Panangmatmat iti Lubong

Panangpabassit Kadagiti Produkto

“Iti panawen dagiti nagdadakkel wenno Super Size ken SUV (Sport Utility Vehicle), aktual a bumasbassit ti dadduma a tagilako,” kuna ti magasin a Time. “Di ipadpadlaw dagiti managpartuat a kinissayanda ti linaon dagiti naipakete a produktoda​—manipud yogurt ken sorbetes agingga kadagiti sabon a paglaba ken diaper​—ken masansan a dida met palakaen ti presio dagita.” Saanen a baro ti taktikada, ngem gapu ta nagpartak ti ikakapuy ti ekonomia sa naan-annad ken nasalsalimetmeten dagiti aggatang, adu nga agparpartuat ti ad-adda itan a mangpabassit kadagiti produktoda tapno mataginayon ti dakkel a maganansiada. Di madlaw ti kaaduan nga aggatang a nagbalbaliw ti kadagsen wenno kadakkel dagiti gatangenda. Nagbanaganna, ad-adu ti magastos dagiti aggatang iti isu met la a produkto ngem basbassit ti linaon dagitoy. “Talaga a saan a maamiris dagiti aggatang a no adda gatangenda, masapul a sukimatenda ti kadagsen ti linaonna wenno kaadu dagitoy,” kuna ni Edgar Dworsky, ti nangipasdek iti maysa a Web site a mangsuportar kadagiti aggatang. “Dayta ti epektibo unay a pamay-an ti panagkusit​—ta saan nga ammo dagiti aggatang a makuskusitda gayamen.”

 Mangispal Biag ti Sabon

Kada tawen, mabalin a maispal ti biag ti minilion a tattao no sabonenda laeng dagiti imada agsipud ta makatulong dayta tapno maliklikanda dagiti sakit a pakaigapuan ti panagtakki, sigun ken ni Val Curtis, a propesor idiay London School of Hygiene and Tropical Medicine. Iti Third World Water Forum, a naangay idiay Kyoto, Japan, dineskribir ni Curtis dagiti mangpataud iti sakit nga adda iti ibleng ti tao kas “kangrunaan a mamagpeggad iti salun-at ti publiko,” kuna ti The Daily Yomiuri. “Iti dadduma a komunidad,” kuna ti periodiko, “gagangay nga iluan ti babbai dagiti maladaga kalpasan nga immibleng dagitoy sada agisagana iti taraon a didan bugguan dagiti imada.” Makatulong ti panangsabon ti maysa a tao kadagiti imana tapno malapdan ti panagwaras dagiti makapapatay a virus ken bakteria. Ket kadagiti napanglaw a pagilian, sigun ken ni Curtis, ti panangsabon kadagiti ima ket mamitlo a daras a nalaklaka a panglapped kadagiti sakit a pakaigapuan ti panagtakki ngem iti panangpasayaat iti kalidad ti danum.

Ti Alpine Way

Idi 2002 idiay Europa, nabiit pay a nalukatan iti publiko ti Via Alpina, maysa nga agsasaganad a dalan a pagnaan. “Ti Alpine Way ti pakakitaan dagiti mannagna iti 5,000 a kilometro kadagiti kapintasan nga away iti Europa iti igid dagiti gagangay a desdes,” kuna ti The Independent ti London. Babaen ti panamagsisilpona iti walo a pagilian iti Alpine, mangrugi ti pannagna iti patar ti baybay idiay Trieste, iti makin-amianan a daya a kosta ti Italia, sa agpatingga manen iti patar ti baybay, sadi Monte Carlo, Monaco. Medio sumang-at dayta iti kabambantayan agingga iti kangatuan a pasetna a 3,000 a metro, nga aglikaw kadagiti kangatuan a pantok. Dagiti napili a naimbag a desdes ket “asideg kadagiti agdinamag a lugar a makapainteres ti buya ti nakaparsuaan ken kultura,” kuna ti La Grande Traversée des Alpes nga organisasion dagiti turista idiay Francia. Manmano a mannagna ti manamnama a makaunor iti intero a desdes. Ngem kuna ti periodiko a “mabalinmo nga ikuyog ti pamiliam, mabalinmo a padasen ti sumagmamano a kilometro saka agawid. Nupay kasta, mangted ti Via Alpina iti gundaway tapno makapan iti nadumaduma a lugar dagidiay agsapsapul iti makapasalun-at, natalna, ken asideg a pagbakasionan.” Dagiti magna mabalinda a palabsen ti agpatnag iti aniaman kadagiti 300 nga otel, pagdagusan, wenno paginanaan iti igid ti dalan iti bantay.

