Dagiti Animal​—Sagut a Naggapu iti Dios

NAKAPANKA kadin iti maysa a zoo wenno sirko? Tinartarigagayam kadi a sagiden wenno aprosan ti maysa kadagiti napipintas nga animal​—nalabit ti nadaeg a leon wenno ti nagdakkel a tigre iti Siberia? Mabalin a naragsakanka a makakita iti mangsansanay iti animal wenno ti agay-aywan a mangap-apros kadagitoy. Kinapudnona, dandani 2,000 a tawen ti napalabasen, kinuna ti maysa a mannurat ti Biblia: “Tunggal kakikita ti atap nga animal kasta met ti tumatayab ken agkarkarayam a banag ken parsua iti baybay mapaamo ken napaamon ti tao.”​—Santiago 3:7.

Amin a kita ti animal kayatda ti naayat a panangaywan ken panangasikaso. Kinapudnona, makaparagsak ti pannakakita kadagitoy a makilangen kadagiti naasi a tattao a nangpaamo kadakuada. Ni Pliny a maysa a mannurat a Romano, a nagsurat a kagiddan ti mannurat iti Biblia a ni Santiago, sinaritana ti panangpaamo kadagiti elepante, leon, tigre, agila, buaya, uleg, ken uray ikan.

Kinapudnona, idi pay la un-unana a nangrugi ti panangpaamo kadagiti animal tapno mataraken. Mabayag pay sakbay a nagsurat da Pliny ken Santiago, nagpaamo dagiti Egipcio kadagiti atap nga animal ken tinarakenda dagitoy. Adu ita nga animal a masarakan kadagiti zoo ti makita met kadagiti pagtaengan iti dadduma a lugar.

Immuna a Pannakilangen Kadagiti Tattao

Ti Biblia a kaunaan a rekord iti pakasaritaan ti tao, isalaysayna a ti immuna a tao a ni Adan, pinanagananna dagiti animal. “Aniaman ti iyawag ti tao iti dayta,” kuna ti Biblia, “tunggal sibibiag a kararua, dayta idi ti naganna. Gapuna pinanaganan ti tao ti amin a naamo nga animal ken dagiti agtaytayab a parsua iti langlangit ken ti tunggal atap nga animal iti tay-ak.” (Genesis 2:19, 20) Nalawag a naan-anay nga ammo ni Adan ti kalidad dagiti animal tapno siuumiso a mapanagananna ida. Ngem uray kadagiti atap dina kasapulan iti pannalaknib. Naamoda kenkuana, ken tinagiragsakna la ketdi ti pannakikadua kadakuada!

Imparebbeng ti Dios kada Adan ken ni baketna nga Eva ti panangaywan kadagiti animal. Sigun iti panggep ti Dios a nailanad iti Biblia, dagiti tattao “pagpasakupenda koma dagiti ikan iti baybay ken dagiti agtaytayab a parsua iti langlangit ken dagiti naamo nga animal ken ti intero a daga ken tunggal aggargaraw nga animal nga aggargaraw iti rabaw ti daga.”​—Genesis 1:26.

Agtultuloy a Nasinged a Panagkadua

No umiso ti panangituray ti tao kadagiti animal, mabalin a makaparagsak ti resultana. Ti maay-ayat nga animal ket mabalin a matmatan kas maipatpateg a kadua, ken mabalin pay ketdi nga ibilang a kapamilia. Agpayso daytoy rinibu a tawenen ti napalabas kas makita iti salaysay ti Biblia maipapan iti ‘maysa a bassit a kabaian a kordero’ a kukua  ti maysa a napanglaw a lalaki. Kastoy ti imbaga ni mammadto a Natan ken Ari David maipapan iti napanglaw a lalaki ken ti korderona: ‘Manipud iti sangkapisina mangan ti kordero, ket manipud iti kopana uminum dayta, ket iti barukongna agidda dayta, ket nagbalin a kas anak a babai kenkuana.’​—2 Samuel 12:1-3.

Matarusan ti adu ita no kasano a ti maysa nga animal ket agbalin a maipatpateg a kadua a kas maysa a kapamilia. Amirisem ti maysa a pamilia nga agnanaed iti asideg ti Harare a kabesera a siudad iti Zimbabwe. Tapno adda kaduada, tunggal anak ket inggatangan ti dadakkelda iti aso. Idi a ti maysa kadagiti annak nga agtawen iti walo ket magmagna a kadua ti asona, kellaat a natnag iti sanguananna manipud iti maysa a kayo ti dakkel a nagita nga uleg a maawagan iti mamba. Kumagat koma ti mamba, ngem dagus a bimmallaet ti aso, isu a naispal ti biag ti ubing. Mapanunotmo kadi no kasano ti panangipateg ti pamilia iti dayta nga aso?

Dagiti tuleng ti nangruna a mangipateg kadagiti aso a nasanay a tumulong kadakuada. Insalaysay ti maysa a babai: “Mangngeg ni Twinkie ti timbre ti ridaw, ket umayna kalbiten ti gurongko tapno ukodennak iti makinsango a ruangan. Kasta met a no mangngeg ni Twinkie ti uni ti pagorasan ti oven-ko, agtaray nga umay kaniak, isu a surotek. No adda asuk wenno alarma ti uram, nasanay ni Twinkie a mangawis iti atensionko sa agidda tapno ipamatmatna nga adda peggad.”

