Ti Pamuon iti Makapnek a Biagko

KAS INSALAYSAY NI ERNEST PANDACHUK

Naipasngayak iti tantanap ti Saskatchewan, Canada. Idi 23 ti tawenko, napanak idiay Africa. Siraragsak a nagnaedak sadiay iti 35 a tawen kas maysa a misionero. Kasano a napasamak dayta iti biagko? Saan a naiparna. Palubosandak a mangilawlawag.

TI DAMO a nagnaedak ket naaramid iti estilo-adobe nga umdasen a nangsalaknib kadakami a sangapamiliaan no tiempo ti lam-ek iti tantanap. Idi 1928, sakbay a naipasngay ti kaaduan kadakami a siam nga annak, inawat da Tatang ken Nanang dagiti literatura a naibasar iti Biblia manipud iti maysa a bisita a napan iti pastomi. Iti simmaganad a napaut a tiempo ti lam-ek, inadalda ti Biblia babaen kadagitoy a publikasion. Idi dimteng ti primavera, kombensidoda a nasarakandan ti kinapudno. Inranudda dayta iti pamilia, gagayyem, ken kaarrubada ngem nangnangruna kadagiti annakda.

Naipasngayak idi 1931, ket di nagbayag, naipasngay ti lima pay nga adingko. Nakairuaman ti pamiliami ti agbasa ken agadal iti Biblia. Malagipko dagiti nakairuamanmi nga aramiden iti kada agsapa. Idaulo ni Tatang ti pannakailawlawag ti maysa a teksto iti Biblia, uray no adda sangailimi. Da Tatang ken Nanang, agraman ti dadduma pay nga in-inauna nga annak, ti nagsisinnublat a nangibasa kadagiti publikasion a naibasar iti Biblia.

Malaksid iti panangisuro ni Tatang kadakami nga agbasa ken agsurat, insuronakami met nga agsirarak babaen ti panangusarmi kadagiti apendise ti Biblia. Di nagbayag, ammomin no kasano nga usaren ti Biblia a mangilawlawag iti pammatimi iti sabsabali. Dagitoy makaparagsak a saritaan ti nakatulong kaniak a makirinnason mainaig kadagiti suheto ti Biblia. Idi agangay, kabaelakon nga usaren ti Biblia a pangbalusingsing kadagiti palso a narelihiosuan a sursuro. Napaneknekak a matay ti kararua, awan ti umap-apuy nga impierno, ken saan nga agpada ti Dios ken ni Jesus wenno saanda a paset iti maawagan a Trinidad.​—Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4; Juan 14:28.

Nagbalin met nga ulidan da Tatang ken Nanang ken pinaregtadakami nga itakderanmi ti umiso, uray no saan a dayta ti kayat ti kaaduan. Kas pagarigan, pulos a dida nagsigarilio, ket pinakdaarandakami kadagiti makadangran nga epektona ken ti pannakapilitmi nga agsigarilio  idiay eskuelaan. Malagipko pay laeng ti imbaga idi ni Tatang: “Mabalin nga adda mangibaga a maysaka a bakla no dika agsigarilio. Ngem basta damagem iti dayta a tao, ‘Asino ti pudno a lalaki? Daydiay agpaadipen iti sigarilio wenno daydiay mangadipen iti dayta?’”

Idi agtawenak iti 11, dimteng ti sabali pay a suot no iyaplikarko met laeng ti naibasar iti Biblia a pannakasanayko idi ubingak. Nangrugi idin ti Gubat Sangalubongan II, ket manamnama kadagiti ubbing iti eskuelaan nga agsaludoda iti bandera. Naawatak manipud iti panagadalko a maysa a kita ti panagdayaw ti panagsaludo, isu a diak inaramid dayta. Nagbanaganna, innem a bulan a naikkatak iti eskuelaan.

Nupay kasta, naturposko met laeng idi agangay ti panageskuelak. Idi Marso 1947, insimbolok ti dedikasionko ken Jehova a Dios babaen ti panagbautisarko. Innem a bulan kalpasanna, nagbalinak a payunir, wenno amin-tiempo a manangiwaragawag iti naimbag a damag. Nagserbiak nga umuna iti makin-abagatan a Saskatchewan, a nangaskasaba kadagiti mannalon, agtartaraken, ken ransero iti daytoy nalawa a teritoria. No kalgaw, agkabalioak, ket no tiempo ti lam-ek, agusarak iti guyoden ti kabalio a karuahe nga inawaganmi iti caboose. Napaimeng dayta babaen ti dalikan a masungrodan iti uging, isu a kasapulan idi nga agannadak tapno saan a mabalintuag ti karuahe.

