Ti Nagan ni Jehova iti Pacifico

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FIJI

NASDAAW unay ti bunggoy. Nagkidem dagiti kassangpet iti isla iti Pacifico sakbay a nanganda iti naisagana a padayá para kadakuada. “Ania ti ar-aramidenyo?” dinamag dagiti taga isla.

“Agyamyamankami iti Dios gapu kadagiti paraburna,” insungbatda.

“Pagnanaedan ti Diosyo?” kayat a maammuan dagiti taga isla.

“Idiay langit,” kinunada.

“Ania ti naganna?”

“Jehova.”

“Mangmangan kadi iti taraon ti Diosyo?” inyimtuod dagiti taga isla.

“Ti Dios ket maysa nga espiritu,” kinuna dagiti kassangpet. “Saan a kas kadatayo; Isu ket sibibiag iti agnanayon. Isu ti nangaramid iti daga, langit, baybay, ken amin a banag. Isu ti namarsua kadatayo.”

Nasdaaw dagiti taga isla kadagitoy simple a kinapudno ken dinamagda no apay a sumarsarungkar dagitoy a ganggannaet iti islada. Simple ti sungbatda: “Immaykami tapno ipakaammomi kadakayo ti pudno a Dios a ni Jehova, ken ti Anakna a ni Jesus a Manangisalakantayo.”​—From Darkness to Light in Polynesia.

Asino dagitoy nga estranghero? Isuda aya dagiti Saksi ni Jehova kadagitoy a panawen? Saan. Isuda dagiti dua a taga Tahiti a mannursuro ken ebanghelisador. Simmangpetda iti isla ti Mangaia (iti makin-abagatan a Cook  Islands) idi Hunio 15, 1824. Apay nga inusarda ti nagan a Jehova? Naisangsangayan laeng aya a pasamak dayta? Ilawlawag ti sungbat kadagitoy a saludsod no apay a nakapatpateg pay laeng ti nagan ni Jehova iti adu a kultura kadagiti isla iti Pacifico.

Masansan a Pannakausar iti Nagan ti Dios

Adu a misionero a taga England a napan idiay Pacifico ken kontinente ti America idi maika-19 a siglo ti nagusar iti nagan a Jehova iti inaldaw a panagsao ken panagsuratda. Kinapudnona, nagkamali pay ketdi ti maysa a historiador a nangipetteng a “pasurot ni Jehova imbes nga adalan ni Kristo” dagitoy nagkauna a misionero.

Masansan a nangrugi dagiti personal a surat dagitoy a misionero iti sasao a kas iti: “Sapay koma ta ispalennaka ti Dios ken Apotayo a ni Jehova ken ni Jesu-Kristo nga ari ti talna.” Di ngarud pakasdaawan nga imbaga ti agdinamag a linguista a ni Albert J. Schütz nga idiay Fiji, adda libro a naaramid idi 1825 nga addaan iti maysa la a sao a naadaw iti Ingles. Dayta a nagan ket Jehova.

Daytoy a panangusar dagiti nagkauna a misionero iti nagan ni Jehova ket adda dakkel nga epektona kadagiti agnanaed iti isla ti Pacifico. Naibaon a misionero wenno mannursuro ti sumagmamano kadagitoy a nasursuruan tapno idanonda met ti mensaheda iti dadduma pay nga isla. Kastoy ti komento ti libro a The Covenant Makers​—Islander Missionaries in the Pacific maipapan iti nadakamat iti ngato nga isasangpet ti dua a misionero a taga Tahiti iti isla ti Mangaia: “Kadagiti mannursuro a taga Tahiti, ni Jehova laeng ti pudno a Dios. Pinarsuana ti intero a lubong. Ti tao ket maysa kadagiti pinarsua ti Dios. . . . [Kunada] a ni Jehova laeng ti pudno a Dios ken ti Anakna a ni Jesu-Kristo ti Manangisalakan iti sangatauan.”

Bayat nga indanon ti sumagmamano a nagkauna a misionero ti mensahe ti Biblia iti nadumaduma nga isla, naipasangoda kadagiti nakaro a peggad, agsipud ta no dadduma, nauyong dagiti umili. Kastoy ti panangdeskribir ti libro a Mission, Church, and Sect in Oceania maipapan kadagiti napasamak a rigat: “Nupay adda panagbuteng ken pannakaupay, nagtalinaed a nabileg ti pammatida ken Jehova.”

