Dagiti Adda iti Ruar a Pabuya a Pagtaengan a Naaramid iti Tabla

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Slovakia

ITI dadduma a pagilian, maipatpateg ti pannakaitalimeng ti pakasaritaan ken kinapintas dagiti pagtaengan iti napalabas a tiempo kadagiti adda iti ruar a museo. Dagita a museo ket kadaanan a pasdek a naurnong iti maysa a lugar tapno maammuan ti kabbaro a kaputotan ti panagbiag dagiti inapoda ken ti panagayatda iti arte.

Pasiarentayo ti maysa a nagsayaat a pagarigan ti adda iti ruar a museo, a masarakan iti tengnga ti Europa idiay rehion ti Orava iti amianan nga Slovakia.

Ti Museo iti Purok ti Orava

Ti adda iti ruar a museo ti Orava idiay Zuberec ket mangipaay iti agpaypayso a pangripiripan iti pakasaritaan daytoy a rehion. Naipasdek daytoy idi  1967. Nairaman iti museo ti balbalay manipud iti 74 nga asideg a purok ken pagtalonan agraman dagiti adayo ken naiputputong a pagnaedan. Nasinasina a naisangpet iti lugar ti amin a paset dagitoy a pasdek sa siaannad a nasangal manen.

Pasiarentayo ditoy ti 11 a kompleto a balay ken talon dagiti natan-ok ken kadawyan nga umili iti Orava​—dagiti mayor, natatan-ok a tattao, mannalon, katulongan iti talon, ken dagiti artesano. Gapu ta agrikultura ti kangrunaan a pagsapulan dagiti umili iti Orava iti adun a tawen, nagsayaat ti pannakaipakita dagiti pasdek iti talon. Mairaman kadagitoy dagiti makinngato a siled a pagipempenan iti garami, pagtaltagan, kamarin a pagaponan dagiti taraken a baka a gatasan, ken kalapaw dagiti pastor ken arban, agraman dagiti kamalig ken pasdek a naaramid iti troso. Adda met dagiti balay ti uyokan, kadawyan nga alikamen nga inaramid ti ima, torre ti kampana, ken ti kapilia a naaramid iti kayo, ken adda pay sinsinan a sementerio!

No kitaentayo ti uneg ti balay, maammuantayo a ti kadawyan a balay iti Orava ket addaan iti uppat a paset​—ti makinsango a siled, pasilio a pagserkan, maysa a kosina, ken bassit a pagipempenan a siled iti makinlikud a pasetna. Mabalin met nga addaan iti basement a dalumpinas ti suelona. Naaramid dagiti balay iti nakitikitan a kayo, a masansan a napinturaan iti puraw ti aglawlaw ti tawa ken ridaw. Baldosa dagiti atepda ken natakkaban iti tabla ti nagpipintas ti pannakaaramidda a bayangbayangda. No dadduma, daga ti suelo ti salas, ngem napinturaan latta dagiti diding wenno napasukotan iti tabla a nakatam a naimbag. Dalikan ti paglutuanda iti kosina, ket rummuar ti asuk iti simburio. Dumanon iti salas ti kinaimeng ti kosina.

Sangsangkamaysa a Panagtrabaho ken Panagay-ayam

Makita iti pannakadisenio dagitoy a pasdek ti nabileg a panagkaykaysa ti adu a kaputotan ken ti kinasinged ti komunidad. Naibangon dagiti pagtaengan ken purok babaen iti panagtitinnulong. Kinapudnona, mabalin nga imposible koma ti panagbiag iti sidong dagiti narigat a kasasaad no saan a nasinged a nagtitinnulong dagiti tattao. Nagkaykaysa dagiti pamilia ken kaarruba a mangabug kadagiti baka, karnero, ken pato kadagiti pagpastoran; agarbas kadagiti pagmulaan, ken agipan kadagiti produktoda iti tiendaan. Manteneren met ti komunidad dagiti pagpastoran ken kalsada.

Nupay narigat ti trabaho, kaaduanna naragsak ti biag iti purok, nangruna no panagaapit. Adu ti magatas ken makaparagsak ti pannakaipasngay dagiti urbon ti baka ken karnero. Kadagita a tiempo, mangngeg iti katurturodan dagiti kampana ken kanta ti pumurok nga akompaniaran ti plauta ken silindro, wenno akordion. Iti panawen ti lam-ek, agtataripnong dagiti babbalasang ken naasawaan a babbai a mangparut iti dutdot dagiti gansa  tapno maaramid a pungan ken pagpaimeng. Agiinnestoria dagiti lallaki bayat nga agtartrabahoda, ket iti ngudo ti aldaw, agtataripnongda nga agsasala. Iti dadduma a lugar iti daytoy a rehion, maar-aramid pay la dagitoy a tradision.

Pangripiripan iti Napalabas

Dagiti nalaing nga artesano a nangibangon kadagitoy daanen a pasdek a naaramid iti kayo imbasarda dagiti disenioda kadagiti prinsipio ti panagibangon ken dagiti plano ti suelo a tinawidda kadagiti agsasaruno a kaputotan. Nagsayaat ti pannakausar dagiti lokal a material kadagiti disenio. Maysa pay, madlaw ti kinasirib ken panangipateg iti kinapintas iti nagsayaat a pannakaibagay dagiti pasdek iti aglawlawda. Talaga nga impapuso ken implano dagiti trabahador ti trabahoda.

Kinuna ti nalatak nga arkitekto a ni Ludwig Mies van der Rohe: “Adda naisangsangayan a pateg ti tunggal panagputed ti wasay ken adda kapanunotan ken rikna nga iyebkas ti tunggal panagpaet. . . . Naurnong ditoy ti kinasigo ti intero a kaputotan. Adda kasta unay a panangipateg iti kayo ken nagsayaat ti panangyebkas dagitoy a pasdek iti adu a rikna ken kapanunotan! Makaay-ayo ken agkakapintasda! Dagitoy ti kasla mangikallingag kadagiti kadaanan a kanta!”

Bayat ti panagsardengtayo a mangapresiar iti arkitektura nga adda iti museo iti ruar, pampanunotentayo met dagiti tattao a nagbiag kadagitoy a pasdek bayat ti panangaramidda kadagiti inaldaw a trabahoda. Sapay koma ta ti kinatalingenngen daytoy saan unay a naapura a panagbiag ket matuladtayo iti kumaribuso ken moderno a lugartayo.

[Mapa iti panid 14]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Zuberec

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

(1) Dagiti pagtaengan a naaramid iti tabla; (2) makin-uneg a buya; (3) dagiti umili nga agtoktokar ken agsalsala a nakakawes iti kadawyan a kawesda