Adda Kadi Solusion Dagiti Repormador?

DAGITI panagkusit iti negosio, saan a patas a pannakaipatungpal ti linteg, kinaawan hustisia iti kagimongan, di umiso a pannakaaywan ti salun-at, nakapuy a panangisuro kadagiti eskuelaan, pinansial a pananggundaway iti nagan ti relihion, ken ti panangdadael iti aglawlaw​—dagitoy nga isyu ti mangupay iti kaaduan kadatayo. Dagitoy met laeng ti mangtignay kadagiti repormador a mangbirok iti reporma.

Adda dagiti repormador iti dandani amin a kagimongan. Iparparegtada ti naurnos ken maitunos iti konstitusion a panagbalbaliw. Kaaduanna, saan nga anarkista wenno rebolusionario dagitoy, ta kaaduan a repormador ket agpannurayda iti linteg ken liklikanda ti kinaranggas. Sumagmamano a repormador ti addaan natan-ok a saad iti kagimongan ket isuda ti mangirugi iti panagbalbaliw. Dadduma ti mangimpluensia ken mangparegta kadagiti agtuturay a mangaramid iti kasta.

Dagiti repormador pagpanunotenda manen ti kagimongan no kasano a masolbar ti sumagmamano nga isyu. Saanda laeng nga agprotesta; addaanda kadagiti ideya no kasano a mapasayaat dagiti kasasaad. Tapno maipaduyakyak dagiti pakaseknanda, mabalin nga agkiddaw dagiti repormador kadagiti tattao, agprotestada kadagiti kalsada, wenno usarenda ti media. Ti ayanna a pagdaksan ket no di ikaskaso dagiti tattao ti repormador.

Dagiti Repormador iti Historia

Iti pakasaritaan ti tao, nagadun ti naaramid a reporma. Ibaga ti Biblia kadatayo nga agarup 2,000 a tawen ti napalabasen, ti maysa a managbitla kinomendaranna ni Felix a prokurador iti Judea a probinsia ti Roma, babaen kadagitoy a sasao: “Dagiti panangpasayaat maar-aramid iti daytoy a nasion gapu iti nasakbay a panagpampanunotmo.” (Aramid 24:2) Agarup 500 a tawen sakbay ni Felix,  inkagumaan ti Griego a mammanday linteg a ni Solon ti mangaramid kadagiti reporma a mangpasayaat iti kasasaad dagiti napanglaw. Ni Solon “impatinggana ti nakarigrigat a kasasaad ti kinapanglaw” iti kadaanan nga Atenas, kuna ti The Encyclopædia Britannica.

Nagadu ti repormador iti pakasaritaan ti relihion. Kas pagarigan, pinadas ni Martin Luther a balbaliwan ti Iglesia Katolika Romana, ket nakatulong dagiti inlungalongna iti itataud ti Protestantismo.

Ti Saklawen ti Reporma

Nalabit balbaliwan met dagiti repormador ti kadawyan a banag. Itandudo ti dadduma a repormador ti naiduma nga estilo ti panagbiag. Kasta ti napasamak iti mobimiento a Lebensreform (reporma iti estilo ti panagbiag) iti Alemania idi rugrugi ti maika-20 a siglo. Gapu ta agbalbalinen nga industrialisado ti kagimongan, impagarup ti adu a tattao a ti biag ket agpannuray kadagiti makina isu a din maikankano ken maibilang nga awanen ti serserbi ti tattao. Intandudo dagiti repormador ti panangisubli iti dati a kasasaad ti panagbiag. Intandudoda ti kinasalun-at, ti panagtrabaho iti ruar, panagtomar kadagiti natural nga agas, ken pannangan iti nateng.

Dadduma a repormador ibutaktakda ti kinaawan ti hustisia ken pilitenda ti gobierno a mangilinteg iti kasasaad. Sipud pay idi rugrugi ti dekada 1970, nagprotesta ti adu a grupo dagiti aktibista a mangitantandudo iti pagimbagan ti aglawlaw maipapan iti panangrarit ken panangdadael iti aglawlaw. Dadduma kadagitoy ti nagbalinen a sangalubongan nga organisasion sipud idi. Saan laeng nga agprotesta dagiti aktibista a maibusor iti panagpeggad ti aglawlaw. Adda met isingasingda a solusion. Adda naitulongda tapno mabalbaliwan ti linteg maipapan iti panangibelleng iti makasabidong a basura iti baybay ken ti panagkalap kadagiti balyena.