Maib-ibusen ti Nadumaduma a Parsua iti Taaw

Ti taaw iti sangalubongan ket saanen a pagsukisokan iti nagadu nga ikan, sigun kadagiti biologo iti taaw a da Dr. Ransom Myers iti Dalhousie University idiay Halifax ken Dr. Boris Worm iti Institute for Marine Science idiay Kiel, Alemania. Kunada a saggaysa a maung-ungaw ti nadumaduma a kita ti ikan iti taaw gapu iti iyaadelantar ti satellite ken teknolohia a sonar. Dagitoy ngamin ti makagapu a dagiti ikan ket nabibiit itan a masapulan ti adu a grupo ti mangngalap. Kas naipadamag iti The Globe and Mail iti Toronto, “tunggal kita ti dadakkel nga atap nga ikan ti sistematiko a nakalap iti napalabas a 50 a tawen ta uray la a naungawen ti 90 a porsiento ti tunggal kitada.” Patien ni Dr. Myers a ti pannakaungaw dagitoy nga ikan, agraman dagidiay matarigagayan unay a masida, kas kadagiti tuna, bakalaw, halibut, marlin, ken tiwantiwan ti mangapektar unay iti sistema ti ekolohia ti sangalubongan a taaw. Kastoy ti kinuna pay ni Dr. Worm: “Daddadaelentayo ti sistema ti daga a mangsupsuportar iti biag ket saan a nasayaat dayta.”

Nakaro ti Panangapektar ti Malaria iti Africa

Gapu iti malaria, matay ti “3,000 nga ubbing iti kontinente ti Africa iti kada aldaw,” kuna ti Pranses a periodiko a Le Figaro. Sigun iti World Health Organization (WHO), nakaro ti panangimpektar ti malaria iti nasurok a 300 a milion idiay Africa iti kada tawen, a nakatayan ti di kumurang a sangamilion a tattao. Idi tawen 2000, sinagaba ti Burundi ti maysa kadagiti kakaruan pay laeng a panangimpektar ti malaria. Iti pito a bulan, kagudua iti populasionna​—agarup 3.5 a milion a tattao​—ti nagmalaria. Ti problema ket saanen a nasamay dagiti agas a kinina kadagiti naandur iti agas a parasito. Gapu ta madanaganda iti dakkel a gastos, adu a pagilian idiay Africa ti madi a mangsukat iti kinina kadagiti barbaro nga agas a kontra malaria a nagtaud iti Artemisia annua, a mula idiay China. Nagbanaganna, “umad-adu dagiti agmalaria idiay Africa,” kinuna ti maysa nga opisial ti WHO.

Panangtaginayon iti Latin

Nupay ibilang ti adu a saanen a maus-usar a lenguahe ti Latin, ikagkagumaan ti Vatican a taginayonen dayta. Apay? Ngamin, nupay Italiano ti lenguahe nga us-usaren ti Vatican, Latin ti opisial a lenguahena ken maus-usar pay laeng iti pangkaaduan ken dadduma pay a dokumento. Dakkel ti bimmassitan dagiti agus-usar iti Latin idi dekada 1970 kalpasan a naibilin a ti Misa ket mabalinen a maangay kadagiti lokal a lenguahe. Idin nga impasdek ni Papa Paulo VI ti Latin Foundation tapno mataginayon ti lenguahe. Ti pannakaipablaak ti dua a tomo a Latin-Italiano a diksionario a nagbiit a nalako ti maysa a naaramid a pamuspusan. Ita, adda naipablaak nga edision a baro a nagtipon a tomo a mailako iti $115. Aglaon dayta iti agarup 15,000 a moderno a Latin a termino, kas iti “escariorum lavator” (makina a paginnaw). Adda baro a tomo a “manamnama iti dua wenno tallo a tawen,” kuna ti The New York Times. Kaaduanto a mainayon a sasao ket “dagidiay maus-usar iti computer ken benneg iti impormasion.”

Dagiti Saan Unay a Maawatan a Panangilawlawag

“Malipatan dagiti pasiente ti inggat’ 80 a porsiento kadagiti ibaga ti doktor kadakuada bayat nga addada iti ospital. Dandani kagudua kadagiti malagipda ket di umiso,” kuna ti pagiwarnak iti siensia a wissenschaft.de, iti panangipadamagna iti panagadal a naaramid iti nadumaduma a pagilian. Sigun ken ni Roy Kessels, a managsirarak idiay Utrecht University sadi Netherlands, dagiti kangrunaan a makagapu iti kinamananglilipat isut’ panaglakay ken panagbaket, pagarup, pannakataranta, ken kinaawan dagiti makita a katulongan iti panangilawlawag. Tapno matulongan dagiti pasiente a manglagip kadagiti napateg nga impormasion, maibalakad kadagiti doktor nga agsaoda iti nalawag, dakamatenda nga umuna dagiti kapatgan nga impormasion, sada agusar kadagiti makita a katulongan iti panangilawlawag a kas kadagiti X ray.