Dagiti Naandur a Mikrobio​—No Kasano a Rimsuada Manen

NALAWAG nga addan dagiti virus, bakteria, protozoan, fungus, ken dadduma pay a nagbabassit nga organismo sipud pay idi nangrugi ti biag ditoy daga. Ti nakaskasdaaw a pannakibagay dagitoy a mikrobio, a makuna a kasisimplean kadagiti amin a parsua, ti makagapu a makapagbiagda iti sadinoman a lugar a saan a pagbiagan ti dadduma a parsua. Masarakan dagitoy kadagiti nakapudpudot nga ubbog iti tukok ti taaw agraman kadagiti makapaketter a danum iti Arctic. Ita, lablabanan dagitoy a mikrobio ti kasaknapan a panangikagumaan a mangpukaw kadakuada babaen kadagiti agas a kontra mikrobio.

Sangagasut a tawen ti napalabasen, naammuan a makapataud iti sakit ti dadduma a mikrobio wenno nagbabassit nga organismo, ngem awan pay idi ti makaammo kadagiti agas a kontra mikrobio. Isu a no agsakit iti grabe ti maysa a tao, awan ti agas a maited ti adu a doktor no di laeng ti panangliwliwa ken pammabileg. Masapul a napigsa ti resistensia ti tao a manglaban iti impeksion. No nakapuy ti resistensia, masansan a nakalkaldaang ti pagtungpalanna. Masansan nga agtungpal iti ipapatay uray ti naimpeksion laeng a garadgad.

Isu a ti pannakatakuat iti antibiotiko a makuna a kaunaan a natalged nga agas a kontra mikrobio binalbaliwanna ti medisina. * Ti panagusar ti medisina kadagiti agas a maawagan iti sulfa drug idi dekada 1930 ken agas a kas iti penicillin ken streptomycin idi dekada 1940 ti nagtungpal iti pannakatakuat iti adu pay nga agas kadagiti simmaganad a dekada. Idi dekada 1990, mairaman kadagiti antibiotiko ti 150 nga aglalaok a substansia a mangbukel iti 15 a nagduduma a klase.

 Natungday ti Panangnamnama iti Balligi

Idi dekada 1950 ken 1960, namati payen ti dadduma a tattao a naparmeken dagiti makaakar a sakit. Patien pay dagiti eksperto kadagiti mikrobio a dagitoy a sakit ket maibilangton a napalabas a nakaam-amak a kapadasan. Idi 1969, pinatalgedan ti siruhano heneral ti E.U. iti imatang ti Kongreso a ti sangatauan “dinanton pakadanagan dagiti makaakar a sakit.” Idi 1972, nagsurat ti nakagun-od iti nalatak a pammadayaw a Nobel a ni Macfarlane Burnet agraman ti kaduana a ni David White: “Saanton a makapadanag ti report maipapan iti masakbayan ti makaakar a sakit agsipud ta in-inut a mapukawton.” Kinapudnona, patien pay ketdi ti dadduma a napukawen a namimpinsan.

Ti panamati a napukawen ti makaakar a sakit ket nagresulta iti nalabes a panagtalek. Maysa a nars a makaammo a nakaro ti peggad dagiti mikrobio sakbay a natakuatan dagiti antibiotiko ti nagkuna a saan unay a managdaldalus ti dadduma nga ubbing pay a nars. No palagipanna idi ida nga agbuggoda, kastoy ti ibagada: “Dika agdanag, addaantayon kadagiti antibiotiko.”

Ngem makadidigra dagiti epekto ti panagpannuray ken nalabes a panagusar kadagiti antibiotiko. Nagtalinaed dagiti makaakar a sakit. Saan la a dayta, nakaam-amak ti panagsublida ta dagitoyen ti kangrunaan a pakatayan ditoy lubong! Ti panaggugubat, nasaknap a malnutrision kadagiti napanglaw a pagilian, kurang a nadalus a danum, kurang a kinadalus, napartak nga internasional a panagbiahe, ken panagbalbaliw ti paniempo iti lubong ti dadduma pay a pakaigapuan ti panagsaknap dagiti makaakar a sakit.

