Panangmatmat iti Lubong

Dagiti Pagdaksan ti Panangirapin

Ti panangirapin​—ti panangpadas a mangisamira iti ad-adu a trabaho​—“ad-adda a pagbalinennaka a di epektibo, ken di naannad,” kuna ti The Wall Street Journal. “Napapaut ti panangikagumaan nga isamira ti dua wenno tallo a banag wenno ti napartak nga agsasaganad a panangaramid kadagitoy ngem iti saggaysa, ta mabalin a saan unay a pulido ti panangaramidmo iti kada trabaho.” Ti dadduma a mamakdaar a pagilasinan isut’ apagkanito a panaglilipat (kas iti pannakalipatmo no ania ti kalkalpas nga inaramidmo wenno imbagam), panagliway, di kinaatentibo, dagiti sintomas ti pannakataranta (kas ti panaganangsab), ken marigatanka a makikomunikar iti sabsabali. Ti kinapulido ti kangrunaan a maapektaran no nasken nga agpannuray dagitoy a trabaho iti isu met la a paset ti utek kas iti mapasamak no irapinmo ti makisarita iti telepono ken dumngeg iti ibagbaga ti ubing iti bangir a siled. Napeggad ti panangirapin nangnangruna no agmanmanehoka. Dagiti aramid a kas iti pannangan wenno iyiinum, panangala iti maysa a banag, naimas a pannakisarita iti maysa a pasahero wenno iti telepono, panagkolorete, wenno uray ti panangyakar iti estasion ti radio wenno panangbaliw iti kasasaad ti sabali pay a banag ti apagbiit a mangsinga kenka ken mabalin nga agtungpal iti aksidente.

 Pulos a Dimo Yugyogen ti Maladaga!

Ti napalalo a panangyugyog iti maladaga ket mabalin a kellaat a mangdangran iti tengngedna a “mabalin a pakaigapuan ti nakaro a panagdara ti uneg ti ulona ken ad-adda a mangkutog iti utekna, isu a madangran dayta,” kuna ti periodiko a Toronto Star. Gapu ta nakapuy pay dagiti masel ti maladaga ken sensitibo unay dagiti tisyu ti utek, “ti panangyugyog iti maladaga uray iti sumagmamano laeng a segundo ket makadangran iti intero a panagbiagna. Dagiti pannakadangran ket mabalin a pakairamanan ti panagebbal ken pannakadangran ti utek, cerebral palsy, itataud ti depekto ti isip, pannakatiltil, pannakabulsek, panagtuleng, paralisis, ken ipapatay.” Nagsukisok ni Dr. James King, a doktor ti ubbing idiay Children’s Hospital of Eastern Ontario, kadagiti pagdaksan ti panangyugyog kadagiti maladaga. Kunana a rumbeng a masursuruan ti publiko, ta kaaduanna, saan a dagus a madlaw dagiti pannakadangran ket mabalin a madayagnos ti maladaga nga agtrangkaso wenno agsakit gapu iti virus. “Masapul a maipaganetget a pulos a dimo yugyogen ti maladaga,” kuna ni Dr. King. “Masapul a maammuan daytoy dagiti nabiit pay a nagbalin nga inna ken amma.”

Saan nga Interesado iti Relihion

“Agparang a saan nga agpatulong dagiti [Hapones] iti relihion tapno makagun-odda kadagiti solusion bayat nga ikagkagumaanda a parmeken dagiti agdama a makapaladingit a kasasaad,” kuna ti periodiko nga IHT Asahi Shimbun. Iti panangsungbatna iti saludsod a “Patiem kadi wenno interesadoka kadi iti relihion wenno iti maysa a kita ti pammati?” adda laeng 13 a porsiento a simmungbat iti wen kadagiti lallaki ken babbai. Siam pay a porsiento kadagiti lallaki ken 10 a porsiento kadagiti babbai ti nagkuna a “medio” interesadoda. “Nangnangruna a nakadkadlaw ti nagbassit a panaginteres dagiti babbai nga agtawen iti 20 agingga iti 29, nga agdagup iti 6 laeng a porsiento,” kinuna pay ti periodiko. Ipalgak ti tinawen a surbey a 77 a porsiento kadagiti lallaki idiay Japan ken 76 a porsiento kadagiti babbai ti nagkuna a saanda a pulos nga interesado iti relihion wenno iti aniaman a kita ti pammati. Bimmassit iti dandani 50 a porsiento ti bilang dagiti Hapones nga interesado iti relihion no idilig iti umasping a surbey a naaramid idi 1978. Kaaduanna a dagiti natataengan a napagsaludsodan ti nagkuna nga interesadoda, nangruna dagidiay agtawenen iti nasurok nga 60.

Ti Depression Nainaig iti Dadduma Pay a Sakit

“Ipakpakauna ti World Health Organization nga inton 2020, agbalinto ti depression a maikadua iti sakit ti puso a kangrunaan a pakaigapuan dagiti pisikal a depekto iti intero a lubong,” kuna ti U.S.News & World Report. Umad-adu ti mangipagarup a daytoy grabe a sakit ket saan laeng a “depekto iti panagpampanunot.” Sigun ken Philip Gold a panguluen ti clinical neuroendocrinology idiay National Institute of Mental Health, “talaga a ti depression ti kakaisuna a sakit a mangapektar iti intero a bagi​—ken nainaig​—iti dandani amin a dadduma pay a sakit.” Nalabit ti depression ket mangpataud pay kadagiti sakit a kas iti sakit ti puso ken diabetes. Kas pagarigan, sigun iti panagsirarak, dagiti tattao nga addaan iti depression “nair-irteng ti pusoda, saan unay a makibagay iti agbaliwbaliw a panagkasapulan ti bagi iti dara ken oksihena,” kinuna ti artikulo. Kasta met a “ti malmaldaang nga utek ti mangyallatiw kadagiti pagilasinan nga agkasapulan dayta iti ad-adu nga enerhia, a mangtignay iti itataud ti hormone a cortisol, isu nga umadu ti asukar ti dara.” Nakita metten nga adda pagnanaigan ti depression, osteoporosis, ken kanser. Maar-aramid dagiti panagadal tapno maammuan no ti panangagas iti depression ti mangbalbaliw iti pagtungpalan dagita a sakit.

