Panagusar Kadagiti Makaagas a Mula​—Matulongandaka Aya?

SIPUD pay idi un-unana, dagiti makaagas a mula ket maus-usaren a pangagas iti sakit. Ti Ebers Papyrus, a naaramid idiay Egipto idi agarup maika-16 a siglo K.K.P., ket naglaon iti ginasut a kadawyan nga agas iti nadumaduma a sakit. Ngem kaaduanna, dagiti mausar a makaagas a mula ti nailawlawag babaen ti sao iti agsasaganad a kaputotan.

Ti panangusar ti Grecia ken Roma kadagiti makaagas a mula ket nangrugi iti insurat ti Griego a mangngagas idi umuna a siglo a ni Dioscorides. Isu ti nangisurat iti De Materia Medica. Dayta ti nagbalin a kangrunaan a reperensia iti panangagas iti simmaganad a 1,600 a tawen. Iti adu a paset ti lubong, lumatlatak ti panagusar kadagiti tradisional a makaagas a mula. Idiay Alemania, ti dadduma a programa ti gobierno a nainaig iti salun-at ket mabalin pay ketdi nga isublida ti nagastos ti umili kadagiti naireseta a makaagas a mula.

Nupay makuna a nataltalged no dadduma dagiti tradisional ken kadawyan a makaagas a mula ngem kadagiti moderno nga agas, adda latta sumagmamano a pagpeggadanda. Isu nga adtoy dagiti rumsua a saludsod: Ania a pakdaar ken singasing ti rumbeng nga ipangag ti maysa no kayatna ti agusar kadagiti makaagas a mula? Ket adda aya aniaman a kasasaad a mabalin a nasaysayaat ti maysa a kita ti panangagas? *

No Kasano a Mabalin a Makatulong Dagiti Makaagas a Mula

Adu kano dagiti nasayaat a kalidad ti makaagas a mulmula. Dadduma ti maipagarup a makatulong iti bagi a manglaban kadagiti impeksion. Dadduma ti makatulong kano iti panagtunaw, mangpakalma, mangagas iti panagtabbel, wenno mangpasayaat iti panagandar dagiti glandula.

Mabalin a makapasalun-at ken makapaimbag dagiti makaagas a mula. Kas pagarigan, aduan met iti potassium ti dadduma a mula a pagpaisbo a kas iti parsley. Maisubli dagitoy a mula ti napukaw a napateg a potassium a nayisbotayo. Umasping iti dayta, aduan iti calcium ti mula a valerian (Valeriana  officinalis), a nabayagen a maus-usar a pangpakalma. Nasamay met ti calcium a mangpakalma iti utek.

No Kasano ti Panagusar Kadagiti Makaagas a Mula

Adu a pamay-an ti panagusar kadagiti makaagas a mula, kas iti panangyanger ken ti panagaramid iti tsa, tincture, ken tapal. Maaramid dagiti tsa babaen ti panangibukbok iti naipaburek a danum iti makaagas a mula. Ngem mamakdaar dagiti autoridad a dagiti makaagas a mula a mausar a tsa ket saan koma a maipaburek iti danum. Mayanger dagiti ramut ken ukis ti makaagas a mula tapno rummuar dagiti nabirtud a ramenda.

Dagiti ngay tincture? Kuna ti maysa a libro a dagitoy “ket tubbog dagiti makaagas a mula a nalaokan iti puro wenno adda laokna nga arak, brandy, wenno vodka.” Adda met dagiti pangtapal, a mabalin a maisagana iti nadumaduma a pamay-an. Masansan a maitapal dagitoy kadagiti nasakit wenno naut-ot a paset ti bagi.

Saan a kas iti adu a bitamina ken agas, ti kaaduan a makaagas a mula a maibilang a taraon ket masansan a tomaren sakbay ti pannangan. Mabalin met a tomaren dagitoy iti kapsula a mabalin a mas kombiniente ken naimas ti ramanna. No ikeddengmo ti agusar kadagiti makaagas a mula, nainsiriban no agkonsultaka nga umuna iti doktor.

Kadawyan a dagiti makaagas a mula ti maisingasing nga agas ti panateng, di natunawan, panagtabbel, insomnia, ken panagulaw. Nupay kasta, dagiti makaagas a mula ket maus-usar met no dadduma kadagiti grabe a sakit​—saan laeng a pangagas no di ket kas panglapped. Kas pagarigan, idiay Alemania ken Austria, maus-usar ti makaagas a mula a saw palmetto (Serenoa repens) a damo a pangagas iti saan a kanser a prostatic hyperplasia (panagebbal ti glandula ti prostate). Iti dadduma a pagilian, daytoy a sakit ti mangapektar inton agangay iti 50 agingga iti 60 a porsiento kadagiti lallaki. Ngem napateg nga ipaeksamen nga umuna iti doktor ti makagapu iti panagebbal tapno masigurado a di kasapulan dagiti napigpigsa nga agas para iti kanser.

