Namnama Kadagiti Agsagsagaba

ITI napalabas, masansan a liklikan ti tattao dagiti agsagsagaba kadagiti mood disorder. Nagbanaganna, adu nga addaan iti kasta a sakit ti naipuera iti kagimongan. Dadduma ti nasesante wenno saan a nakastrek iti trabaho. Dadduma ti liniklikan dagiti mismo a kapamiliada. Masansan a daytoy pakaruen laeng ti parikut isu a saanen nga agpatulong dagiti agsakit.

Ngem kadagiti nabiit pay a dekada, rimmang-ay ti pannakaawat iti clinical depression ken bipolar disorder. Ita, agdinamagen a mabalin nga agasan dagitoy a kasasaad. Ngem saan a kanayon a nalaka ti agpatulong. Apay?

Panangilasin Kadagiti Sintoma

Saan a madayagnos ti mood disorder babaen laeng iti simple a panangsukimat iti dara wenno X ray. Imbes ketdi, masapul a masiputan ti kababalin, panagpampanunot, ken panagdesision ti tao iti napaut bassit a tiempo. Adu a sintoma ti masapul a makita sakbay a madayagnos. Ngem no maminsan, ti parikut ket saan nga ammo dagiti kapamilia ken gagayyem a sintoma gayam ti mood disorder ti mapalpaliiwda. “Uray pay no agpapada ti opinion dagiti tattao maipapan iti di kadawyan a kababalin ti maysa a tao,” kuna ni Dr. David J. Miklowitz, “mabalin nga agduduma ti opinionda no apay a kasta ti kababalinna.”

Maysa pay, uray no panunoten dagiti kapamilia a nakaro ti kasasaad, mabalin a narigat a kombinsiren ti agsagsagaba a kasapulanna ti agpadoktor. Wenno no sika ti agsakit, mabalin a dimo kayat ti agpadoktor. Kastoy ti kuna ni Dr. Mark S. Gold: “Nalabit mamatika a malmaldaangka gapu ta awan ti mamaaymo, isu a pagarupem nga awan ti serserbi ti agpadoktor. Mabalin a kayatmo ti agkonsulta iti maysa a tao, ngem pampanunotem a nakababain ti kasasaadmo a malmaldaang, ta pagarupem a basolmo dayta. . . . Nalabit dimo ammo a depression ti marikriknam.” Nupay kasta, dagidiay agsagsagaba iti nakaro a depression, nasken nga agpadoktorda.

 Siempre, sagpaminsan a maldaangtay amin, ket saan a mangipamatmat daytoy nga addaantayo iti mood disorder. Ngem no ngay kasla nakarkaro dagitoy a rikna ngem iti basta panagleddaang? Ket ania ngay no agpaut dagitoy a rikna​—nalabit dua a lawas wenno napapaut pay? Kasta met, no ngay dikan makapagtignay iti normal, makatrabaho, makapageskuela wenno makitaripnong gapu iti panagleddaangmo? No kasta, nainsiriban ti agpadoktor iti nalaing a mangdayagnos ken mangagas iti depression.

No ti saan a kinabalanse dagiti kemikal iti bagi ti makagapu, mabalin nga adda agas a maireseta. Iti dadduma a kaso, maisingasing a mabalakadan ti agsagsagaba tapno matulongan a mangtaming iti kasasaadna. No dadduma, mapaggiddan dagitoy dua a pamay-an tapno nasaysayaat dagiti resultana. * Ti napateg ket ikagumaam ti agpatulong. Kinuna ni Lenore, maysa nga addaan iti bipolar disorder a nadakamat iti immuna nga artikulo: “Masansan a mabuteng ken mabain dagiti agsagsagaba iti kasasaadda. Ngem nakalkaldaang no ammoda nga adda sakitda ngem dida agpatulong.”

Estoriaen ni Lenore ti mismo a kapadasanna. Kinunana: “Dandani makatawen a naidalitak. Ngem maysa nga aldaw, idi pimmigsaak bassit, inkeddengko ti agpadoktor.” Nadayagnos a bipolar disorder ti kasasaad ni Lenore, isu a naresetaan iti agas. Daytoy ti nangbalbaliw iti biagna. “Sumayaat ti riknak no agtomarak ti agas,” kuna ni Lenore, “nupay kanayon a palagipak ti bagik a no sumardengak nga agtomar, agsubli amin dagiti marikriknak idi a sintoma.”

Kasta met laeng ti addaan depression a ni Brandon. “Idi tin-edyerak,” kunana, “sangkapanunotko ti agpakamatay gapu ta kanayon a pagarupek nga awan ti serserbik. Nagpadoktorak laeng idi agtawenakon iti 30.” Kas ken Lenore, agtomtomar met ni Brandon iti agas tapno madaeranna ti sakitna, ngem adda pay dadduma a nasarakanna a makatulong. Kastoy ti imbagana: “Tapno sumayaat ti riknak, annadak ti isip ken bagik. Aginanaak ken piliek ti kanek. Punnuek met ti isip ken pusok kadagiti naimbag a kapanunotan manipud iti Biblia.”