Mannakigayyem ken managpadagus dagiti taga away. No sumarungkarak iti mumalemen, masansan a paumianendak. Anian a panangipategko kadagidi a naimas a saritaan maipapan iti Biblia! Nagtignay ti pamilia Peterson kalpasan ti agpatnag a saritaan. Nagbalin a naregta a Saksi ni Jehova ni Earl ken ni nanangna.

Panagserbi Idiay Quebec

Idi 1949, pinatgak ti kiddaw a tumulong dagiti payunir iti trabaho a panangasaba iti probinsia ti Quebec. Immay ti agarup 200 a payunir manipud iti makinlaud a Canada. Simmangpetda iti siudad ti Montreal iti Setiembre ket nakasaganada idin a mangwanas iti intero a Quebec. Madama idi nga agturturay ti Katoliko a Primero Ministro a ni Maurice Duplessis, a nangikari a papanawenna dagiti Saksi iti dayta a probinsia.

Katibuk ti trabaho ken makaparagsak dagidi a tiempo nupay napnuan rigat. Karaman kadagitoy ti panagadalmi iti lenguahe a Pranses agraman ti pannakaipasangomi iti panangaresto ken panagderraaw agraman ti panangriribuk dagiti panatiko kadagiti Nakristianuan nga asambleami. Ngem diak nagbutngan ti kasta a kinapanatiko wenno saan a dayta ti nangpabannayat iti karerak kas maysa a ministro ti Dios. Intukit kaniak dagiti dadakkelko ti panagayat iti umiso ken ti panamati a mairingpas ti sangalubongan a trabaho a panangasaba nga impadto ni Jesus, nupay adda ibubusor.​—Mateo 24:9, 14.

Kabayatan ti kaaddak idiay Quebec, naam-ammok ni Emily Hawrysh, a matalek a payunir a taga Saskatchewan. Nanipud iti panagkallaysami idi Enero 27, 1951, nagbalin ni Emily a nasungdo a katrabahuak ken makaparegta a kasimpungalak. Gapu ta kalatmi a parang-ayen ti ministeriomi, nagaplaykami nga ageskuela iti  Watchtower Bible School of Gilead, a mangipapaay iti sumagmamano a bulan a kurso a mangisagana kadagiti ministro iti panagserbida a misionero, ket naawatkami. Nagturposkami iti maika-20 a klase ti Gilead idi Pebrero 1953.

Bayat nga ur-urayenmi a maaprobaran dagiti papelesmi a mapan idiay Africa, naawiskami a tumulong kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Alberta ken Ontario, Canada. Kadagidi nga aldaw, nagbiahekami iti nadumaduma a kongregasion babaen kadagiti pangpubliko a lugan. Isu a nasursuromi a pagbalinen a simple ti biagmi ken intugot ti amin a gargaretmi iti maysa a maleta. Sumagmamano a bulan kalpasanna, idi nakasaganan dagiti papelesmi nga agbiahe, napankamin idiay Southern Rhodesia, a maawagan itan iti Zimbabwe.

Pannakibagay iti Biag Idiay Africa

Lima laeng a bulan kalpasan ti isasangpetmi, naibaonkami a sumarungkar kadagiti grupo dagiti Saksi ni Jehova idiay Zimbabwe agraman iti Botswana ken kadagiti makin-abagatan a paset ti Northern Rhodesia (Zambia itan). Idiay Gilead School, naparegtakami a dimi idilig ti nakaidestinuanmi iti nakayanakanmi a pagilian ken laglagipenmi nga adda latta masursuromi kadagiti kapadasan iti aniaman a kasasaad. Dagita a nainsiriban a sasao ti nakatulong kadakami a mangbalbaliw iti panagpampanunotmi. Agingga ita, mamatikami ken ni Emily iti pagsasao nga, “Aprobetsarem ti tunggal kasasaad ta mabalin a dinton maulit dayta.”

