna ti report iti Alberta a dagitoy “dagiti tin-edyer a maseknan iti salun-atda, dagiti maseknan nga inna, ken adu a lallakay ken babbaket a naipasngay kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. . . . Saan laeng a dagiti kadawyan a hippie a mangitantandudo iti ayat, kinapintas, ken talna idi dekada 1960 ti gumatang.”

Nupay kasta, saan a mamati ti amin a tattao a nasaysayaat ti organiko a taraon. Kuna ti Canadian Geographic: “Kadawyan a nanginngina ti organiko a taraon isu a di mamati dagiti managduadua malaksid no dagiti pagimbaganna ket mapaneknekan kadagiti nasientipikuan a panagadal. Agdanag met ti dadduma a mabalin a maipuera dagiti napanglaw no dua ti klase dagiti taraon.” Ikalintegan met dagiti mangitantandudo iti organiko a taraon a no agbalbaliw ti taraon, presio, pannakaempake, ken pannakaibiahe, mabalin a lumaka dagiti organiko a taraon ken magun-odan ti amin a tao aniaman ti kasasaadda iti ekonomia. Gapu iti nagadu a nagduduma nga opinion ken nasientipikuan nga impormasion, mabalin a saan pay nga agpatingga ti supiat maipapan kadagiti organiko a taraon.

[Kahon/Ladawan iti panid 8]

DAGITI PESTISIDIO PARIKUT TI MANNALON

Dagiti peste ken sakit ti mulmula iti sumagmamano a paset ti lubong ti nangdadaelen iti 75 a porsiento kadagiti manamnama a maapit. Nabatad a ti solusion isut’ panagmula iti ad-adu. Ipadamag ti periodiko a Globe and Mail: “Pinadasen dagiti mannalon iti Canada nga artapan ti dadduma babaen kadagiti pamay-an a mangpaadu iti apit tapno ad-adu ti mailakoda.” Ngem namakdaar ni Terence McRae nga empleado iti departamento ti gobierno a mangtamtaming iti aglawlaw iti Canada: “Adu kadagitoy a panagbalbaliw ti nangpakaro iti posible a panagpeggad ti aglawlaw gapu iti agrikultura.”

Ti ngay panagusar kadagiti pestisidio? Mangpataud met daytoy iti parikut kadagiti mannalon, ta mapagsusupiatan pay laeng ti kinaepektibo dagiti pestisidio ken dagiti risgo nga ipaayda iti salun-at. Binigbig ti report ti World Health Organization a di pay naammuan ti kinasamay ti sabidong ken dagiti risgo nga ipaay ti kaaduan a pestisidio. Mabalin a nakarkaro pay ti peggad no makan dagiti animal ti mula a naispreyan iti pestisidio sa sidaen met ti tao dagitoy nga animal.

[Credit Line]

Rinetrato ni Doug Wilson para iti USDA