Ti Pitch Lake ti Trinidad ken Tobago

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY TRINIDAD

ANIA ti nagpapadaan ti Cross Harbour Tunnel ti Hong Kong, Transalpine Highway ti Austria, ken ti Jubilee Way Viaduct ti England? Adda idi tiempo a nasimpa amin dagitoy iti naglalaok nga elemento nga addaan iti nagpaiduma nga aspalto *​—daydiay naggapu idiay Pitch Lake ti Trinidad ken Tobago.

Ti dakkel a Pitch Lake ket maysa a natural a deposito ti aspalto iti rabaw ti daga. Idi 1814, dineskribir dayta ti maysa a geograpikal a diksionario kas “karkarna unay.” Kitaem a mismo bayat a pasiarenmi dayta a lugar iti asideg ti abagatan a laud a kosta ti Trinidad.

 Pannagna iti Rabaw ti Dan-aw

Bayat a simrekkami iti bario ti La Brea (Espaniol a sao para iti “galagala”), nadlawmi a kasla lumlumned dagiti bangketa. Kasla karkarna pay ti saan a pannakaintar ti dadduma a balbalay, a kas man la marmarsuodda gapu iti kadagsenda. Awan ti tiempomi a mangpanunot no apay a kasta ti kasasaad, ta masungadmi ti naglawa ken kasla nagpanawan a paradaan. Nakadanonkamin iti Pitch Lake. Sigun iti giyami, agarup 47 nga ektaria ti kalawa ti dan-aw ken agarup 80 a metro ti kauneg ti tengngana. “Kitaentayo a naimbag,” insingasingna.

Nagin-inayadkami a bimmaddek iti dan-aw ngem dimi ninamnama a natangken gayam dayta nupay saan a nasimpa. Kinapudnona, saan a lumned ti dakkel a trak ken ti dadduma pay a nadagsen a makinaria iti dan-aw! (Nupay kasta, in-inut a lumned dagitoy no mabayag a mabaybay-anda iti maysa a disso.) Masapul nga agannadkami latta iti pannagnami! Iti tengnga daytoy natangken a disso, pasaray adda babassit a pasetna nga addaan iti napigket a bitumen isu a madismaya ti agpasiar no maipilut dagiti sapatosna iti dayta.

Nanipud itay simmangpetmi, pasaray adda nasanger a malang-abmi. Imbagada kadakami a “hydrogen sulfide” dayta. Adda bassit a hydrogen sulfide iti dan-aw, agraman ti methane, ethane, ken carbon dioxide. Binukirad ti giyami ti maysa a nagtukel nga aspalto, ket nakitami a nagadu ti abutna gapu kadagiti di makaruar a gas.

Ti Pitch Lake ket napateg met a pagnanaedan dagiti atap nga animal. Ti dadduma nga alog a pakaurnongan ti danum iti rabawna ken dagiti karuotan iti aglawlawna ket pagnanaedan ti manmano a kita ti pato a maawagan iti masked duck (Oxyura dominica). Mabalin a saanmi a makita dayta a pato ita. Ngamin, masansan a di agkutkuti wenno siuulimek a bumatok no adda umas-asideg. Idi lumablabaskami kadagiti pagabbarukongmi a kaliddaan, nakakitakami iti sabali pay a tumatayab a maawagan iti wattled jacana (Jacana jacana). Maibagay unay ti nangisit a bagina iti nabessag a duyaw ti makin-sirok a dutdot dagiti payakna. Masarakan met ditoy ti purple gallinule (Porphyrula martinica) ken ti dadduma pay a kita ti tumatayab nga agnanaed iti baresbes. Adda babassit a lames  nga agnanaed kadagiti alog, ken pasaray adda met dagiti buaya.

Maus-usaren iti 400 a Tawen

Intudo ti giyami ti kosta sana imbaga nga idi 1595, simmanglad iti daytoy a lugar ti Britano a managsukisok a ni Sir Walter Raleigh. Nasimpa idi a kapatagan ti dan-aw, nga addaan iti agay-ayus nga aspalto a dumanon agingga iti kosta, ngem lungog itan. Inusar ni Raleigh ti aspalto a pangtapal kadagiti naabutan a barkona sana imbaga a “nagsayaat dayta,” ta nadlawna a “saan a nalunag idi naginit a kas iti napasamak iti galagala a naggapu idiay Norway, isu a makatulong unay dayta kadagiti barko nga agnegosio iti makin-abagatan a sangladan ken luglugar a nabarbara ti klimada.” *