Nagdaliasatkami iti nadumaduma a lugar babaen iti tren, bus, trak, wenno bisikleta​—aniaman ti mabalin a paglugananmi. Nupay makabannog, adda dadduma a kasasaad a nangsuot iti desisionmi a ‘mangaprobetsar iti tunggal kasasaad.’ Iti immuna a dua a tawen, napawilan ni Emily a kumuyog kaniak a mapan kadagiti teritoria ti tribu gapu ta iparit ti linteg. Dayta ti gapuna a nupay sumagmamano pay laeng a tawen a nagkallaysakami, rumbeng nga agbati ni baketko kadagiti ili nga asideg iti pungto ti riles. Masansan nga awan ti sabali a Saksi sadiay. Saan laeng nga ad-adda nga inapresiar ken inayatko ni Emily gapu iti pammati, kinatured, ken determinasionna no di ket nangpataud met dayta kadagiti bunga ti Pagarian kadagitoy a komunidad.

Kalpasan a makasarak ni Emily iti pagdagusanna a balay ti maysa kadagiti umili, dagus a mangasaban kadagiti umili iti aglawlaw agingga a makasubliak manipud iti lugar dagiti tribu. No dadduma, maymaysana nga agserbi sadiay iti makabulan. Nariknana ti bileg ken pannalaknib babaen ti panagpannurayna iti mannakabalin nga ima ni Jehova, isu a nabunga ti ministeriona. Kas pagarigan, inakseptar ni Rita Hancock ti kinapudno ti Biblia ket idi agangay, inawat met ni lakayna. Nagbalin a matalek a kabsat ken nagserbi kas Kristiano a panglakayen agingga iti ipapatayna. Ita, addan dagiti rumangrang-ay a kongregasion iti dadduma kadagiti ili a nangimulaan ni Emily kadagiti bukel ti kinapudno ti Biblia.

Kinamanagpadagus ken Kinalaing Dagiti Africano

Kabayatanna, kadagiti lugar dagiti tribu, makapikapik a kapadasan ti kasta unay a panangapresiar dagiti Africano a Saksi iti organisasion ni Jehova ken kadagiti agdaldaliasat a pannakabagina. Inaywanandak a naimbag dagitoy naayat a Kristiano a kakabsat. Kada Lunes, agbiaheak iti nadumaduma a pagasambleaan. Dagiti pagdagusak ket kaar-aramid a kalapaw a mangipalagip iti kasasaad ti pamiliak iti pastomi idiay Saskatchewan. Ti pagiddaak ket 30 a sentimetro ti kapuskolna a nareppet a pan-aw a naarpawan iti kubrekama.

Iti kabakiran ti kaaduan a nakaangayan dagiti asamblea kadagiti lugar dagiti tribu. Dagidiay makiasamblea ti mangdalus iti kasamekan nga ibatida dagiti narangpaya a kayo tapno paglinongan. Nagsayaat ti pannakaurnos dagiti pagtugawan a rineppet a pan-aw. Ket iti aglawlaw, adda pan-aw a nayalad iti dayta. Kadagitoy natural nga aglawlaw, kanayon a makaibuyog ti napintas a timek dagiti Africano a kakabsat nga agkankanta iti panagdayaw ken Jehova iti di malipatan a panagdadanggay.

Nakallalagip a Kapadasan

Iti panagtultuloy ti ministeriok, naam-ammok ni Gideon Zenda, a panguluen nga inspektor dagiti eskuelaan a tartarawidwidan ti Anglican Church. Dayta a relihion ti nangpaadal ken ni Gideon ken nangsanay kenkuana iti unibersidad. Nupay kasta, saan a makapnek dagiti nagun-odanna a sungbat iti adu a saludsodna iti Biblia.  Isu a kiniddawna a makipagkitaak kenkuana ken ti sumagmamano a katrabahuanna tapno masungbatan dagitoy a saludsod. Agarup 50 ti dimmar-ay iti daytoy a saritaan, agraman dagiti inspektor, prinsipal, ken mannursuro iti eskuelaan. Ni Gideon ti nangidaulo iti saritaan. Siaannayas a nagsasaritaanmi ti nadumaduma a suheto. Sagsasangapulo ket lima a minuto nga inlawlawagko ti tunggal suheto ken sinungbatak met ti dadduma pay a saludsodda. Nagpaut ti saritaan iti sumagmamano nga oras.

