Ti Northwest Passage​—Pimmayso nga Arapaap?

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FINLAND

TI PANAGBARA TI GLOBO ket masansan a nainaig kadagiti dakes nga epekto. Nupay kasta, mabalin a makatulong dayta tapno matungpal ti maysa kadagiti kangrunaan nga ar-arapaapen dagiti marino​—ti nalaka a pagdaliasatan a siwang ti Northwest Passage. Daytoy a ruta iti nagbaetan dagiti taaw Atlantico ken Pacifico a bumallasiw iti ngatuen iti kontinente ti Amianan nga America ket mabalinton a regular a pagdaliasatan iti daytoy a siglo, sigun iti magasin a Science. “Babaen ti Northwest Passage, makapaglayag dagiti barko manipud Europa nga agpa-Asia iti ruta [a 11,000 a kilometro] nga as-asideg ngem no lumasatda iti Panama Canal ken [19,000 a kilometro] ngem no manglikaw iti Cape Horn a ruta dagiti nagdadakkel a tangker a di makalasat iti Panama Canal,” inlawlawag ti Science.

Naiplano ti kasta a ruta nasurok a 500 a tawenen ti napalabas. Kalpasan unay a natakuatan ni Christopher Columbus ti kontinente ti America, adda dagiti nasaksakbay a panangikagumaan a mangsapul iti makin-amianan a ruta. Idi 1497, ni Ari Henry VII iti England binilinna ni John Cabot nga agsapul iti ruta iti baybay nga agturong iti Daya. Kas ken ni Columbus, naglayag ni Cabot iti laud manipud Europa, ngem ad-adu ti panaglayagna a nagpaamianan. Idi simmanglad ni Cabot, nalabit iti Newfoundland iti Amianan nga America, siguradona idin a nadanonna ti Asia. Nupay naammuan idi agangay a ti intero a kontinente ti Amianan ken Abagatan nga America ti adda iti nagbaetan ti Europa ken Asia, saan a nalipatan ti kapanunotan maipapan iti makin-amianan a ruta nga agturong iti Daya. Mabalin ngata a likmuten daytoy kabarbaro a nasarakan a kontinente babaen ti panagdaliasat iti amianan?

Tubeng a Kaniebian

Naipagarup a simple ti panagsapul ken panagdaliasat iti Northwest Passage. Ngem kinaagpaysuanna, gapu kadagiti di nasayaat a kasasaad iti luglugar iti Arctic, narigrigat nga aramiden dayta ngem iti impagarup ti asinoman iti dayta a tiempo. Ti kaniebian ti kadakkelan a tubeng. “Aggaraw ken tumpaw ti niebe no lumasat dagiti barko, sa aglunit manen isu a maisadsad dagiti barko ken tripulante, wenno maipitda,” insurat ni James P. Delgado iti librona nga Across the Top of the World.

Ni Sir Martin Frobisher, a nangidaulo iti kaunaan nga ekspedision a napan iti amianan ti kangrunaan a paset ti Amianan nga America tapno sapulenna ti Northwest Passage babaen ti Arctic, ket naisadsad iti kaniebian. Nagrubbuat idiay London idi 1576 ti maysa a grupo a buklen ti dua a barko ken maysa a barangay. Nakakita met ni Frobisher kadagiti Inuit, a katutubo iti Arctic. Idi damo, impagarupna no seal wenno ikan dagitoy, “ngem idi umas-asidegda, natakuatanna a tattao gayam dagitoy a nakalugan kadagiti bilog a naaramid iti lalat,” kuna ti libro maipapan iti panagdaliasat ni Frobisher. No dagupen, namitlo a nagdaliasat ni Frobisher a nagpa-Arctic, ngem saanna latta a nasarakan ti Northwest Passage. Nupay kasta, anian  a nainggasatan ni Frobisher ta di naan-ano idi agawid manipud kadagiti ekspedisionna iti Arctic. Saan a kasta ti napasamak iti dadduma a managsukisok a nangsapul iti dayta agdinamag a ruta. Para iti adu, narigat nga anduran ti Arctic gapu iti yelo, lam-ek, ken kaawan ti sadiwa a taraon. Kaskasdi, kabayatan dagiti tawen kalpasan ni Frobisher, adu a barko ken rinibu a tattao ti nagpaamianan, nga inkagumaanda ti lumasat iti kaniebian.

Ayan ni Franklin?