Idi 1846, ti taga Canada a ni Dr. Abraham Gesner, a naawagan idi agangay a Nangirugi iti Industria ti Lana, ket nangdistilado wenno nangpataud iti baro a segden a naggapu iti aspalto ti Trinidad babaen ti panangipaburek tapno madalusan sa napalamiisan tapno agbalin a likido. Inawaganna dayta a gas. Nakalkaldaang ta nasanger dayta a gas gapu iti asupre daytoy nga aspalto. Idi agangay, nakasarak ni Gesner iti sabali a pagalaan iti aspalto nga awan ti angotna.

Talaga a nakapatpateg ti aspalto iti dan-aw ti Trinidad idi natakuatan a makatulong dayta a pangsimpa kadagiti kalsada. Idi 1876, insingasing dagiti inheniero a maaspalto ti Pennsylvania Avenue idiay Washington, D.C. Nupay adu a lugan ti masansan a lumasat iti dayta, nagsayaat latta kano ti kasasaadna iti 11 a tawen. Gapu iti dayta limmatak ti aspalto ti Trinidad.

Kadagiti kallabes a tawen, nakaaramid dagiti kompania ti langis iti nalaklaka a bitumen a produkto met laeng ti panangproseso iti petroleo tapno agbalin a puro. Nupay kasta, intultuloy nga inusar dagiti inheniero ti natural nga aspalto ti Trinidad kadagiti inaramidda a haywey, rangtay, eropuerto, ken sangladan. Apay?

Nagpaiduma a Panaglaok

No mailaok kadagiti ramen a pang-aspalto, naammuan a makatulong daytoy nga aspalto tapno natibtibker, nalaglagda, naan-andur, ken saan a nagalis dagiti naaspalto a disso​—malaksid iti dapuen a marisna a makatulong iti panagkita no agmanmanehoka iti rabii. Sibaballigi a nausar ti aspalto iti dan-aw a nangaspalto kadagiti kalsada iti luglugar a nasurok nga 40 a degree Celsius ti temperaturada no kalgaw ken menos 25 a degree Celsius no tiempo ti lam-ek. Napapaut dagiti naaspalto a pagtarayan ti eroplano kadagiti eropuerto, nupay kanayon nga adda lumasat iti dayta ken nadagsen dagiti eroplano nga agdisso iti dayta. Saan met a mamki dagitoy naaspalto a disso kadagiti mangrunot a pluido a pangrunaw kadagiti niebe  iti pagtarayan dagiti eroplano agraman kadagiti agtedted a gasolina ken krudo. Adu kadagitoy a naaspalto a disso ti nagpaut iti nasurok a 20 a tawen nupay manmano a matarimaan.

Ti espesial a pakabuklan ti aspalto ti dan-aw ti Trinidad ti makagapu a nalagda dayta. Ti linaonna a bitumen ket buklen ti 63 agingga iti 67 a porsiento a malthene ken 33 agingga iti 37 a porsiento nga asphaltene. Dagiti malthene ket klase dagiti napigket a kemikal ti petroleo isu a napigket ti bitumen. Dagiti kemikal nga adda iti daytoy a dan-aw ti aspalto ket nadeskribir a “nakapigpigket ken nakatangtangken imbes a nalanit, a kas iti dadduma a bitumen nga agtaud kadagiti [pagprosesuan wenno repinaria].” Dagiti asphaltene ket grupo dagiti hydrocarbon a makatulong iti panagbalin ti bitumen a thermoplastic a material​—nalaka a lumukneng ken agayus no maipapudot ken nagbiit a tumangken no lumamiis. Ti kalidad ken kalkalainganna a proporsion amin dagitoy nga elemento ti makagapu a ti aspalto ket saan a kaskarina a matulad dagiti pagprosesuan.

Panagala ken Panangproseso

Naiturong ti atensionmi iti ungor dagiti dadakkel a makinaria, ket nakitami dagiti alikamen a pagala iti aspalto a mangkalkali iti dan-aw. Daytoy ket nagdakkel a traktora nga addaan iti nalalagda a metal a tinidor a mangkali iti aspalto iti rabaw ti dan-aw. Maikarga ti nabukual nga aspalto kadagiti bagon a guyoden ti kable sada maipan iti asideg a paktoria. Nasurok a siam a milion a tonelada nga aspalto ti naalan manipud iti daytoy a lugar nanipud iti arinunos ti maika-19 a siglo! Iti kaadu ti agdama a maus-usar, ti nabatbati nga agarup sangapulo a milion a tonelada ket manamnama a mausar iti sumaganad nga 400 a tawen.