Sumagmamano a Pakdaar

Uray no mabalin nga agdinamag ti kinatalged ti maysa a makaagas a mula, nasken ti panagannad. Saanka a mamati a dagus uray no “natural” ti naisurat iti etiketa ti maysa a produkto. Kuna ti maysa nga ensiklopedia maipapan kadagiti makaagas a mula: “Ti di makaay-ayo a kinapudno ket talaga a napeggad ti dadduma a makaagas a mula. [Nakalkaldaang ta] dadduma a tattao ti di agannad iti aniaman a makaagas a mula​—napeggad man dagitoy wenno saan.” Dagiti kemikal a naglalaok a substansia kadagiti makaagas a mula ket mabalin a balbaliwanda ti kapartak ti panagpitik ti puso, presion ti dara, ken kaadu ti asukar iti bagi. Gapuna, rumbeng nga agannad a nangnangruna dagiti tattao nga addaan iti sakit ti puso, alta presion, wenno adu unay ti asukar iti darada kas iti diabetes.

Ngem gagangay nga allergy laeng dagiti pagdaksan ti makaagas a mulmula. Pakairamanan dagitoy ti panagsakit ti ulo, pannakaulaw, panagrurusok, wenno panaggagatel. Naibaga met ti dagus a temporario nga ikakaro dagiti sintomas a mabalin a gapu iti panangiruar ti bagi kadagiti makasabidong a substansia isu a rumsua dagiti sintomas a kas iti trangkaso wenno dadduma pay. Mabalin a kasla kumarkaro ti kasasaad ti agus-usar kadagiti makaagas a mula sakbay nga umimbag. Kaaduanna, daytoy a reaksion ket gapu kadagiti makasabidong a rugit a maikkat iti bagi kabayatan dagiti damo a paset ti panangagas babaen kadagiti mula.

Ti ipapatay a gagangay a nainaig kadagiti partikular a produkto a nagtaud iti makaagas a mula ti makagapu a rumbeng ti panagannad ken nainsiriban a pannakaiwanwan. Kas pagarigan, mabalin met a makapaalta presion ti makaagas a mula nga ephedra, a gagangay a matomar a pagpakuttong. Nasurok a 100 ti naipadamagen a natay idiay Estados Unidos gapu kadagiti produkto a nagtaud iti ephedra, nupay kuna ti taga San Francisco a pathologist a ni Steven Karch: “Kadagiti kakaisuna a naammuak a kaso a nakatayan ti tattao [a nagtomar iti ephedra], adda nakaro a sakit ti ur-urat ti pusoda wenno adu unay ti natomarda.”

Kinuna ni Dr. Logan Chamberlain, nga autor ti maysa a libro maipapan kadagiti suplemento a makaagas a mula: “Dandani amin a damag iti kallabes a tawtawen maipapan kadagiti makadangran nga epekto ti makaagas a mulmula ket gapu iti di panangsurot dagiti tattao iti instruksion. . . . Natalged ti naisingasing a dosis dagiti mapagpiaran a produkto ken kalkalainganna pay ketdi. Surotem a naimbag dagitoy malaksid no adda nasayaat nga imbalakad kenka ti maysa nga eksperto nga erbolario.”

Kastoy ti pakdaar ti erbolario a ni Linda Page: “Uray kadagiti nakaro a sakit, saan koma nga aglablabes no di ket kalkalainganna ti rumbeng nga ipauneg ti maysa. Nasaysayaat nga amang dagiti resulta no ikkam ti bagim iti ad-adu a panawen ken agasam dayta iti saan unay a napigsa. Tiempo ti kasapulan sakbay a sumalun-atka.”

 Ilawlawag ti maysa a libro maipapan iti panangagas babaen ti mulmula a dadduma a makaagas a mula ket addaan iti nainkasigudan a mekanismo kontra iti sobra a pannakausar. Kas pagarigan, ti maysa a makaagas a mula a pangpaganaygay iti bagi ket makapasarua no nalabes ti tomarem. Nupay kasta, saan a kasta ti kasasaad ti amin a makaagas a mula isu a masapul latta a masurot ti natalged a kaadu ti tunggal dosis.

Kaskasdi nga adu ti mamati a tapno epektibo ti maysa a makaagas a mula, masapul a makonsumo ti umdas a kaadu ken iti umiso a kita. No dadduma, ti panangala iti tubbog ti kakaisuna a pamay-an. Kasta ti maaramid iti ginkgo biloba, a nabayagen a maus-usar a pangpasayaat ti memoria ken sirkulasion ti dara, yantangay adu a kilo ti bulbulong ti kasapulan iti maysa a nasamay a dosis.