Idi dekada 1960, ti Maikadua a Konsilio ti Vatican ket nangaramid iti reporma iti Iglesia Katolika Romana. Adda met dagiti repormador idi dekada 1990 iti ummong dagiti pasurot iti Iglesia Katolika. Kas pagarigan, insingasingda a mabaliwan ti alagaden maipapan iti di panagasawa dagiti padi. Inyussuat met ti Church of England ti panagbalbaliw tapno maipalubos ti pannakaorden ti babbai iti kinapadi.

Saan nga Anamongan ti Amin

Nagsayaat ti naragpat ti dadduma a reporma. Kas pagarigan, adu ti masarakantayo iti Biblia maipapan kadagiti pangulo ti nasion ken dadduma pay a nangitandudo kadagiti matarigagayan a reporma. Ti kasta a panangikagumaan ti nangparegta iti panangyun-una manen kadagiti naespirituan a banag, nangtignay iti panagsisinnakit ti kagimongan, ken nagresulta iti pananganamong ti Dios. (2 Ar-ari 22:3-20; 2 Cronicas 33:14-17; Nehemias, kapitulo 8 ken 9) Kadagiti nabiit pay a tiempo, ad-adda a naipaganetget dagiti kadawyan a wayawaya, kalintegan dagiti sibilian, ken adu ti naaramidan dagiti kalintegan ti tao a mangsalaknib ken mangikanawa kadagiti marigrigat a minoridad ken maidaddadanes a tattao.

Nupay kasta, no narugianen dagiti reporma, masansan nga adda dagiti di ninamnama a resulta. Kinuna ni John W. Gardner a maysa nga opisial iti publiko idi maika-20 a siglo: “Maysa kadagiti pagdaksan a napasamak iti pakasaritaan ti tao ti masansan a di umiso a panangipato dagiti repormador kadagiti pagbanagan ti repormada.” Usigem ti dadduma a pagarigan.

Sipud idi rugrugi ti dekada 1980, rinugian ti European Community dagiti reporma iti agrikultura a nairanta a mangpasayaat kadagiti karuotan ken baresbes a pagtaengan ti nadumaduma a sibibiag a parsua. Gapu kadagiti baro a pagannurotan ti agrikultura, nairanta a mapagbalin a karuotan ti nasurok a 300,000 nga ektaria a mabalin a talonen a daga ti Alemania ken Italia. Nupay nasayaat dagiti panggep, adda dagiti di napakpakadaan a peggad. “Nupay nasayaat dayta tapno sumayaat ti ekolohia wenno panagtitinnulong dagiti sibibiag a parsua kadagita a lugar,” kuna ti United Nations Environment Programme, “mabalin nga adda met dagiti pagdaksan ti panangilatang kadagiti lugar kas di mataltalon a karuotan​—ta mabalin a baybay-anen ti tattao ti kadawyan a pamay-an ti agrikultura ket aramidenda a kabakiran ti lugar a dati a saan a kabakiran.”

 No maipapan iti panangikagumaan a tumulong kadagiti napanglaw, kinuna ti International Fund for Agricultural Development: “Adda nakaro a parikut ti amin a panangikagumaan a tumulong kadagiti napanglaw babaen iti reporma ti institusion. Gagangay a mabuangay ken maimatonan dagiti institusion tapno pagimbagan dagiti mannakabalin a tattao. . . . ‘Dagiti mannakabalin’ kadawyan nga imatonanda dagiti lokal nga institusion agpaay a pagimbaganda.”