Idi maika-19 a siglo, nangorganisar ti Marina ti Britania iti sumagmamano a nagdadakkel nga ekspedision tapno birokenda ti Northwest Passage. Maysa kadagitoy ti nagresulta iti kadakkelan a didigra iti pakasaritaan dagiti panaglayag iti Arctic. Ni Sir John Franklin, maysa nga aduan kapadasan a managsukisok iti Arctic, ti napili a mangidaulo iti ekspedision. Dagiti makina a paandaren ti steam ket naikabit iti dua a dadakkel a barko. Dagita a barko ti agpadpada nga immatonan dagiti kalaingan a kameng ti marina ken naabastuanda iti masapsapulda iti tallo a tawen. Kanayonanna, naasikaso unay ti emosional a pagimbagan dagiti tripulante. Kas pagarigan, naikarga kadagiti barko ti nakaad-adu a libro, ken nairaman pay dagiti hand organ kadagiti alikamenda. Kastoy ti insurat ti maysa nga opisial a simmurot iti ekspedision: “Naipaay ti amin a masapsapulmi ket no adda apagbiit a tiempok a makitienda idiay London, awan ti mapanunotko a gatangen!” Nagrubbuat ti ekspedision idiay England idi Mayo 1845, ket idi Hulio, nakadanon dayta iti Baffin Bay.

Kamaudiananna, nalpas ti tallo a tawen a nailatang para iti kakaruan a kasasaad, ngem awan a pulos ti nadamag maipapan iti ekspedision ni Franklin. Gapu iti misterioso a panagpukaw ti dua a barko ken dagiti tripulanteda, kellaat nga immadu ti naglayag iti Arctic. Babaen ti nagadu nga ekspedision, nailawlawag saan laeng a ti nakas-ang a nagbanagan ti ekspedision ni Franklin no di ket uray ti misterio ti Northwest Passage.

Ni Kapitan Robert McClure ti komander iti maysa kadagiti dua a barko a naibaon a mangsapul kada Franklin. Iti panagrubbuatna idiay London idi 1850, nakadanon dagiti barko iti makin-amianan a kosta ti America manipud iti Pacifico babaen ti Bering Strait. Ti ambisioso a ni McClure imbatina ti maysa a barko ket determinado a naglayag iti Arctic Ocean. Di nagbayag, aglaylayagen iti taaw a di pay nadanon ti asinoman a taga Europa. Babaen ti panangsarakusokna iti adu a peggad, nakadanon met laeng iti kosta ti Banks Island. Adda makapagagar a napaliiwna sadiay. Ti isla ket isu daydiay nakita a mismo ni Edward Parry adu a tawen kasakbayanna, idi a birbirokenna ti Northwest Passage manipud iti daya. No makapaglayag la koma ni McClure iti bangir ti isla, malasatna a naan-anay ti Northwest Passage!

Ngem naisadsad ti barkona gapu iti niebe. Dua a tawen kalpasanna, saan latta a nakapanaw iti kaniebian da McClure ken dagiti tripulantena. Ngem idi kasla awanen a pulos ti pangnamnamaanda, nakakitada kadagiti lallaki nga umas-asideg iti barko. Kasla milagro dayta. Ni Henry Kellett, a kapitan ti sabali nga ekspedision, ket nakasarak iti maysa a mensahe nga imbati ni McClure idiay Melville Island isu a nangibaon kadagiti lallaki a mangalaw. Dagiti matmatayen a tattao ni McClure ket naipan iti barko ni Kellett a nangyawid kadakuada​—babaen ti makindaya a ruta. Agasem, nakapan ni Kellett iti makin-amianan a kosta ti America manipud Atlantico! Ni McClure “ti kaunaan ngarud a limmasat iti Northwest Passage, nupay saan la a maysa a barko ti inusarna a nagdaliasat sana pinagna ti sumagmamano a paset dayta,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica.

Ngem ania ngay ti napasamak iti ekspedision ni Franklin? Ti nadumaduma a pamalatpatan ti mangted iti sumagmamano nga impormasion maipapan kadagiti napasamak kalpasan ti 1845. Ti dua a barko ti ekspedision ket agpadpada a naisadsad iti kaniebian iti Victoria Strait. Iti 18 a bulan a pannakaisadsad dagiti barko, natay ti sumagmamano a lallaki, agraman ni Franklin a mismo. Inkeddeng dagiti nabati a panawanda dagiti barko sada magna nga agpaabagatan, ngem natayda iti dalan gapu iti kapsutda. Awan ti nakalasat kadagiti tripulante. Pattapatta agingga ita ti nakalkaldaang a nagbanagan ti ekspedision. Uray ti pannakasabidongda gapu iti buli dagiti de lata a taraon ti  maysa a nadakamat a makagapu iti nabiit nga ipapatay dagiti tripulante.