Mabalin a Napeggad no Aggiddan

Mabalin nga adda nadumaduma nga epekto dagiti makaagas a mula iti dadduma a maireseta nga agas. Kas pagarigan, mabalin a pakaruen wenno pabassitenda ti epekto ti maysa nga agas, nabibiit a maikkatda dayta iti bagi, wenno pakaruenda dagiti dakes nga epektona. Ti St. John’s wort, a masansan a maireseta idiay Alemania a pangagas iti saan a nakaro agingga iti medio nakaro a depression, ti makagapu nga adu nga agas ti maikkat iti bagi a mamindua a nabibiit ngem iti gagangay, isu a maksayan ti bilegda. Isu a no agtomtomarka iti naireseta nga agas, agraman ti pildoras a manglapped iti panagsikog, agkonsultaka iti doktormo sakbay nga agusarka iti aniaman a makaagas a mula.

Kuna ti maysa a libro maipapan iti mangpaimbag a kalidad dagiti makaagas a mula: “Makapapatay ti arak, marihuana, cocaine, ken dadduma pay a droga a mangbalbaliw iti kababalin ken kapanunotan agraman ti tabako no mailaok iti dadduma a makaagas a mula. . . . Ti adda sentido kumonna ammona a saan a rumbeng nga usarenna [dagita a droga a mangbalbaliw iti kababalin ken kapanunotan], nangruna no masakit.” Rumbeng nga ipapuso met dagiti masikog ken agpaspasuso dayta a balakad. Siempre no maipapan iti tabako ken kadagiti makaadikto a droga, masalakniban dagiti Kristiano babaen ti panangipangagda iti bilin ti Biblia a ‘dalusanda koma ti bagida iti tunggal pakatulawan iti lasag ken iti espiritu.’​—2 Corinto 7:1.

No maipapan kadagiti makaagas a mula a mismo, kastoy ti pakdaar ti maysa a reperensia: “No agsikogka bayat nga agus-usarka iti makaagas a mula, ibagam iti doktormo ken isardengmo ti agusar iti dayta agingga a nailawlawagmo daytan kenkuana. Ikagumaam a lagipen ti eksakto a dosis ken ti kapaut ti tiempo nga inusarmo dayta a substansia.”

“Adda sumagmamano a peggad ti panangagas a mismo iti bagi [babaen kadagiti makaagas a mula],” kuna ti maysa nga ensiklopedia maipapan kadagiti makaagas a mula. Iti naipakuyog a kahon a “Dagiti Peggad ti Panangagasmo iti Bagim,” makitam ti maysa a listaan dagiti posible a peggad iti panagusar kadagiti makaagas a mula.

Kas iti amin a makapasalun-at a produkto, nasken ti kinaannad, pannakaammo ken siempre, kinatimbeng iti panagusar kadagiti makaagas a mula. Laglagipentayo met nga adda dadduma a sakit a saan ita a maagasan. Segseggaan dagiti pudno a Kristiano ti tiempo inton ti mismo a pakaigapuan ti sakit ken ipapatay​—ti kinaimperpekto a natawidtayo kadagiti immuna a nagannaktayo​—​ket interamente a mapukaw iti sidong ti naayat a panangituray ti Pagarian ti Dios.​—Roma 5:12; Apocalipsis 21:3, 4.

[Footnote]

[Kahon iti panid 14]

Dagiti Peggad ti Panangagasmo iti Bagim

Adtoy dagiti peggad ti panagusar kadagiti makaagas a mula no saan nga inreseta ti kualipikado a propesional iti dayta a benneg.

Mabalin a saanmo a talaga nga ammo no ania ti pudno a sakitmo.

Mabalin a saan a maitutop iti sakitmo ti tomtomarem nga agas, uray pay no talaga nga ammomon ti sakitmo.

Ti panangagasmo iti bagim ti mabalin a mangitantan iti ad-adda a kasapulan ken maitutop a panangagas a mangikkat iti mismo a pagtaudan ti sakit imbes a mangagas laeng kadagiti sintomas.

Ti panangagasmo iti bagim ket mabalin a maikontra kadagiti agas nga inreseta ti doktor​—kas pagarigan, ti agas iti allergy wenno alta presion.

Ti panangagasmo iti bagim ket mabalin a mangagas iti saan a grabe a sakit, ngem pakaruenna ti sabali pay a sakitmo, kas iti alta presion.

[Credit Line]

Reperensia: Rodale’s Illustrated Encyclopedia of Herbs