Makumikom a kas iti Uyokan ti Carniola

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Slovenia

NALATAK dagiti uyokan gapu iti kinagagetda. Ngem adda maysa a kita a naisangsangayan iti dayta a kalidad​—ti uyokan ti Carniola. * Naipasurot ti nagan daytoy nga uyokan iti distrito ti Carniola, iti agdama itan a makinlaud nga Slovenia. Idi damo, masarakan laeng daytoy nga uyokan iti intero a Balkan Peninsula agingga iti ungto nga amianan kas iti Carpathian Mountains. Ngem kadagitoy nga aldaw, ti uyokan ti Carniola ket limmatak kadagiti agtartaraken iti uyokan sa dagiti uyokan a mismo ket nagwarasen metten iti intero a lubong.

Apay a nakalatlatak ti uyokan ti Carniola? Malaksid iti panangpataudna iti nagadu a de kalidad a diro sa naandur iti sakit ken nalamiis a paniempo, naamo ken saan a rumaut ti uyokan ti Carniola. Nupay gagangay nga agaaripuno ken pumanawda kas maysa a pangen​—isu a narigrigat ti agtaraken no aduda​—medio nalapdan daytoy babaen ti panangpaadu kadagiti napili a kita. Ngem ania a kalidad ti uyokan ti Carniola ti nangted kadakuada iti reputasion nga ad-adda a makumikom ngem iti kadawyan nga uyokan? Ti maysa ket nasapsapada a pumanaw iti balayda no agsapa ngem iti dadduma nga uyokan. Isu nga adda tiempoda a mangyawid iti ad-adu a nektar a pagaramidda iti diro, ken makayawidda iti nektar manipud iti ad-adayo a lugar.

“Nasion Dagiti Agtartaraken iti Uyokan”

Adda nabayagen ken makapainteres a pakasaritaan ti panagtaraken iti uyokan ditoy Slovenia. Dineskribir ti taga Slovenia a biologo a ni Janez Gregori dagiti kailianna kas “nasion dagiti agtartaraken iti uyokan.” Ket kinapudnona, nagdinamag dagiti taga Slovenia a nalaingda nga agtaraken iti uyokan sipud pay idi maikawalo a siglo K.P. Manipud iti dayta a tiempo agingga iti maika-19 a siglo, ti balay dagiti uyokan ket naaramid kadagiti lungog a paset ti puon ti kaykayo. Iti dadduma a rehion ti Slovenia, dagitoy a balay ket maawagan iti korita,  wenno kalasugan. Ngem idi agarup maika-15 a siglo, gapu iti pannakaimbento ti pagragadi, dagiti daan a troso a balay ti uyokan ket nasukatan kadagiti naaramid iti tabla. Inaangaw a matukoy dagitoy kas truge, wenno lungon, gapu iti arintiddog a sukogda.

Gapu ta adu ti gumatang iti diro ken allid, pimmigsa ti panagtaraken iti uyokan isu a naallukoy ti atension dagiti agtuturay iti pagilian. Inikkanda ti dadduma a naparaburan a tattao kadagiti eksklusibo a kalintegan a mangitultuloy iti dayta a negosio. Natural laeng nga aginteres ti gobierno agsipud ta napateg ti allid iti panagaramid kadagiti kandela, a mausar a nangnangruna kadagiti simbaan ken monasterio, sa ti diro ti kakaisuna idi a magun-odan a pagpasam-it. Idi maika-16 a siglo, kalpasan a nangrugi a naimula ti buckwheat, ad-adda pay nga immadu ti napataud a diro gapu ta no otonio, addan baro a pagalaan dagiti uyokan iti taraonda. Di nagbayag, aglaklakon ti Carniola iti nagadu a diro ken allid iti dadduma a pagilian. Impadamag ti eskolar iti Carniola idi maika-17 a siglo a ni Valvasor nga idi ngalay ti maika-17 a siglo, iti laeng rehion ti Salzburg, Austria, aglaklako ti Carniola iti “rinibu a quintal” ti diro iti kada tawen iti sabsabali a pagilian. *

Nagsaknap ti Kinalatak ti Uyokan ti Carniola

Iti panaglabas dagiti tawen, nagadu ti naitulong ti Carniola iti siensia ken arte ti panagtaraken iti uyokan. Idi 1770, ni Emperatris Maria Theresa dinutokanna ni Anton Janša, a katutubo iti Upper Carniola, nga agbalin a kaunaan a maestro iti panagtaraken iti uyokan iti kaipaspasdek idi nga eskuelaan ti panagtaraken iti uyokan idiay Vienna, Austria. Idi arinunos ti maika-19 a siglo, naamiris dagiti managsukisok iti uyokan a dagiti naandur nga uyokan ti Carniola ti maitutop iti adu a kasapulan dagiti agtartaraken iti uyokan iti adu a lugar. Kabayatan met daytoy a tiempo a naawat ti uyokan ti Carniola ti naganna nga Apis mellifica carnica isu a nangrugin a limmatak iti intero a lubong. Kinapudnona, idi rugrugi ti maika-20 a siglo, ageks-eksport ti Carniola “kadagiti balay ti uyokan a naikarga iti adu a bagon ti tren,” a tunggal balay ket addaan iti sangapamiliaan nga uyokan ti Carniola.