Naipakita ti naisangsangayan a pagarigan iti kasta a pammati ken Jehova idi 1823 idi a naidanon ti mensahe ti Biblia iti isla ti Rarotonga, idiay Cook Islands. Simmangpet sadiay ti managlayag a misionero a ni John Williams sa nangibaon iti dua nga agassawa iti dayta nga isla tapno sursuruanda dagiti taga Rarotonga. Nupay kasta, kalpasan ti pannakisubangda iti nabartek unay idi nga ari, siraranggas a nakabkabil dagitoy a misionero. Natakaw ti amin a sanikuada, ken gistay dida naikaluya ti biagda.

Idi nakasublin dagiti misionero iti barkoda, dineskribirda ti umili ti Rarotonga kas dagiti kauuyongan a naam-ammoda. Gapu ta nagamkan ni Williams a nakarkaro pay ti mapasamak, inkeddengna ti pumanaw pay laeng iti isla. Isu a ti agtutubo a mannursuro nga agnagan iti Papeiha ket nagboluntario a mangasaba iti isla nga is-isuna. “Patayendak man dagiti nauyong wenno saan,” kinunana, “mapanakto latta kadakuada.”

Iti sasao a masansan a naadaw kadagiti salaysay maipapan iti nagkauna a trabaho dagiti misionero, kinuna ni Papeiha: “Ko Jehova toku tiaki! Tei roto au i tona rima! (Ni Jehova ti pastorko! Aywanannakto!)” Kalpasanna, timpuak iti barko sa naglangoy agingga iti takdang. Bassit laeng idi ti kawesna ken adda librona a naglaon kadagiti teksto ti Biblia iti lenguahe dagiti taga Tahiti. Ngem saan la a basta nakalasat. Apagsangpetna iti isla, adu ti nasarakanna sadiay a namati kadagiti inkasabana.

Ni More Ta’unga ti maysa a taga Rarotonga a nagbalin met a misionero idi agangay. Idi 1842, isu ti kaunaan a misionero a nangipasdek iti sentro dagiti misionero iti isla ti New Caledonia. Kastoy ti insuratna iti diary-na maipapan iti maysa a taga isla nga inan-anusanna a sinuruan nga agbasa ken agsurat: “In-inut a naadalna dagitoy. Di nagbayag, kinunana kaniak, ‘Kayatko ti agkararag.’ Ngem  binagbagaak a di agap-apura. Idi agangay, dinamagna manen, ‘Dinak kadi pagkararagen?’ Kalpasanna, dinamagna no apay a diak pagkararagen, isu nga imbagak, ‘Masapul a dadaelem nga umuna dagiti didiosem. Kalpasanna, mabalinmon ti agkararag ken Jehova. Isu laeng ti dumngeg kenka.’ Gapuna, intedna kaniak ti sangabasket a didiosenna, sana kinuna, ‘Puoram idan. Ni Jehova itan ti Diosko.’ Nasursuronan no kasano ti agkararag.”

Dagiti Agnanaed iti Isla ti Pacifico Awatenda ni Jehova

Gapu ta nakayugalian dagiti misionero nga usaren ti nagan ti Dios, di pakasdaawan a ni Jehova ti inawat dagiti kinasabaanda kas Diosda. Iladawan ti libro a Missionary Adventures in the South Pacific ti dakkel a miting a naangay iti maysa nga isla iti Pacifico, kalpasan a simmangpet ti Morning Star a barko dagiti misionero. Sigun iti libro, dagiti taga isla “nagbutosda babaen ti panangitayag ti kaaduan kadakuada iti dua nga imada. Nabayag nga intayagda dagiti imada tapno ipaganetgetda nga isardengdan ti agdayaw kadagiti didiosen ket agdayawdan ken Jehova. Kanayonanna, impaayda ti amin a masapsapul dagiti mannursuro. Adda lote a nailatang ken naidedikar ken Jehova a nakaibangonan ti simbaan ken balay ti pastor.”