Kinaandur Dagiti Bakteria

Nagbalinen a kangrunaan a parikut ti kinaandur dagiti kadawyan a mikrobio. Saan a ninamnama daytoy. Ngem rumbeng a ninamnama koma idi a dagiti mikrobio nalabit agbalinda a naandur iti agas. Apay? Amirisem, kas pagarigan, ti napasamak a mainaig iti panagusar iti DDT idi ngalay ti dekada 1940. * Naragsakan idi dagiti agprosproseso iti gatas, mantekilia, ken keso ta mapukaw dagiti ngilaw no agispreyda iti DDT. Ngem nagbiag ti sumagmamano a ngilaw, ket natawid dagiti annakda ti kinaandurda iti DDT. Di nagbayag, kellaat ken napartak nga immadu dagitoy a ngilaw a di naapektaran iti DDT.

Uray pay sakbay a natakuatan ti DDT, ken idi adun a penicillin ti magatang idi 1944, imparangarangen dagiti makadangran a bakteria ti nakaskasdaaw a kinaandurda. Nadlaw daytoy ni Dr. Alexander Fleming, ti nakatakuat iti penicillin. Nakitana idi iti laboratoriona no kasano a dagiti sumaganad a kaputotan ti Staphylococcus aureus (iti ospital) mapagbalinda dagiti pannakadiding ti selulada a napigsa a mangtubeng iti agas a natakuatanna.

Daytoy ti makagapu nga 60 a tawen ti napalabasen, namakdaar ni Dr. Fleming a mabalin a makaandur iti penicillin ti makadangran a bakteria a kumpet iti agsakit a tao. Isu a no bassit laeng a makadangran a bakteria ti patayen ti penicillin a tomarenna, umadu dagiti naandur nga annakda. Pagbanaganna, agsubli ti sakit a dinton maagasan ti penicillin.

 Nagkomento ti libro a The Antibiotic Paradox: “Nakarkaro pay ti napasamak ngem dagiti impakpakauna ni Fleming.” Kasano? Naammuan nga iti dadduma a kita ti bakteria, dagiti gene​—a nagbabassit a blueprint iti DNA ti bakteria​—mangpataudda kadagiti enzyme a mamagbalin nga awan samayna ti penicillin. Isu nga uray adu ti tomaren a penicillin, awan epektona. Anian a nakaskasdaaw daytoy!

Gapu iti panangikagumaan a mangparmek kadagiti makaakar a sakit, natakuatan ti medisina dagiti baro nga antibiotiko sipud iti dekada 1940 agingga idi dekada 1970, agraman ti sumagmamano bayat ti dekada 1980 ken 1990. Natay koman dagiti bakteria a di napatay dagiti immuna nga agas. Ngem sumagmamano a tawen laeng ti napalabas, rimsua ti kita ti bakteria a saan a mapatay dagitoy baro nga agas.

Naammuan dagiti tattao a nakaskasdaaw ti kinalaing dagiti bakteria nga agandur. Dagiti bakteria kabaelanda a balbaliwan ti pannakadiding ti selulada tapno di mastrek ti antibiotiko wenno balbaliwanda ti kemistria ti bagida tapno saan ida a mapapatay ti antibiotiko. Iti kasumbangirna, mabalin nga iruar a dagus ti bakteria ti antibiotiko wenno mabalin a runawenna tapno saan nga umepekto.

Bayat nga umad-adu ti tomaren nga antibiotiko, umadu dagiti kita ti bakteria ken agwarasda. Awan aya ti serserbi ti panagtomar iti antibiotiko? Adda, ta nasamay met iti kaaduan a sakit. No di nasamay ti maysa nga antibiotiko iti maysa nga impeksion, kadawyan a nasamay ti sabali. Makapadanag ti panangandur ti bakteria iti antibiotiko, ngem makontrol pay laeng agingga ita.