Iti isu met la a tiempo, ti gagangay a balay ti uyokan a naaramid iti tabla ket napanaganan iti kranjič, wenno “balay ti uyokan ti Carniola.” Nangruna a makapainteres ti kranjič gapu iti nagpaiduma a pannakapintada. (Kitaem ti naipakuyog a kahon a “Dagiti Lamina iti Balay Dagiti Uyokan,” iti panid 24.) Ditoy Slovenia ita, nasurok a 7,000 nga agtartaraken iti uyokan ti agay-aywan iti nasurok a 160,000 a balay ti uyokan. Iti ili ti Radovljica, adda pay naisangsangayan a museo maipapan iti panagtaraken iti uyokan, a nairanta a mangipakaammo iti pakasaritaan dayta nga industria iti Slovenia.

Popular a Simbolo

Ti uyokan ket nabayagen nga ibilang dagiti taga Slovenia a simbolo ti kinagaget ken praktikal a kinasirib. Ti kaunaan a nasientipikuan a sosiedad iti agdama nga Slovenia ket naawagan iti Kagimongan Dagiti Nagaget. Naipasdek dayta idi 1693 ket nairaman ti uyokan iti simbolona. Inawagan pay ketdi ti tunggal miembro ti bagina kas apes, nga “uyokan” ti kaipapananna iti Latin. Kas simbolo met ti kinasalimetmet dagiti taga Slovenia, ti uyokan ti nagbalin a simbolo iti tay-ak ti negosio. Makita ti ladawan ti uyokan iti akkub dagiti libreta ti banko ken iti makinlikud a parupa ti dadduma a sinsilio ti Slovenia.

Kaay-ayo dagiti taga Slovenia ti uyokan gapu iti mismo a reputasionda kas nagaget nga umili. Adda pagsasao dagiti taga Slovenia a kunana, “Buyaem dagiti uyokan ket tuladem ida.” Isu a no makakitakanto kadagiti makumikom nga uyokan wenno ramanam ti diro​—ti nasam-it a produkto ti panagtrabahoda​—nalabit malagipmonto dagiti nagaget nga uyokan ti Carniola.

[Footnotes]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 24]

Dagiti Lamina iti Balay Dagiti Uyokan

Iti gagangay a pagtaraknan kadagiti uyokan ditoy Slovenia, agaabay ti balayda a kas kadagiti uuyosan ti dakkel a kahon, a makinsango dagiti ababa a pungtoda. Rimmang-ay ti arte ti panagaramid kadagiti oil painting kadagiti makinsango a tabla ti balbalay dagiti uyokan idi rugrugi ti maika-18 a siglo agingga iti maika-20 a siglo. Nupay adda pay laeng agingga ita ti agarup 3,000 a pagarigan daytoy nagpaiduma a porma ti arte, bassit laeng daytoy a porsiento dagiti balay ti uyokan a naaramid ken naarkosan iti panaglabas ti adu a tawen.

Kaaduanna, narelihiosuan dagiti disenio kadagiti tabla, a mangiladawan kadagiti “santo” ken estoria iti Biblia. Ngem adda met naipinta a ladawan dagiti animal ken tattao a mangar-aramid kadagiti trabahoda, agraman ti nadumaduma a mapampanunot ken makapakatawa nga eksena. Dadduma a lamina ket maipapan kadagiti relasion iti pamilia. Kas pagarigan, adda dadduma a mangiladawan iti dua a demonio nga agus-usar iti gilingan a bato tapno maasa ti dila ti mammardaya a babai, idinto ta dadduma ti mangiladawan iti asawa a babai a mangiruruar ken lakayna manipud iti paggatangan ken paginuman iti arak.

Dagiti lamina kadagiti balay ti uyokan ti makagapu a naidayaw ti balay dagiti uyokan kas “dagiti perlas ti kultura nga impatawid ti Slovenia,” kas “kadaanan nga ensiklopedia ti kinasirib dagiti umili,” ken “nalabit ti napaypayso nga arte ti Slovenia.” Ngem adda met nairanta a pakausaran dagiti lamina. Gapu ta nagadu ti balay ti uyokan iti dayta met la a lugar, mabalin nga agkamali ti maysa nga uyokan a sumrek iti dina balay isu a matay kas agbasakbasak. Patien idi dagiti agtartaraken iti uyokan a dagiti namaris a disenio iti pungto ti balay dagiti uyokan, a nagpaiduma ti tunggal maysa kadagitoy, ti nakatulong a nangitunda kadagiti uyokan nga agawid iti mismo a balayda.

[Dagiti Ladawan]

“Da Adan ken Eva”

“Ni Jose a Nailako Idiay Egipto”

“Simmangpet ni Jesus Idiay Jerusalem”

Kadawyan a pagtaraknan kadagiti uyokan idiay Slovenia nga addaan kadagiti tradisional nga uuyosan nga addaan kadagiti lamina

[Credit Line]

Amin a retrato ti pagtaraknan kadagiti uyokan: Z dovoljenjem upravitelja rojstne hiše pisatelja Josipa Jurčiča

[Mapa iti panid 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

AUSTRIA

ITALIA

SLOVENIA

Carniola

CROATIA

ADRIATIC SEA

[Credit Line]

Mapa: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 22]

Sinsilio iti Slovenia a nakaikitikitan ti ladawan ti nalatak nga uyokan ti Carniola

 [Ladawan iti panid 23]

Agdinamag ti uyokan ti Carniola gapu ta naamo ken saan a rumaut

[Ladawan iti panid 23]

Igges

[Ladawan iti panid 23]

Ti ina nga uyokan nga inaribungbongan dagiti trabahador nga annakna

[Credit Line]

Foto: Janez Gregori