Panagasawa ken ti Puso

“Impakita ti panagsirarak a makatulong ti kalidad ti panagasawa ti maysa a tao tapno maipakpakauna ti iyiimbag ti naopera a pusona,” kuna ti The Daily Telegraph ti London. Sigun ken ni Dr. James Coyne, iti University of Pennsylvania, E.U.A., ti naragsak a panagasawa ti mangtignay iti pasiente tapno ikagumaanna ti agpaimbag, ngem “narigrigat nga umimbag daydiay naliday ti panagasawana ngem iti daydiay di naasawaan.” In-videotape ni Dr. Coyne ken ti kakaduana dagiti di panagkinnaawatan ti agassawa iti pagtaengan. Naammuanda a dagiti pasiente a naopera ti pusoda a dida makatunosan ti asawada ket dandani doble ti posibilidad a matayda iti las-ud ti uppat a tawen ngem kadagidiay agkatunosan. Kinuna ni Dr. Linda Waite, a maysa a propesor ti sosiolohia iti University of Chicago a ti naragsak a panagasawa ket mabalin nga “eksakto a katupag ti pannangan iti nasustansia a taraon, panagehersisio, ken di panagsigarilio.”

Agpegpeggad a Maibus Dagiti Kayo a Maaramid a Biolin

“Para kadagiti de kalidad a pagkutengteng iti biolin, adda kasapulan nga espesial a kita ti kayo​—ngem manmanon dayta,” kuna ti Aleman a magasin iti siensia a natur & kosmos. Ti kayo a Caesalpinia echinata ti mangpatpataud iti dayta, a pagaammo met a Pernambuco wenno pau brasil. Daytat’ gagangay nga agbibiag kadagiti kabakiran iti kosta ti Brazil. Ngem nagpartak a maibus daytoy a kabakiran bayat a maum-umá tapno matalon. Uppat laengen a porsiento ti nabati iti kalawa ti dati a pagtubtubuan dagiti kayo ket addan dagitoy iti listaan ti mulmula nga agpegpeggad a maibus. Kanayonanna, dagiti laeng 20 ti tawenda wenno natataengan a kayo ti agpataud iti duyaw wenno nalabaga ken maris kape a bugas ti maitutop nga aramiden a pagkutengteng iti biolin. Kinuna ti artikulo a sigun iti agar-aramid iti pagkutengteng iti biolin a ni Thomas Gerbeth, awan ti mabalin a maisandi agsipud ta “ti sintetiko a material dina maartapan ti nagsayaat a kalidad daytoy a kayo.” Agpadpada nga itantandudo itan dagiti agar-aramid iti pagkutengteng iti biolin ken dagiti musiko ti pannakasalaknib dagiti kayo a maaramid a biolin.

Nabayagen a Sakit nga Adda Pay Laeng Agingga Ita

“Nasurok a 700,000 dagiti kabbaro nga agkukutel iti intero a lubong kabayatan ti 2002, sigun iti estadistika ti World Health Organization,” kuna ti Espaniol a periodiko nga El País. Nanipud idi panawen ti Biblia, nakaar-ariek a sakit ti kukutel. Iti kaaldawantayo, maagasanen ti moderno a kita ti kukutel. Kinapudnona, immimbagen ti agarup 12 a milion nga agkukutel iti napalabas a 20 a tawen. Nupay kasta, “ditay pay mabalin nga ipapan a naan-anay a napukawen ti kukutel,” kuna ti managsirarak a ni Jeanette Farrell. Napaay dagiti doktor a mangpukaw iti daytoy a sakit, ket kanayon nga adda dagiti kabbaro nga agkukutel. Dagiti pagilian ti Brazil, India, Madagascar, Mozambique, Myanmar, ken Nepal ti kangrunaan a naapektaran pay laeng iti kukutel. Babaen iti nabiit pay a panangtarus iti narikut a pakabuklan ti tao, namnamaen dagiti sientista a makasarakdanto iti maitutop a bakuna.

“Makapadanag a Di Balanse a Bilang ti Lallaki ken Babbai” Idiay China

“Sigun iti maikalima a pannakasensus iti intero a China, ti proporsion dagiti naipasngay [a lallaki ken babbai] ket 116.9:100. Ad-adu ti lallaki a maladaga no idilig iti 113.8:100 idi 1990,” kuna ti magasin a China Today. “Agpadpada nga ad-adu nga amang dagitoy a bilang ngem iti pangkaaduan a bilang iti intero a lubong a 105:100. Ipasimudaag daytoy a kumarkaro ti makapadanag a di balanse a bilang ti lallaki ken babbai idiay China.” Naipakpakauna nga iti masanguanan, agarup 50 a milion a Tsino a lallaki ti di makasarak iti agbalin nga asawada inton addadan iti husto nga edad. Kuna pay ti artikulo: “Naadaw a kinuna ni Zheng Zizhen, a panguluen ti Sociology and Demography Institute iti Probinsia ti Guangdong, a no agtultuloy ti kapaut daytoy abnormal a kaadu dagiti maipaspasngay a lallaki, addanto dakes nga epektona iti pakabuklan ti populasion, kagimongan, ken moralidad dagiti Tsino.”