Apay a Kasapulantayo ti Namnama?

ANIA ngata ti napasamak no ni Daniel, ti agtutubo a biktima ti kanser a naisalaysay iti pangrugian ti umuna nga artikulo, tinaginayonna a nabileg ti namnamana? Naparmekna ngata ti kanser? Sibibiag pay ngata itatta? Uray pay dagiti napasnek a mangitantandudo iti namnama dida ibaga ti kasta. Napateg daytoy a punto. Saan koma nga aglablabes ti panangmatmat ti maysa a tao iti kinabileg ti namnama. Dayta saanna a maagasan ti amin nga an-annayen ken saan a solusion ti amin a parikut.

Idi ininterbiu ti CBS News, namakdaar ni Dr. Nathan Cherney maipapan iti peggad ti nalabes a panangipapan iti maaramidan ti namnama kadagiti masakit unay a pasiente: “Adda dagiti nakitami a kasasaad a babalawen dagiti lallaki ti assawada a kurang ti panagmennamenna dagitoy ken negatibo ti panagpampanunotda.” Kuna pay ni Dr. Cherney: “Daytoy a panagpampanunot ipapatina a mabalinmo a kontrolen ti idadakkel ti tumormo ket no dika agballigi, pagarupen ti dadduma a dimo ngamin inkagumaan, ket di nainkalintegan dayta.”

Kinapudnona, dagidiay makidangdangadang iti makapapatay a sakit dakkel ti panangikagumaanda a manglaban iti sakitda. Sigurado a saan a kayat dagiti ay-ayatenda a nayonan pay ti nadagsenen a parikut dagitoy. Kunaentay aya ngarud a saan a napateg ti namnama?

Saan met ketdi. Kas pagarigan, dayta met la a doktor ket espesialista iti panangep-ep kadagiti ut-ot ken an-annayen​—kayatna a sawen, saanna a direkta nga agasan ti sakit wenno paatiddogen ti biag, no di ket tulonganna ti pasiente tapno ad-adda a komportable ken makaay-ayo ti kasasaadna bayat a sibibiag pay laeng. Patien dagita a doktor ti kinapateg ti panangagas a mangipaay iti naragragsak a panagpampanunot, uray kadagiti masakit unay. Adu dagiti ebidensia a ti namnama makaipaay iti naragragsak a panagpampanunot​—ken saan la a dayta.

Ti Pateg ti Namnama

“Nasamay nga agas ti namnama,” kuna ti maysa a mannurat iti warnakan ti medisina a ni Dr. W. Gifford-Jones. Rinepasona ti nadumaduma a panagadal tapno  maammuanna ti pateg ti emosional a panangandingay kadagiti pasiente a dandanin matay. Naipagarup a daytoy a panangandingay ti tumultulong kadagiti tattao tapno mataginayon ti nabilbileg a namnama ken ad-adda a positibo a panangmatmatda. Natakuatan iti maysa a panagadal a naaramid idi 1989 a napapaut ti biag dagiti pasiente a maan-andingay iti emosional, nupay saan a napaneknekan dayta kadagiti nabiit pay a panagadal. Nupay kasta, napatalgedan dagiti panagadal a dagiti pasiente a maandingay iti emosional saanda unay nga agsagaba iti depression ken basbassit ti ut-ot a mariknada ngem kadagidiay di maandingay.

Amirisem ti sabali pay a panagadal a nangipamaysa iti kinapositibo ken iti kinanegatibo kadagiti nakaro ti sakit ti pusoda. Siaannad a nasukimat ti nasurok a 1,300 a lallaki no positibo wenno negatibo ti panangmatmatda iti biag. Natakuatan ti simmaruno a panagadal a naaramid sangapulo a tawen kalpasanna a naaddaan iti nakaro a sakit ti puso ti nasurok a 12 a porsiento kadagidiay a lallaki. Ad-adu dagiti negatibo ta kada 1 a positibo dandani 2 ti negatibo. Nagkomento ni Laura Kubzansky, a katulongan a propesor maipapan iti panagadal iti salun-at ken kababalin ti kagimongan idiay Harvard School of Public Health: “Kaaduan nga ebidensia iti kapanunotan a makapasalun-at ti ‘kinapositibo’ ket naibasar iti maysa nga estoria, saan nga iti panagsukimat ti siensia​—daytoy a panagadal a nadakamat itay ket mangipaay iti umuna nga agpayso nga ebidensia iti tay-ak ti sakit ti puso maipapan iti kapanunotan a makapasalun-at ti kinapositibo.”