Kastoy ti panangiladawan ti libro a Wiliamu​—Mariner-Missionary​—The Story of John Williams iti pannakakomberte ti nangato ti saadna a panguluen idiay Samoa a ni Malietoa: “Nangputar ni Malietoa iti atiddog a bitla para kadagiti umilina. Inkarina iti publiko nga agdaydayawen ken Jehova, ken mangbangon iti simbaan a pagdaydayawan ken Jehova. Imbilinna kadagiti umili nga adda kadagiti balbalayda a rugiandan nga adalen ti maipapan ken Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo.”

Amin dagitoy ket adda manayon nga epektoda iti panagbiag ti adu a komunidad kadagiti isla iti Pacifico. Uray ita, kadagiti pagilian a kas iti Fiji ken Samoa, talaga a gagangay a mangngegan ti nagan ni Jehova iti radio wenno mabasa dayta kadagiti lokal a periodiko.

Ngem saan la a dayta ti epektona. Iti librona a Treasure Islands, a damo a naipablaak idi 1977, dineskribir ni Pearl Binder ti kinapateg ti nagan ni Jehova kadagiti taga Banaba. Dagitoy nga umili ti dati nga agnanaed idiay Kiribati ngem immakarda idi agangay iti isla ti Rabi, idiay Fiji. Kastoy ti insurat ni Binder: “Napatpateg pay ti impaay dagiti misionero kadagiti umili idiay Banaba. . . . Ti pammatida ken Jehova ti nagbalin a kapatgan iti biagda ken dayta ti namagkaykaysa kadakuada a di naaramidan ti aniaman, iti unos ti pitopulo a tawen ti dumegdegdeg a rigat. Dayta pay laeng ti mangpabpabileg kadakuada itatta iti naespirituan. No saan nga insuro dagiti puraw a tattao ti maipapan ken ni Jehova (a di ikabkabilangan ti umad-adu a puraw a tattao), awan koman dagiti taga Banaba.”

Ti Nagan ti Dios Kadagiti Patarus ti Biblia

Ti panagaramid iti maawatan a patarus ti Biblia kadagiti lenguahe dagiti isla iti Pacifico ti maysa kadagiti kangrunaan a panggep dagiti nagkauna a misionero. Gapu kadagiti napasnek a panagreggetda, mabalinen a magun-odan ti Biblia iti adu a lenguahe iti intero a rehion iti Pacifico. Kasla gagangay kadagitoy a managipatarus ti mangtulad iti nagan ni Jehova, kas iti panangtuladda iti amin a dadduma pay a nagan iti Biblia.

Makapainteres iti serioso nga estudiante iti Biblia a saan laeng a nagusar dagitoy nagkauna a managipatarus iti nagan ti Dios kadagiti patarusda iti Hebreo a Kasuratan no di pay ket uray iti Kristiano a Griego a Kasuratan, a maawagan iti Baro a Tulag. Idi nasurbey ti pito a lenguahe iti isla ti Pacifico, naammuan a namin-72 a nausar iti nadumaduma a bersikulo ti nagan ni Jehova iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Dagitoy ket saan a bin-ig a naipatarus idi maika-19 a siglo. Nairaman met ti maysa a moderno a patarus iti lenguahe dagiti taga Rotuma a nairuar idi 1999. Us-usaren daytoy a Biblia ti nagan ni Jehova iti 48 a bersikulo iti Kristiano a Griego a Kasuratan.

Idi arinunos ti maika-19 a siglo, nagsurat ni William Wyatt Gill, maysa a nabayagen a misionero  iti Pacifico, maipapan iti maysa kadagiti nagkauna a patarus: “Gapu iti panangusarko iti Biblia iti lenguahe dagiti taga Rarotonga iti uppat a pulo ket dua a tawen, dispensarendak no ibagak nga ibilangko a nasayaat dayta a patarus ti orihinal. . . . Kas iti amin ken dadduma pay a bersion ti Biblia iti Pacifico ken New Guinea, natulad ti sagrado a nagan a ‘Jehova,’ a saan a pulos a naipatarus, isu nga ad-adda a naigidiat dayta kadagiti banag a pagdaydayawan dagiti pagano.”