Gapu iti daytoy naisangsangayan a saritaan, nagbalin a dedikado ken bautisado nga adipen ni Jehova da Gideon, ti pamiliana, ken ti adu a katrabahuanna. Sinesante ida ti lokal nga obispo iti trabahoda iti eskuelaan ti Anglican Church. Nupay kasta, dida nagbuteng ken nagtalinaedda amin a nasungdo iti panagserbida ken Jehova ket nagpayunir pay ti dadduma kadakuada.

Reaksion iti Naisangsangayan a Pelikula

Idi 1954, adda inaramid dagiti Saksi ni Jehova a sine a The New World Society in Action. Iti simmaganad a tawen, nawaswasen dagiti linteg a mangiparit idi iti panangikuyog iti asawa kadagiti lugar dagiti tribu isu a mabalinen a kumuyog kaniak ni Emily. Iti daydi a tiempo, adda naited kadakami a de motor a lugan, generator ti koriente, ken projector tapno maipabuyami ti sine iti amin a komunidad ti tribu. Adu ti di pay pulos nakabuya iti sine, isu nga adu ti nagbuya iti impabuyami. Naipabuya ti agsasaganad a pannakaaramid dagiti Biblia ken literatura ti Biblia iti dakkel a pagimprentaan idiay Brooklyn, New York.

Nairaman met iti sine ti adu nga eksena ti internasional a panagkakabsat dagiti Saksi ni Jehova a makipaspaset iti panagdayaw idiay Yankee Stadium, New York, idi 1953. Idi pay laeng a nakita dagitoy nga Africano ti kasta a pannakaiparangarang ti panagkaykaysa ken ayat dagiti di agkakapuli. Daytoy a sine ti nangtignay iti adu a pamilia idiay Zimbabwe tapno agadalda iti Biblia ken makitimpuyog kadagiti Saksi. Nagdadarison ti kiddaw dagiti prinsipal iti intero a pagilian a maipabuya daytoy a sine ta naamirisda a napateg dayta a katulongan iti panangisuro kadagiti estudianteda.

Adalemen ti rabii idi riniingdak dagiti kakabsat tapno ipabuyak ti sine. Nasdaawak ta agarup 500 a tattao ti nagna iti sumagmamano nga oras tapno buyaenda dayta. Nadamagda nga addaak iti lugarda ken ipabpabuyak dayta. Idi nagawiden ti bunggoy, adda manen simmangpet a sabali a grupo a buklen ti 300. Isu nga impabuyak manen ti sine. Alas tres ti parbangonen idi pimmanaw dagiti naudi a nagbuya! Iti las-ud ti 17 a tawen, idiay Zambia laeng, nasurok a sangamilion ti nakabuya iti dayta makapikapik a sine!

Dagiti Baro a Nakaidestinuanmi Idiay Africa

Kalpasan ti panagserbimi iti lima ket kagudua pay a tawen idiay Zimbabwe, nayakarkami idiay South Africa. Kaipapanan daytoy a masapul a sursuruenmi ti lenguahe nga Aprikaans. Idi agangay, inadalmi met ti Sesotho ken Zulu. Gapu ta kabaelanmi nga isuro ti Sao ti Dios iti dadduma pay a lenguahe, ad-adda a nagbalin nga epektibo ti ministeriomi isu nga adda pannakapnekmi.

Idi rugrugi ti 1960, natudingankami iti trabaho a panagdaliasat idiay makinlaud nga Africa. Iti simmaganad a 27 a tawen, nagdaliasatkami iti adu a lugar iti intero a Lesotho, Namibia, South Africa, ken Swaziland agraman kadagiti isla ti Ascension ken St. Helena iti South Atlantic Ocean. No dagupen, ginasut a ribu a kilometro ti dinaliasatmi a nagserbi kadagiti Kristiano a kakabsatmi. Dagiti mangpaneknek iti pammati ken kinasungdoda iti sidong dagiti narigat a kasasaad ti nakaparegtaanmi a saankami a pulos nga agsardeng.

Kas pagarigan, naam-ammok a mismo dagiti Saksi idiay Swaziland a di nangikompromiso iti pammatida idi natay ni Ari Sobhuza II. Gapu ta dida kayat ti makipaset kadagiti di nainkasuratan a ritual a maangay no adda matay a natan-ok a tao, nasesante ken napaidamanda kadagiti kalinteganda kas umili. Nupay adu a tawen a napawilan ken nagrigatda, pulos a dida tinallikudan ti pammatida. Ti pannakaam-ammo kadagitoy  nagsayaat a Kristiano a kakabsat ken ti pannakisaritak a mismo kadakuada ket maysa a naindaklan a pribilehio a kanayon a pagyamanak ken Jehova.