Kalpasan a naala ti sumagmamano a tonelada ti aspalto manipud iti dan-aw, aglunit ti napataud nga abut ket awanen iti sumagmamano a lawas. Daytoy ti pakakitaan a pabaruen ti dan-aw ti mismo a kasasaadna. Nupay kasta, talaga a nakapigpigket a pluido ti “solido” nga aspalto ket ti kaabayna a material ti basta agayus iti lungog. Agtultuloy nga agay-ayus ti intero a dan-aw ngem di la ngamin madlaw ken makita.

Malagipmo kadi dagidiay bangkirig a balbalay a nakitami itay? Ti maysa a makagapu a kasta ti kasasaadda ket adda ngamin rengngat a ruaran ti aspalto nga aggapu iti dan-aw nga agturong iti daga a nakaibangonanda. Dagiti tattao nga agpatakder iti daytoy a disso masapul a pilienda a naimbag ti pagbalayanda.

“Mapantayo idiay paktoria,” insingasing ti giyami. Talaga a nakasimsimple ti panangproseso. Maipisok ti kaal-ala nga aspalto kadagiti dadakkel a pagkargaan, a tunggal maysa kadagitoy ti aglaon iti nasurok a 100 a tonelada. Ditoy a marunaw ti aspalto babaen kadagiti nakunikon a tubo a pagayusan ti alingasaw a napapudot agingga iti agarup 165 a degree Celsius. Daytoy ti mangiruar kadagiti naurnong a petroleo ken mangikkat iti sobra a danum a mangbukel iti agarup 30 a porsiento iti dagsen ti kaal-ala nga aspalto. Sumaganad, masagat ti aspalto tapno maikkat dagiti babassit a kayo ken dadduma a tedda ti mula. Kamaudiananna, maadaw ti nabara nga aspalto sa maikarga kadagiti bariles a kayo a naap-apan iti papel a silicone. Ditoy mismo a paktoria ti nakaaramidan dagiti bariles, ket makalaon ti tunggal maysa iti agarup 240 a kilo. Ti intero a pannakaprosesona ket agpaut iti agarup 18 nga oras.

“Epuré ti pangawag iti napagbalin a puro nga aspalto,” kuna ti giyami. Nagbiit a mailaok dayta iti bitumen a napataud iti pagprosesuan ken iti dadduma a material tapno mapataud ti de kalidad a pagaspalto. Kadagiti kallabes a tawen, nausar met dayta a pagaramid iti nadumaduma a pintura, agraman kadagiti pagsemento, panangikabit iti insulasion, ken pagaramid kadagiti produkto a di maslep ti danum. Dayta ti gapuna a maus-usar daytan iti adu a balbalay ken pasdek iti intero a lubong.

Kastoy ti nagsayaat ken maitutop a pananggupgop ti maysa nga autor kadagiti bambanag idi insuratna: “Adda naisangsangayan ken . . . makapainteres a banag a kasla saan a mailawlawag iti daytoy nakaskasdaaw nga inaramid ti Dios, a mamagsiddaaw iti maysa nga agad-adal kadagiti bambanag iti nakaparsuaan.” Wen, talaga a naisangsangayan a lugar a pagpasiaran ti Pitch Lake ti Trinidad ken Tobago!

[Footnotes]

No agalingasaw ti petroleo, wenno krudo, adda natda a sapalna a dandani bin-ig a bitumen. Maawagan met nga aspalto ti bitumen nga agtaud iti petroleo. Nupay kasta, iti adu a lugar, ti bitumen a nalaokan kadagiti mineral a kas iti darat wenno graba ti matuktukoy nga “aspalto,” a masansan a maus-usar a pangsimpa kadagiti kalsada. Ngem iti daytoy nga artikulo, ti “aspalto” tuktukoyenna nga agpadpada ti kaal-ala wenno naproseso a produkto a naggapu iti Pitch Lake.

[Ladawan iti panid 24, 25]

Ti Pitch Lake ket maysa a natural a deposito ti aspalto iti rabaw ti daga

[Ladawan iti panid 26]

Pagprosesuan iti aspalto

[Ladawan iti panid 26]

Panagala iti aspalto manipud iti dan-aw