Ngem impatuldo ni Brandon a saan a naespirituan a sakit ti clinical depression no di ket maysa a pisikal a sakit a masapul a maagasan. Ti panangamiris iti daytoy ket napateg iti panagpaimbag. Kinuna ni Brandon: “Naminsan, imbaga kaniak ti maysa a manangisakit a Kristiano  a yantangay ibaga ti Galacia 5:22, 23 a ti rag-o ket bunga ti nasantuan nga espiritu ti Dios, mabalin a malidlidayak gapu ta adda ar-aramidek a manglapped iti dayta nga espiritu. Ad-adda manen a nakonsiensiaak ken naglidayak. Ngem idi nagpadoktorak, nangrugin a simmardeng ti panagleddaangko. Simmayaaten ti riknak! Idi pay la koma a nagpadoktorak.”

Panangikagumaan a Mangandur iti Sakit

Uray pay no nadayagnos ken agtomtomaren iti agas, mabalin nga adu pay laeng ti pakarigatan ti addaan iti mood disorder. Agyaman ni Kelly, a mangan-andur iti nakaro a depression, iti tulong ti doktor a nangagas iti sakitna. Maysa pay, naamirisna a napateg ti panangandingay ti sabsabali. Idi damo, di kayat ni Kelly ti agpatulong ta dina kayat a madagsenan ti dadduma. “Masapul a sursuruek ti agpatulong ken umawat iti tulong,” kunana. “Simmardeng laeng ti kumarkaro a depression-ko idi imbagak ti riknak iti sabsabali.”

Kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, makigimgimong ni Kelly idiay Kingdom Hall a kadua dagiti kapammatianna. Ngem no dadduma, uray dagitoy a naragsak nga okasion ket pakarigatanna met. “Masansan a masuronak kadagiti silaw, agpagnapagna a tattao, ken ti arimbangaw. Kalpasanna makonsiensiaak, sa kumaron ti depression ta mariknak a ti sakitko ti mangipasimudaag a nakapuy ti espiritualidadko.” Kasano a naparmek ni Kelly daytoy? Kunana: “Naammuak a ti depression ket maysa a sakit a masapul nga anduran. Dayta ket saan a mangipakita iti pudno nga ayatko iti Dios wenno kadagiti padak a Kristiano. Dayta ket saan a mangipasimudaag iti espiritualidadko.”

Agyaman ni Lucia, a nadakamat itay iti immuna nga artikulo, gapu iti nagsayaat a panangagas ti doktorna. “Nakapatpateg ti agpadoktor tapno maammuan no kasano a tamingen ken anduran ti agbaliwbaliw a rikna a kakuykuyog daytoy a sakit,” kunana. Impaganetget met ni Lucia ti kinapateg ti panaginana. “Napateg ti turog iti panangtaming iti napalalo a kinaganaygay,”  kunana. “No kurang ti turogko, nakarkaro dagiti mariknak a sintoma ti napalalo a kinaganaygay. Uray no diak makaturog, imbes a bumangonak inruamko ti agidda ken aginana.”

Ni Sheila, a nadakamat met iti immuna nga artikulo, nasarakanna a makatulong ti panangilistana iti inaldaw a marikrikna ken kapadasanna. Makitana a simmayaat ti panangmatmatna. Ngem adda latta dagiti pakarigatan. “Gapu iti dadduma a rason, adu ti mapampanunotko a makapaupay no mabannogak,” kuna ni Sheila. “Ngem uray kaskasano, nasursurok a parmeken wenno kontrolen dagitoy.”

Liwliwa Manipud iti Sao ti Dios

Ti Biblia ket makapabileg a tulong iti adu nga agsagsagaba iti “mangrirriribuk a pampanunot.” (Salmo 94:17-19, 22) Kas pagarigan, natakuatan ni Cherie a makaparegta unay ti Salmo 72:12, 13. Iti dayta a teksto, ibaga ti salmista ti maipapan iti nadutokan nga Ari a ni Jesu-Kristo: “Ispalennanto daydiay napanglaw nga agpatpatulong, kasta met daydiay naparigatan ken siasinoman nga awanan katulongan. Isu maasianto iti daydiay nanumo ken iti daydiay napanglaw, ket dagiti kararua dagidiay napanglaw isalakannanto.” Naparegta met ni Cherie iti imbaga ni apostol Pablo a nailanad idiay Roma 8:38, 39: “Kumbinsidoak nga uray ti ipapatay wenno ti biag wenno dagiti anghel wenno dagiti gobierno wenno ti bambanag nga addan wenno ti bambanag nga umayto wenno dagiti pannakabalin wenno ti kangato wenno ti kauneg wenno ti aniaman a sabali pay a parsua saandatayto a kabaelan nga isina iti ayat ti Dios.”