Damo a Balligi

Nupay datin a napaneknekan ti kaadda ti Northwest Passage, sa la nadaliasat dayta idi maika-20 a siglo. Indauluan ti agkabannuag a ni Roald Amundsen ti grupo ti pito a Norwego a nangaramid iti dayta a panagdaliasat. Nagusarda iti bassit a pagkalap a barko a pinanagananda iti Gjøa. Naan-anay a naiduma dayta kadagiti nagdadakkel a pakigubat a barko dagiti Britano. Ti nagbassit a lugan nga aglayag laeng iti ababaw a danum ket napaneknekan a maitutop a pagluganan iti Arctic Ocean, gapu iti nagadu nga akikid a paglasatan agraman dagiti bato ken baknadna. Idi Hunio 16, 1903, rinugian ni Amundsen ken dagiti tripulantena ti napaut a panagdaliasatda manipud Oslo agingga iti Arctic iti Amianan nga America babaen ti makindaya a ruta. Iti nasurok a dua a tawen kalpasanna, idi Agosto 27, 1905, dagiti tripulante ti Gjøa nakakitada iti barko nga agan-anup iti balyena. Aglaylayag daytoy iti makinlaud a ruta ti Arctic Ocean, babaen ti Bering Strait. Maipapan iti dayta a nakitada, kastoy ti insurat ni Amundsen: “Ti Northwest Passage ket natungpalen. Ti arapaapko idi ubingak​—ket pimmayso ita met laeng a kanito . . . Makasangitak.”

Nupay kasta, saan pay a mabalin a regular a pagdaliasatan daytoy a ruta. Sipud idi panawen ni Amundsen, addadan barko a nagdaliasat iti ngatuen ti Amianan nga America, ngem kaskasdi a narigat pay laeng dayta a biahe. Ngem mabalin a maipamuspusan daytoy iti saanen a mabayag.

Di Ninamnama a Solusion?

Nakaskasdaaw ta nakaparpartak itan ti pannakarunaw ti niebe iti Arctic. Gapu iti daytoy, idi tawen 2000, adda barko ti polisia ti Canada a nakaballasiw iti Northwest Passage iti agarup makabulan. Idi ininterbiu ti The New York Times ti kapitan ti barko a ni Sarhento Ken Burton, kalpasan ti biahe, kinunana a nasdaaw ta dida nagproblema iti kaniebian. “Adda sumagmamano a dadakkel a yelo, ngem awan ti aniaman a nakitami a makapadanag. Nakakitakami iti sumagmamano a tumtumpaw nga atiddog ken naingpis a yelo, a napataud iti adu a tawen, nga amin dagitoy ket babassit ken agsisina. Nabalinanmi ti agmaniobra iti aglawlaw dagitoy,” kinuna ni Burton. Sigun iti magasin a Science, “narunawen ti 5% iti niebe ti Arctic iti napalabas a 20 a tawen, immingpisen, ket sigun kadagiti programa iti computer a mangipakpakauna iti kasasaad ti paniempo, agtultuloy a marunrunaw ti kaniebian agsipud ta bumarbara ti globo.” Tuktukoyen ti artikulo ti maysa a report nga inruar ti U.S. Arctic Research Commission a mangipakpakauna nga iti las-ud ti maysa a dekada, ti Northwest Passage “ket mabalinton a pagdaliasatan dagiti barko nga awan ti pangsarkedda iti niebe iti di kumurang a makabulan iti kalgaw.”

Nakalkaldaang ta “babaen laeng ti panagtalinaed iti balay ken panangkonsumo iti binilion a tonelada a fossil fuel,” matungpal itan ti arapaap dagiti tattao a nangted kadakuada iti inspirasion nga agregget, kuna ti magasin a Science. Kaskasdi, maseknan dagiti managsukisok kadagiti epekto ti pannakarunaw ti yelo ken ti kanayon a panagdaliasat iti baybay kadagiti polar bear, walrus, ken katutubo nga umili iti Arctic. Kanayonanna, no regular ti panagdaliasat iti Northwest Passage, mabalin nga agresulta dayta kadagiti napolitikaan a susik. Anianto pay ngata ti mabalin a kaipapanan ti panagdaliasat iti Northwest Passage? Panawen laeng ti makaibaga.

 [Mapa iti panid 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ti ruta ni Martin Frobisher idi 1578

Ti ruta ni John Franklin idi 1845-48

Ti ruta ni Robert McClure idi 1850-54

Ti ruta ni Roald Amundsen idi 1903-5

(Dagiti putedputed a linia ti mangipasimudaag iti panagdaliasat iti uneg ti pagilian)

North Pole

RUSSIA

ALASKA, E.U.A.

CANADA

GREENLAND

[Ladawan iti panid 23]

Ni John Cabot

[Credit Line]

Culver Pictures

[Ladawan iti panid 23]

Ni Sir Martin Frobisher

[Credit Line]

Impinta ni Cornelis Ketel/Dictionary of American Portraits/ Dover Publications, Inc., in 1967

[Ladawan iti panid 23]

Ni Sir John Franklin

[Credit Line]

National Archives of Canada/C-001352

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Ni Robert McClure ken ti barkona nga “Investigator” (baba)

[Credit Lines]

National Archives of Canada/C-087256

National Archives of Canada/C-016105

[Ladawan iti panid 23]

Roald Amundsen

[Credit Line]

Brown Brothers

[Ladawan iti panid 24]

Gapu iti bumarbara a temperatura ti globo, nalaklakan a madanon dagiti lugar ti kaniebian

[Credit Line]

Kværner Masa-Yards

[Picture Credit Line iti panid 21]

Manipud iti libro a The Story of Liberty, 1878