Adda met ni Philemon Mafareka a payunir manipud Mokhotlong, Lesotho, iti kabambantayan a nasurok a 3,000 a metro ti kangatona. Gapu ta awan lugan, isuda nga agassawa ken ti dua nga annakda agraman ti uppat nga agngayangay nga agpabautisar ket nagna iti 100 a kilometro agingga iti pagasambleaan a naangay iti kangato a 1,000 a metro. Simmang-at ken simmalogda kadagiti narangkis a dalan iti bantay babaen kadagiti ima ken sakada sada binallasiw ti adu a waig ken karayan.

Idi agawiddan kalpasan ti asamblea, nangitugotda iti ginasut a kopia ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana. Dagitoy ket itedda koma kadagiti umili ti Mokhotlong. Ngem gapu iti amin a nasarakanda a naginteres iti literatura ti Biblia iti dalanda nga agawid, naibus ti suplayda a libro sakbay a nakaawidda. Maysa a pribilehio kadakami ken ni Emily ti pannakakitami iti kinaregta ken debosion dagiti Kristiano a kakabsat a kas ken ni Philemon ken ni baketna, ket ipatpategmi dayta agingga ita.

No dadduma, nagpeggadkami gapu kadagiti nagita nga uleg, a kas kadagiti kobra, agraman iti kellaat a layus ken dadduma pay a peligro. Awan kaimudingan dagitoy a kapadasan, nupay pasaray nakaam-amak, no idilig kadagiti gunggona ken rag-o iti panagserbi ken Jehova. Napaneknekanmi a dina pulos a baybay-an dagiti nasungdo kenkuana.

Idi nagsakit iti grabe ni Emily, inikkannakami ni Jehova iti sirib tapno matamingmi a sititimbeng ti kasasaad. Naparpartak ti iyiimbagna gapu iti panangbalbaliw iti taraon ken panangyurnosmi iti nasaysayaat ken nadaldalus a pagyananna. Nagaramidkami iti trailer iti bassit a trak tapno medio komportable ni Emily bayat ti panagdaliasatmi, isu nga immimbag manen idi agangay.

Panagsubli Ditoy Canada

Idi 1988, kalpasan ti 35 a tawen iti trabaho a kinamisionero idiay makaay-ayo a kontinente ti Africa, naidestinokami manen ditoy Canada. Kalpasanna idi 1991, nagserbiak manen kas agdaldaliasat a manangaywan. Walo a tawen kalpasanna, naistrokak. Nupay limitado unayen ti maaramidak sipud idi, kaskasdi a maragsakanak nga agserbi kas maysa a panglakayen iti maysa kadagiti kongregasion iti London, Ontario.

Ita, mapnekak a manglagip iti panawen idi nangrugiak a nagpayunir a nakakabalio iti makin-abagatan a Saskatchewan agarup 56 a tawen ti napalabasen. Anian a yamanko ta sisasaet nga insuro ni Tatang no kasanokami nga agpanunot kas naespirituan a tattao ken saan a pulos a mabuteng a mangitakder iti kinapudno ken kinalinteg! Insurona kaniak ti Sao ti Dios, a nangted kaniak iti makapnek a biag. Nabenepisiaranak iti dayta a tawid iti amin nga aldaw ti panagbiagko. Diak pulos isukat ti panagserbik ken Jehova iti aniaman nga itukon daytoy daanen a lubong.

[Ladawan iti panid 19]

Ti pamiliami nga addaan siam nga annak idi 1949. Kaduami ni Nanang a nakaubba iti buridekmi. Nakatakderak iti likudanna

[Ladawan iti panid 20]

Inaramidko daytoy a “caboose” nga inusarko iti panangasabak

[Ladawan iti panid 20]

Dagiti babbai idiay Quebec a naaresto gapu iti panangasabada

[Ladawan iti panid 22, 23]

Maysaak kadagiti nangisuro kadagitoy nga agdaldaliasat a manangaywan idiay Zimbabwe

[Ladawan iti panid 23]

Inaramidmi daytoy a trailer a pagpaimbagan ni Emily

[Ladawan iti panid 23]

Nabiit pay a retratomi ken ni Emily