Kinaandur iti Adu nga Antibiotiko

Kalpasanna, nagamak dagiti sientista iti medisina idi naammuanda a dagiti  bakteria agsisinnukátda iti gene. Idi damo, naipagarup a dagiti laeng agpapada a kita ti bakteria ti agsisinnukát iti gene. Ngem kamaudiananna, nasarakan dagiti isu met la a naandur a gene kadagiti naiduma a kita ti bakteria. Gapu iti kasta a panagsisinnukát, maanduran ti nadumaduma a bakteria ti adu a kita ti kadawyan nga agas.

Ti nakarkaro pay, impakita dagiti panagadal idi dekada 1990 a dadduma a bakteria makaandurda a bukbukodda. Uray no adda maymaysa nga antibiotiko, maanduran ti dadduma a bakteria ti adu a natural ken sintetiko nga antibiotiko.

Mamarpartaan a Masakbayan

Nupay nasamay pay laeng ti adu nga antibiotiko ita iti kaaduan a tattao, kasano kasamay dagita nga agas iti masakbayan? Kuna ti The Antibiotic Paradox: “Ditay namnamaenen a maagasan ti immuna a napilitayo nga antibiotiko ti aniaman nga impeksion.” Kuna pay ti libro: “Iti dadduma a paset ti lubong, ti bassit a suplay ti antibiotiko kaipapananna nga awan ti magun-odan a nasamay nga antibiotiko. . . . Matmatay ken agsagsagaba dagiti pasiente kadagiti sakit nga imbaga ti dadduma iti napalabasen a 50 a tawen a mapukawen ditoy daga.”

Saan la a dagiti bakteria ti nagbalin a naandur kadagiti agas a maus-usar iti medisina. Nakaskasdaaw met ti pannakibagay dagiti virus, fungus ken dadduma pay a babassit a parasito. Isu a pagamkan a tumaud ditoy lubong dagiti kita a mamagbalin nga awan serserbi dagiti mapataud nga agas a mangpukaw kadagitoy.

Ania ngarud ti maaramidan? Mapukawto ngata wenno uray makontrol laeng? Kasano a ti antibiotiko ken ti dadduma pay nga agas a kontra mikrobio agtultuloy nga agballigi a mangparmek kadagiti impeksion iti lubong a kanayon a madidigra kadagiti makaakar a sakit?

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Ania Dagiti Agas a Kontra Mikrobio?

Ti antibiotiko nga ireseta ti doktormo ket karaman iti klase dagiti agas a maawagan iti antimicrobial, wenno agas a kontra mikrobio. Dagitoy ti maibilang a pangkaaduan a klase ti “chemotherapy,” a tuktukoyenna ti pangagas iti sakit babaen kadagiti kemikal. Nupay ti termino a “chemotherapy” ket masansan a maus-usar a mainaig iti panangagas iti kanser, immuna a nausar ken maus-usar pay la dayta ita a pangagas kadagiti makaakar a sakit. Dayta ti gapuna a maawagan iti antimicrobial chemotherapy.

Nagbabassit dagiti mikrobio wenno organismo isu a makita laeng dagitoy babaen ti mikroskopio. Dagiti agas a kontra mikrobio ti kemikal a mangpapatay kadagiti mikrobio a mangpataud iti sakit. Ngem nakalkaldaang ta mabalinda met a patayen dagiti mikrobio nga adda nasayaat a maaramidanda.

Idi 1941, inyaplikar ni Selman Waksman, a kadua ti nakatakuat iti streptomycin, ti termino nga “antibiotiko” kadagiti agas a nagtaud iti nagbabassit nga organismo a pangsumra iti bakteria. Napateg dagiti antibiotiko agraman ti dadduma nga agas a kontra mikrobio a maus-usar ita ta pilienda ti sabidonganda. Kayat a sawen daytoy a masabidonganda dagiti mikrobio ngem dida unay masabidongan ti tao.