No Apay nga Inusarda ti Nagan ti Dios

Apay a masansan nga inusar dagitoy a misionero, managipatarus, ken mannursuro iti Biblia ti personal a nagan ti Dios? Ti kangrunaan a makagapu ket naammuanda a nasken a maiduma ti kakaisuna a pudno a Dios a ni Jehova iti nagadu a palso a didiosen a pagdaydayawan dagiti agnanaed iti isla ti Pacifico. (Juan 17:3; 1 Corinto 8:5, 6) Adda nagan ti tunggal maysa kadagitoy a didiosen, isu a natural laeng a damagen ida dagiti agdaydayaw iti, “Asino ti Diosyo? Ania ti naganna?” No usarenda ti lokal a termino para iti “didiosen,” mariro dagiti agdamdamag wenno nalabit ipapanda lattan a ti Mannakabalin-amin ket maysa manen a didiosen nga inayonda iti grupo dagiti didiosenda. Isu a di pakasdaawan a masansan nga inusar dagitoy nagkauna a misionero ti nagan ni Jehova.

Kayat kadi a sawen daytoy nga amin nga agus-usar iti nagan a Jehova ket talaga a maawatanda ti kinadiosna? Saan. Ni Hiram Bingham, a misionero a managipatarus ken anak ti nalatak a taga Hawaii a misionero a kasta met laeng ti naganna, ket nangasaba kadagiti umili ti Abaiang (idiay Kiribati) sa impukkawna nga “adda laeng maymaysa a Dios​—ni Jehova” bayat a dinadaelda ti didiosenda. Ngem kastoy ti kuna ti Missionary Adventures in the South Pacific:

“Nupay kasta, ammo ni Bingham a ti pannakadadael dayta a didiosen dina kaipapanan a talaga nga inawat dagiti umili ti Kristianidad. Dida pay naawatan idi a naimbag ti pudno a kaipapanan ti mensahe ti ebanghelio, ngem mangrugrugi idin a maawatanda.” Nabatad nga ad-adu pay ti kasapulan ngem iti pannakaammo laeng iti nagan a Jehova. Masapul nga am-ammuen dagiti pudno a Kristiano ni Jehova kas maysa a persona ken agtulnogda kenkuana iti amin a banag.​—Roma 10:13-17.

Uray ti matalek a ni Moises, a makaam-ammo iti nagan ni Jehova ken inusarna dayta, kasapulan a maammuanna idi ti ad-adu pay. Inkararagna: “Ita, pangngaasim, no nakasarakak iti pabor kadagiti matam, ipakaammom kaniak, pangngaasim, ti daldalanmo, iti kasta maam-ammoka, tapno makasarakak iti pabor kadagita matam.” (Exodo 33:13) Wen, kayat idi ni Moises a maammuan ti ad-adu pay a saan laeng a ti nagan ni Jehova. Kayatna a maammuan dagiti kalidad ni Jehova ken no kasano a maay-ayona. Gapu iti daytoy a kiddawna, naikkan ni Moises iti naisangsangayan a pribilehio a makakita iti pannakaiparangarang iti kaipapanan ti nagan ni Jehova.​—Exodo 33:19; 34:5-7.

Umasping ita, rinibu a Saksi ni Jehova iti intero a rehion ti Pacifico ti agus-usar kadagiti Biblia a damo nga impatarus dagiti nagkauna a misionero tapno matulonganda dagiti nasingpet-panagpuspusoda a tattao a mangtarus saan laeng nga iti kaipapanan ti nagan ni Jehova no di ket no ania ti kalikagumanna kadagiti agdaydayaw kenkuana “buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:23, 24) Wen, maitantan-ok ti nagan ni Jehova kadagiti “isla ti baybay.” Rinibu ngarud ti mangin-inanama iti daytoy nadayag a nagan.​—Isaias 24:15; 42:12; 51:5; Proverbio 18:10.

 [Ladawan iti panid 12]

Dagiti taga isla iti Pacifico a nakaammo iti nagan ti Dios manipud kadagiti nagkauna a misionero iti Kakristianuan impakaammoda dayta iti sabsabali

[Credit Line]

Puon ti niog ken retrato iti kannigid: Manipud iti libro a Gems From the Coral Islands

[Ladawan iti panid 13]

Ni John Williams

[Credit Line]

Culver Pictures

[Ladawan iti panid 13]

Ni Papeiha

[Credit Line]

Impaay ti Institute of Pacific Studies, manipud iti Mission Life in the Islands of the Pacific, ni Aaron Buzacott

[Ladawan iti panid 15]

Ipakpakaammo dagiti Saksi ni Jehova ti nagan ti Dios iti intero a lubong