Ti sabali pay ket ti mobimiento ti babbai, a nangbalbaliw iti biag dagiti babbai iti Makinlaud a lubong babaen iti pannakaipaay kadakuada kadagiti kalintegan nga agbutos ken ti dakdakkel a gundaway a maaddaanda iti nangato nga adal ken karera. Ngem admitiren uray pay dagiti mangitantandudo iti wayawaya ti babbai a narisut ti dadduma a parikut babaen iti panagpapada ti pannakatrato ti lallaki ken babbai ngem pinakarona met ti dadduma. Nagimtuod ti mannurat a ni Susan Van Scoyoc: “Agpayso aya a napasayaattayo ti kasasaad ti adu a babbai wenno, ad-adda nga insagmaktayo ida iti nakalkaldaang a panagbiag gapu ta namnamaentayo a makipatas ti babbai iti pagtrabahuan ngem awan ti ar-aramidentayo tapno matulongan ida iti trabahoda iti pagtaengan?”

Dagiti Awan Mamaayna a Reporma

Naakusar ti dadduma a repormador nga agar-aramidda iti reporma tapno mabalbaliwan laeng ti bambanag. Iti panangisalaysayna iti inawaganna nga awan mamaayna a reporma, kinuna ni Frederick Hess, a nangadalen iti reporma ti eskuelaan: “Ti reporma a mismo ti makagapu iti makapaupay a resulta ti adu a maar-aramid a reporma. Imbes a marisut dagiti parikut, dagitoy a reporma ti nangpakaro laeng” kadagiti parikut a rumbeng koma a risutenda. Kinunana pay: “Agsipud ta kada turay rugianna dagiti baro a reporma, mangabaruanan manen ti proseso iti kada sumagmamano a tawen.”

Mabalin met a maiturong ti reporma iti sabali a panggep a pagdaksan pay no dadduma. Nakatulong ti mobimiento a Lebensreform ti Alemania a nangpataud iti teoria ti eugenics, ti panangadal iti panangpasayaat iti puli ti tao babaen ti panangpili kadagiti nagannak nga agpataud iti nasalsalun-at nga annak. Ngem daytoy a pannakaammo ti di umiso nga inusar dagiti addaan iti aglablabes a panangmatmat tapno suportaran ti panggep ti National Socialist a mangpataud iti natan-ok a puli.

Uray dagidiay napasnek a mangitantandudo iti reporma masansan a maupayda kadagiti resulta. Insennaay ti Sekretario-Heneral ti UN a ni Kofi Annan: “Pagarupek a ti makapaupay unay a paset ket ammotay amin no ania ti pagdaksan ken no ania ti masapul a maaramid, ngem masansan a ditay aramiden dayta. No dadduma, ibilin ti opisina ti sekretario nga idadauluan ti sekretario-heneral ti panangbalbaliw iti kasasaad a rumbeng a mabaliwan, ngem awan met ti kasapulan a kuarta a mangibanag iti naiplano. No maminsan, no  mapasamak dagiti di nakappapati ket kayattay a makonsiensia ti lubong, awan ti mayat nga aggunay gapu kadagiti dakes a napasamak iti napalabas.”

Di namnamaen dagiti repormador nga agbalinda a nalatak, ta no iturongda ti atension iti pagayatanda, makapasuron dayta iti sabsabali. “Dagiti repormador ket kanayon a pakasuronan ti tattao,” kinuna ni Jürgen Reulecke a propesor iti moderno a historia ken espesialista maipapan kadagiti repormador a naadaw iti periodiko a Die Zeit. Maysa pay, nupay dagiti repormador dida sumiasi iti linteg ken liklikanda ti kinaranggas, dadduma ti di nakaanus gapu iti kinabannayat ti reporma. Gapu kadagita a kasasaad, dagiti mobimiento  ti reporma ti mangpataud kadagiti militante a manglabsing iti linteg.

Nagbalin kadi nga ad-adda a makapnek ti biag gapu iti nakaad-adu a reporma kadagiti kallabes a dekada? Kasla saan a kasta ti napasamak. Idiay Alemania, kas pagarigan, ipamatmat dagiti naala nga opinion nga iti napalabas a 35 wenno ad-adu pay a tawen, kaskasdi a di makapnek ti panagbiag. Ti ngay relihion? Nakaawis kadi dagiti reporma iti relihion iti ad-adu nga agdaydayaw? Dagiti kadi agdaydayaw ad-adda a mapnekda iti relihion? Saan, kas paneknekan ti umad-adun a di mangikankano iti relihion iti Makinlaud a paset ti lubong ken umad-adu dagiti saanen a maallukoy kadagiti nalataken a relihion.