Ngem kinapudnona, uray kaskasano makasabidong met kadatayo ti amin nga antibiotiko. Maawagan iti therapeutic index daydiay pagdumaan ti kinasamay ti agas a mangpatay kadagiti mikrobio ken ti kinasamayna a mangdangran kadatayo. No dakdakkel ti nagdumaanda, nataltalged ti agas; napegpeggad no basbassit. Kinapudnona, rinibu ti nasarakan a substansia nga antibiotiko, ngem kaaduan kadagitoy ti di mabalin a pagagas ta makasabidongda unay kadagiti tattao wenno animal.

Ti penicillin a nagtaud iti buot a naawagan iti Penicillium notatum, ti damo a matomar a natural nga antibiotiko. Idi 1941 ti damo a pannakausar ti penicillin kas ineksion. Di nagbayag kalpasanna, idi 1943, nailasin ti streptomycin manipud iti Streptomyces griseus, a maysa a bakteria iti daga. Idi agangay, adu pay nga antibiotiko ti napartuat a naggapu kadagiti sibibiag ken sintetiko a banag. Ngem nakapataud dagiti bakteria kadagiti pamay-an tapno maanduranda ti adu kadagitoy nga antibiotiko, isu a nagbalin daytoy a sangalubongan a parikut ti medisina.

[Ladawan]

Dagiti buot ti penicillin a makita iti malukong ti manglapped iti iyaadu ti bakteria

[Credit Line]

Christine L. Case/Skyline College

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

Dagiti Kita ti Mikrobio

Dagiti virus ti kababassitan kadagiti mikrobio. Dagitoy ti pakaigapuan dagiti kadawyan a sakit a kas iti panateng, trangkaso, ken panagpaparaw. Dagiti met virus ti pakaigapuan dagiti nakaro a sakit a kas iti polio, Ebola, ken AIDS.

Dagiti bakteria ket organismo nga addaan iti maysa a selula a nakasimsimple ta awananda iti nukleo ken kaaduanna addaanda iti maymaysa a chromosome. Trinilion a bakteria ti agnanaed iti bagitayo. Kaaduan kadagitoy ti adda iti bagistayo. Tumultulongda a mangrunaw iti taraontayo ken dagitoy ti kangrunaan a pagtataudan dagiti bitamina K, a napateg iti panagbalay ti daratayo.

Agarup 300 laeng kadagiti nailista nga 4,600 a kita ti bakteria ti maibilang a makapataud iti sakit. Kaskasdi, dagiti bakteria ti pakaigapuan ti adu a sakit dagiti mula, animal, ken tattao. Kadagiti tattao, dagitoy a sakit ti pakairamanan ti sarut, kolera, dipteria, antrax, panagbukbok ti ngipen, sumagmamano a kita ti pulmonia, ken adu a sakit a mayakar babaen ti panagdenna.

Dagiti protozoan ket organismo a maymaysa ti selulada, a kas kadagiti bakteria, ngem mabalin a saan a maymaysa ti nukleoda. Mairaman kadagitoy dagiti amoeba, trypanosome ken kasta met dagiti parasito a pakaigapuan ti malaria. Agarup kakatlo kadagiti sibibiag a kita ket parasito​—adda agarup 10,000 a nagduduma a kita​—​nupay sumagmamano laeng kadagitoy a parasito ti makapataud iti sakit kadagiti tattao.

Dagiti fungus ket makapataud met iti sakit. Adda nukleo dagitoy nga organismo nga agbalin a kasla nalaga nga ikamen a burbor. Ti kurad, kas iti gudgod iti saka, ken candidiasis (Candida) dagiti gagangay unay nga impeksion. Dagiti nakaro nga impeksion ti fungus kadawyan nga apektaranna laeng ti tattao a kimmapuy ti resistensiada gapu iti malnutrision, kanser, droga, wenno impeksion ti virus a mangpakapsut iti resistensia.

[Dagiti Ladawan]

Ebola virus

Bakteria nga “staphylococcus aureus”

“Giardia lamblia” protozoan

Fungus ti kurad

[Credit Lines]

CDC/C. Goldsmith

CDC/Janice Carr

Impaay ni Dr. Arturo Gonzáles Robles, CINVESTAV, I.P.N. México

© Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol

[Ladawan iti panid 4]

Ni Alexander Fleming, a nakatakuat iti penicillin