Talaga a nakapatpateg ti panagkadua dagiti bulsek ken dagiti giyada nga aso. Patien ti mangsansanay iti giya nga aso a ni Michael Tucker, nga autor ti The Eyes That Lead, a ti giya nga aso ti mangted iti gundaway kadagiti bulsek a mangaramid kadagiti saanda idi a maaramid, isu a maaddaanda iti “wayawaya, panagwaywayas, makapanda iti kayatda ken maaddaanda iti kadua.” Talaga a makaparagsak a makita ti panagtunos dagiti kasta nga aso ken ti amoda!

Kasta met laeng ti kasasaad dagidiay baldado nga addaan iti kadua nga aso. Maysa nga aso a kadua ti maysa a babai a naka-wheelchair ti naisuro a mangala iti telepono ken mangdilpat kadagiti selio para kadagiti maibuson a surat! Ti sabali pay nga aso ket agtungpal iti 120 a bilin, ken uray ti panangala kadagiti de lata ken nakapakete a banag iti estante ti supermarket. Ti baldado a makin-aso ket addaan iti laser a pagitudona kadagiti banag a napilina, sa alaen ti aso para kenkuana.

Dagiti lallakay ken babbaket ket matulongan met dagiti taraken. Imbaga ti maysa a beterinario a dagiti taraken nga animal, agraman dagiti aso, ket “mangipaay iti panggep ti biag kadagiti tiempo a masansan a maiputong ti lallakay ken babbaket iti kagimongan.” Impadamag ti The Toronto Star: “Adda maitulong dagiti kaduam nga animal tapno saanka unay a maburibor, manmano nga agpadoktor ken nasaysayaat a gundaway nga agbiag kalpasan a maatake ti puso.”

Kastoy ti makapainteres a kapaliiwan ti The New Encyclopædia Britannica: “Ti panagtaraken maisurona dagiti ubbing a ti pananggun-od  iti pribilehio ket agpannuray iti kinaresponsable ken makaisuro met maipapan iti sekso. Inton agangay, maammuanda ti panagdenna, a sarunuen ti panagsikog ken ti nadumaduma a parikut maigapu iti panagpasngay ken panangaywan iti anak.”

Panangipateg Kadagiti Taraken

Kinapudnona, ti nakaskasdaaw a kinamatalek dagiti animal ti mangtignay iti dadduma a tattao a maaddaan iti dakdakkel a panagayat kadagiti tarakenda ngem kadagiti kapamiliada. Kadagiti kaso ti diborsio, ti panangaywan iti taraken ket paset pay no dadduma iti tulagan maipapan kadagiti riri a nainaig iti sanikua. Kasta met a kadagiti testamentoda, inlista pay ti dadduma dagiti tarakenda kas agtawid iti nakaad-adu a sanikuada.

Di ngarud pakasdaawan nga ita dakkel a negosio ti panagtaraken! Adda dagiti libro ken magasin a mamalakad maipapan iti aniaman a banag maipapan kadagiti taraken. Gapu ta mabigbig dagiti negosiante a nalabes ti panangasikaso ti dadduma nga agtartaraken kadagiti tarakenda, ipaayda ti aniaman a kayat dagiti agtaraken.

Kas pagarigan, mabalin nga agkonsulta ti maysa kadagiti espesialista a doktor a mangagas iti amin a sakit ti taraken. Adda dagiti sikiatrista ti  taraken a mangireseta kadagiti agas ti panagliday para iti taraken. Kasta met nga adda dagiti abogado ken insurance nga agpaay kadagiti taraken agraman ti panangdigus, panang-shampoo, ken dagiti institusion a pagsanayan. Adda pay pumpon dagiti taraken. Ken adda dagiti tukon a mangkopia (clone) kadagiti taraken, ngem siempre, nangina!

Nabatad a nasaknap ti panagayat kadagiti taraken. Kastoy ti konklusion ni Dr. Jonica Newby iti librona a The Animal Attraction: “No sumabat ti aso ket dilpatannakami a kumalawikiw ti ipusna a kasla ti panagawidmi ti kasayaatan a napasamak kenkuana iti agmalem, kunaenmi nga ‘ayat’ dayta.” Sigurado a maawatantayo no apay nga adu nga agtartaraken ti matignay met a mangsubad iti dayta nga “ayat.”

Ngem adda pagdaksan ti panangikagumaan a mangtrato kadagiti taraken a kas iti tao. Ngamin, ti taraken dina maited ti kasapulan ti maysa a tao a kas iti pamay-an ti tao. Kasta met, ti panagnaed dagiti taraken iti siudad​—kayatna a sawen ti pannakairuamda iti aglawlaw ti siudad​—​ket mangpataud iti parparikut kadagiti taraken ken makintaraken. Amirisentayo dagita a banag iti sumaganad nga artikulo.

[Ladawan iti panid 3]

Nabayagen ti pakasaritaan ti panangpaamo iti atap nga animal

[Credit Line]

Maysa a kinopia a lamina ti The Great King of the Parthians Hunts With His Tame Panthers ni Giovanni Stradanno: © Stapleton Collection/CORBIS

[Ladawan iti panid 4]

Siaayat ken siaasi a trinato dagiti Israelita a pastor dagiti korderoda

[Dagiti Ladawan iti panid 5]

Dagiti taraken matulonganda ti baldado agraman lallakay ken babbaket