Natakuatan ni Elaine, maysa nga addaan iti bipolar, a maysa a sinipete ti relasionna iti Dios. Naliwliwa unay iti imbaga ti salmista a: “Ti puso a nadunor ken naidagel, O Dios, saanmonto nga umsien.” (Salmo 51:17) Kinunana: “Pudno a makaliwliwa a maammuan a mannakaawat ti naayat a nailangitan nga amatayo a ni Jehova. Makapabileg ti umadani kenkuana babaen iti kararag, nangruna iti tiempo ti nakaro a danag ken rigat.”

Kas nakitatayon, adda dagiti nagpaiduma a rigat nga ipaay ti panangandur iti mood disorder. Nupay kasta, nasarakan da Cherie ken Elaine a ti sikakararag a panagtalek iti Dios agraman ti maitutop a panagpaagas ti nangpasayaat iti kasasaad ti biagda. Ngem kasano a makatulong dagiti kapamilia ken gagayyem kadagiti agsagsagaba iti bipolar disorder wenno depression?

[Footnote]

[Blurb iti panid 10]

“Idi nagpadoktorak, nangrugin a simmardeng ti panagleddaangko. Simmayaaten ti riknak!”​—BRANDON

[Kahon iti panid 9]

Kapaliiwan ti Maysa nga Asawa

“Sakbay a nangrugi ti sakit ni Lucia, adu ti naimpluensiaanna gapu iti kinasariritna. Uray pay ita no sumarungkar dagiti tattao ken baketko no isut’ kalmado, kasla maallukoyda iti kinasarantana. Ngem ti saan a mabigbig ti kaaduan ket agbaliwbaliw ti rikna ni Lucia manipud iti nakaro a depression ken napalalo a kinaganaygay. Dayta ti sintoma ti bipolar disorder, ti sakit nga an-anduranna iti napalabas nga uppat a tawen.

“No napalalo ti kinaganaygayna, gagangay a di maturog ni Lucia agingga iti ala una, alas dos, wenno alas tres ti parbangon, a nagadu ti mapampanunotna nga aramiden. Basta nakasarsaranta. Masansan a marurod uray iti kabassitan a banag ken nadarasudos nga aggasto. Isarsarakna ti bagina, a kasla man la saan a maan-ano ken di agpeggad​—iti moral, pisikal, ken dadduma pay. Mainaig iti daytoy a kinadarasudos ti risgo nga agpakamatay. Kanayon a sumaruno ti depression, a kas met la iti kinapalalo ti ganaygayna.

“Dakkel ti nagbalbaliwan ti biagko. Uray pay no maag-agasan ni Lucia, mabalin a naiduma ti maaramidanmi ita iti naaramidanmi idi kalman wenno ti maaramidanmi kabigatanna. Agbaliw bayat ti panagbaliw dagiti kasasaad. Kapilitan a makibagayak iti aniaman a mabalinko nga aramiden.”​—Mario.

[Kahon/Ladawan iti panid 11]

No Adda Maireseta nga Agas

Para iti dadduma, maysa a pakakitaan ti kinakapuy ti panagtomar ti agas. Ngem kastoy ti panunotem maipapan iti panagtomar ti agas: Masapul nga agtulnog ti maysa a diabetiko iti nayurnos a panangagas kenkuana, a mabalin a pakairamanan ti panagpaineksionna iti insulin. Pakakitaan kadi daytoy iti kinakapuy? Saan! Pamuspusan laeng dayta tapno agbalin a balanse dagiti sustansia iti bagina tapno agtalinaed a nasalun-at.

Kasta met laeng ti panagtomar ti agas ti addaan iti depression ken bipolar disorder. Nupay adun a tattao ti natulongan ti nayurnos a panangbalakad tapno maawatanda ti sakitda, kasapulan ti panagannad. No saan a balanse dagiti kemikal iti bagi, saan a basta maikkat ti sakit. Kinuna ni Steven, nga addaan iti sakit a bipolar: “Kastoy ti panangyilustrar ti doktor a nangagas kaniak: Mabalin a maisurom iti maysa a tao ti amin a leksion ditoy lubong maipapan iti panagmaneho, ngem no ikkam dayta a tao iti lugan nga awanan iti manibela wenno preno, awan met laeng ti serserbi dagiti isurom. Umasping iti dayta, awan unay ti maitulong ti panangted laeng iti impormasion iti tao nga addaan iti depression. Napateg a mabalanse pay nga umuna ti kemistria ti utekna.”

[Ladawan iti panid 10]

Ti Biblia ket makapabileg a tulong iti adu a negatibo ti mapampanunotda