Repormador Kadi ni Jesu-Kristo?

Mabalin nga ibaga ti dadduma a repormador ni Jesu-Kristo. Agpayso aya? Napateg daytoy a saludsod iti siasinoman a mayat nga agbalin a pudno nga adipen ti Dios, tangay sapulen dayta ti panangsurot a sisisinged kadagiti addang ni Kristo.​—1 Pedro 2:21.

Awan duadua a kabaelan ni Jesus ti mangyussuat iti reporma. Kas perpekto a tao, kabaelanna nga idauluan ti nasaknap a panagbalbaliw. Ngem saan nga indauluan ni Kristo ti kampania a mangpadisi kadagiti rinuker nga opisial ken nakusit a negosiante. Dina indauluan dagiti protesta iti kalsada a maibusor iti kinaawan hustisia, nupay isu a mismo ket biktima ti nakaro a kinaawan ti hustisia. No dadduma, ‘awan pay idi ti pangisaadan ni Jesus iti ulona.’ Kaskasdi a dina indauluan ti maysa a grupo a mangipakaammo iti gobierno iti kasapulan dagiti awanan ti pagtaengan. “Kankanayon nga adda kadakayo dagiti napanglaw,” kinunana no adda idi maringgoran kadagiti gastosenda. Ni Jesus ket nagtalinaed a neutral kadagiti panagsusupiat iti lubong.​—Mateo 8:20; 20:28; 26:11; Lucas 12:13, 14; Juan 6:14, 15; 18:36.

Siempre, natignay met ni Kristo kadagiti parikut a kas iti kinapanglaw, kinarinuker, ken kinaawan ti hustisia. Kinapudnona, ipakita ti Biblia a naldaang unay iti nakakaasi a kasasaad ti sangatauan. (Marcos 1:40, 41; 6:33, 34; 8:1, 2; Lucas 7:13) Ngem nangipaay iti naisangsangayan a solusion. Saan a simple a reporma ti pampanunoten ni Kristo, no di ket naan-anay a panagbalbaliw iti wagas ti pannakaituray ti ar-aramid ti sangatauan. Daytoy a panagbalbaliw ti aramiden ti nailangitan a Pagarian nga impakaammo ti Namarsua iti sangatauan a ni Jehova a Dios, ken iturayan ti Ari a ni Jeus-Kristo. Daytoy ti maisalaysay iti sumaganad nga artikulo.

[Blurb iti panid 6]

“Maysa kadagiti pagdaksan a napasamak iti pakasaritaan ti tao ti masansan a di umiso a panangipato dagiti repormador kadagiti pagbanagan ti repormada.”​—John W. Gardner

[Blurb iti panid 7]

“Pagarupek a ti makapaupay unay a paset ket ammotay amin no ania ti pagdaksan ken no ania ti masapul a maaramid, ngem masansan a ditay aramiden dayta.”​—Sekretario-Heneral ti UN a ni Kofi Annan

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

“Insarsarakko ti Biagko Tapno Masalakniban ti Aglawlaw”

Ni Hans ket nagtrabaho a marino iti 48 a tawen, agraman ti nasurok a 35 a tawen a panagserbina kas kapitan ti barko. Idi arinunos ti karerana, nagserbi a kapitan ti barko nga inusar ti maysa nga organisasion a mangsalsaluad iti aglawlaw. Inlawlawagna:

“Kanayon a patiek a rumbeng a raemen ti sangatauan ti aglawlaw ken tratuenda ti nakaparsuaan buyogen ti dignidad. Isu nga idi naaddaanak iti gundaway nga agbalin a kapitan ti barko dagiti mangsalsaluad iti aglawlaw, dagus nga inawatko dayta. Trabahomi ti mangibutaktak kadagiti mamagpeggad iti aglawlaw. Apaman nga adda naiplano a kampaniami iti baybay, iramanmi ti media tapno maawis ti atension ti publiko. Napankami iti baybay ket pinadasmi a pasardengen ti pannakaibasura dagiti radioaktibo ken makasabidong a material. Iti maysa pay a kampania, pinadasmi a pasardengen ti pannakaikisap dagiti seal ken dagiti urbonda.

