Langis​—Bendision ken Lunod?

SADINO ti pagpatinggaan ti panagpannuray dagiti industrialisado a pagilian iti langis ken kadagiti produktona? Para kadakuada, napateg ti langis​—ken ti natural a gas, ket daytoy ti nangpataud iti “Kagimongan ti Hidrokarbon,” kas kinuna ni Daniel Yergin iti librona a The Prize. Panunotem laengen ti maipapudot a langis, grasa, allid, aspalto, ken dadduma pay a tagilako a naaramid kadagiti kemikal a nagtaud iti petroleo​—eroplano, auto, barko, pigket, pintura, kawes a polyester, goma a sapatos, abalbalay, tina, aspirin, deodorant, kolorete, plaka, computer, TV, telepono. Inaldaw nga us-usaren ti adu a tattao ti nasurok nga 4,000 a produkto a nagtaud iti langis wenno dagiti tagilako a dakkel ti impluensiada iti moderno a panagbiag. Ngem ti ngay panangdadael ti langis iti panagkakanaig ti biag sipud pay idi nangrugi ti pannakausarna?

“Saan a Nasingpet” nga Agturay

Idi arinunos ti 1940, idi kasla dandanin ti gubat ti Romania ken Hungary, dagus a nagtignay ni Adolf Hitler kas mangibabaet. Panangipakita aya dayta iti naimbag a nakem? Ti talaga a kayat laeng idi ni Hitler ket lapdanna ti panangkontrol ti Union Soviet kadagiti bubon ti langis ti Romania. Ti langis met ti kangrunaan a makagapu a rinaut ti Iraq ti Kuwait idi 1990 ket nakipaset ti dadduma pay a nasion iti nasaknap a panangraut. Sigurado a saan a naisangsangayan dagitoy a pasamak. Namin-anon a napasamak ti panagrurupak ken panagsagaba gapu iti panangikagumaan a mangkontrol iti langis.

Saan laeng a napateg ti langis iti moderno a panagbiag no di ket dayta met ti kangrunaan nga isyu iti politika ken gamgamgamen ti sumagmamano a mannakabalin a tattao. Kas iti nabiit pay a kinuna ti Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC), saan nga ordinario a produkto ti langis no di ket “maysa a gameng a mangapektar unay iti napolitikaan ken namilitariaan a gakat.” Ti langis ket nagserbin nga impluensia kadagiti napolitikaan a gakat dagiti nasion babaen kadagiti embargo. Kanayonanna, nagbalinen a puntiria dagiti terorista ti adu a rehion ti langis, repinaria, ken tangker​—ket masansan a mangpataud iti nakaro a pannakadadael ti aglawlaw.

Napabasol ti industria ti langis a mangpadegdeg iti pannakadadael ti aglawlaw gapu kadagiti maipugso a carbon dioxide, a mabalin a mangpakaro pay iti sangalubongan nga ibabara ti klima. Sigun iti report ti PEMEX (Mexican Petroleums) a maysa kadagiti kadakkelan iti lubong a kompania ti langis, maipugso dagiti banag a mangkontaminado bayat iti nadumaduma a pamay-an ti panagproseso. Nupay nadaldalus dagiti gasolina itan​—dandani innem a tawen kalpasan a nagtataripnong ti 161 a nasion iti Kyoto Protocol, idi a nangaramidda kadagiti pamuspusan tapno mapabassit ti peggad ti sangalubongan nga ibabara ti klima​—adut’ mamati a bassit laeng ti nagbalbaliw. Maysa pay, kuna ti OPEC a “ti langis ti mangpataud iti kinabaknang ken kinarang-ay a sagsagrapen ita” ti adu a pagilian. Ngem kanayon kadi a kastoy ti kasasaad?

Ibaga ti dadduma nga adda nagdaksan ti panagabut kadagiti bubon ti langis ken ti panangikabil kadagiti tubo a pagayusanna. Nalabit itudo met ti dadduma ti umad-adu nga awanan iti trabaho idiay Saudi Arabia, ti pagilian a kabaknangan iti langis. Kuna ni Alí Rodríguez Araque, a presidente ti OPEC: “Napalaus ti pananggundaway dagiti gobierno kadagiti industrialisado a pagilian iti kalkalikagumanda a sakripisio dagiti agpataud, agproseso ken agusar.”

Kuna ti organisasion a CorpWatch, a panungsungbatenna dagiti korporasion kadagiti isyu maipapan iti pagimbagan ti aglawlaw: “Agturay pay laeng ti langis. Ngem saan a nasingpet nga agturay.”

Anianto ngata ti masakbayan ti langis?