“Trabaho daytoy dagiti natured. Insarsarakko ti biagko tapno masaluadan ti aglawlaw. Iti maysa a panagprotesta, imposasko ti bagik iti angkla ti barko ket naiguyodak iti tukok ti baybay. Iti sabali manen a tiempo, addaak iti napartak a goma a bilog nga aglaylayag iti abay ti dakdakkel a barko. Adda nangitinnag iti nadagsen a bariles a metal iti bilogmi, isu a nabalintuag. Nakaro ti pannakadangranko.”

Kamaudiananna, nabigbig ni Hans a nupay naimbag dagiti panggep ti organisasion, isarsarakna ti biagna ket bassit laeng ti maaramidna a napaut nga epekto iti aglawlaw. (Eclesiastes 1:9) Di nagbayag, idi nagikkaten iti grupo a mangsalsaluad iti aglawlaw, nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova ket nagbalin a bautisado a Saksi. Maysa itan a ministro nga agserserbi iti amin a tiempo. “Tinulongannak ti Biblia a makaamiris a ti laeng Mesianiko a Pagarian ti Dios ti realistiko a namnama a mangaywan a naimbag iti aglawlaw.”

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

Nakidangadang Maipaay iti Reporma

Ni Sara (saan a ti pudno a naganna) ket naipasngay iti Asia idi ngalay ti dekada 1960. Isut’ maysa a tin-edyer idi nagturay ti baro a rehimen iti pagilianna gapu iti maysa a rebolusion. Inkari dayta a rehimen ti reporma iti politika ken iti kagimongan. Idi damo, maragsakan ti umilina iti panagbalbaliw, ngem iti uneg ti makatawen, indadanes ti baro a gobierno dagiti bumusor kas met laeng iti inaramid ti dati a gobierno. Nagadu ti naupay, isu a nakimiembro ni Sara iti organisasion dagiti bumusbusor iti baro a gobierno. Kastoy ti inlawlawagna:

“Nagmimiting ti grupomi a bumusbusor, ket sipapanayag a nagprotestakami. Addaak idi kadagiti kalsada ti kabesera nga agipigpigket iti adu a poster ken agiwarwaras kadagiti polieto idi inarestodak dagiti militar. Kalpasanna winayawayaandak. Daksanggasat dagiti kakaduak iti grupomi. Dua kadagiti gagayyemko a babbai ti naaresto ket napapatay. Nagpeggad ti biagko, isu a pinaregtanak ni tatangko a pumanaw iti pagilian.”

Idi adda idiay Europa ni Sara, nakipagadal iti Biblia ket nabautisaran kas maysa a Saksi ni Jehova. Maysa itan a ministro nga agserserbi iti amin a tiempo. No lagipenna ti napalabas, kinuna ni Sara:

“Tinartarigagayak ti kinahustisia ken ti solusion dagiti parikut iti kagimongantayo. Naimatangak a ti baro a gobierno iti pagilianmi rinugianna ti dadduma kadagitoy a kalat ngem limbes isu a nabaybay-anna dagiti kalatna ket rinugianna a pinarigat ti umili. Nabigbigko met a ti nakaikamengak a grupo dagiti managprotesta ket saan a makaipaay iti solusion kadagiti parikut ti pagilian. (Salmo 146:3, 4) Maamirisko itan a ti Mesianiko a Pagarian ti Dios ti solusion iti amin a parikut ti sangatauan.”

[Ladawan iti panid 7]

Narbek ti Pader ti Berlin idi 1989

[Ladawan iti panid 8]

Naawis kadi dagiti reporma iti relihion ti ad-adu nga agdaydayaw?

[Picture Credit Line iti panid 5]

Makinngato a kannawan: Rinetrato ti U.S. Information Agency

[Picture Credit Lines iti panid 7]

Ni Kofi Annan: UN/DPI rinetrato ni Evan Schneider (Feb97); likudan: WHO/OXFAM