Natakuatan ti dadduma a panagadal a dagidiay mamati a saanda a nasalun-at nabaybayagda a maimbagan no maoperada ngem kadagidiay mamati a nasalun-atda. Uray pay ti kapaut ti biag ket mainaig iti kinapositibo. Sinukimat ti maysa a panagadal no kasano a maapektaran ti lallakay ken babbaket iti positibo ken negatibo a panangmatmat maipapan iti panaglakay ken panagbaket. No mangngeg ti lallakay ken babbaket dagiti damag a nainaig ti kinalakay ken kinabaketda iti kinasirib ken kapadasan, pumigsa ken kumaradkadda. Kinapudnona, katupag ti  resulta ti 12 a lawas a panagehersisio ti simmaayatan ti salun-atda!

Apay a kasla makapasalun-at ti namnama, kinapositibo ken ti positibo a panangmatmat? Nalabit dagiti sientista ken doktor dida pay unay maawatan ti isip ken bagi ti tao tapno makaipaayda iti apag-isu a sungbat. Kaskasdi, dagiti eksperto a nangadal iti dayta a banag makaaramidda kadagiti pugto a naibasar iti impormasion, pannakaammo, ken kapadasanda. Kas pagarigan, kuna ti maysa a propesor iti neurolohia (sistematiko a panagadal iti sistema ti nerbio): “Nasayaat ti riknam no naragsak ken mangnamnamaka. No naragsakka, dika unay madanagan, ket mabang-aranka. Daytoy ti maysa a kanayonan nga aramiden ti tattao tapno agtalinaedda a nasalun-at.”

Kasla kabbaro daytoy iti dadduma a doktor, sikologo, ken sientista, ngem saanen a kabbaro daytoy kadagiti agad-adal iti Biblia. Dandani 3,000 a tawen ti napalabasen, napaltiingan ti masirib a ni Ari Solomon a mangisurat iti daytoy a kapanunotan: “Ti puso a narag-o nasayaat a pangagas, ngem ti espiritu a nadanar magmaganna dagiti tulang.” (Proverbio 17:22) Paliiwem ti kinatimbeng a naipasimudaag ditoy. Saan nga ibagbaga daytoy a bersikulo a ti narag-o a puso ti mangagas iti aniaman nga an-annayen no di ket ibagana laeng a “nasayaat a pangagas.”

Kinapudnona, nalabit nainkalintegan nga imtuoden, No makaagas ti namnama, asino a doktor ti madi a mangireseta iti dayta? Kasta met a saan laeng a kinasalun-at ti pagimbagan ti namnama.

Kinapositibo, Kinanegatibo, ken ti Biagmo

Natakuatan dagiti managsukisok nga adu a pagimbagan ti masagrap dagiti positibo ti panangmatmatda. Nalalaingda idiay eskuelaan, pagtrabahuan, ken uray pay iti ay-ayam. Kas pagarigan, naadal ti kabibiag ti maysa a grupo dagiti babbai a tumataray. Nangted dagiti coach-da iti naan-anay a panangtingiting iti intero nga abilidad dagitoy a babbai nga agay-ayam. Maigiddato iti dayta, naadal ti kabibiag dagiti babbai, ken siaannad a nausig ti panangnamnamada. Nagbanaganna, ti panangnamnama dagiti babbai ti ad-adda nga umiso a pagrukodan iti maaramidanda ngem ti abilidadda nga agay-ayam a tiningiting dagiti coach-da. Apay a nabileg ti impluensia ti namnama?

Adun ti naammuan maipapan iti panangadal iti kasungani ti kinapositibo​—ti kinanegatibo. Bayat ti dekada 1960, adda di ninamnama a natakuatan maipapan iti kababalin ti animal, a nangiturong iti panangputar dagiti managsukisok iti sasao a “nasursuro gapu iti panagsanay wenno kapadasan imbes a nakaisigudan.” Natakuatanda a mabalin met nga agsagaba dagiti tattao iti kastoy. Kas pagarigan, kadagiti tattao a naadal ti reaksionda, adda makapasuron nga uni a naipangngeg kadakuada. Naibaga met kadakuada a masursuroda a pasardengen dayta babaen ti panangitalmegda iti agsasaruno a buton. Napasardengda ti uni.

Kasta met laeng ti naibaga iti maikadua a grupo​—ngem dida napasardeng ti uni babaen ti panangitalmegda kadagiti buton. Kas pagarupem, adu kadagiti adda iti maikadua a grupo ti nakarikna nga awan mamaay ti panangitalmegda iti buton. Kadagiti naud-udi a pannubok, pulos a didan kayat ti agtignay. Mamatida nga awan mamaay ti aniaman nga aramidenda. Ngem saan a simmuko dagiti positibo nga adda iti maikadua a grupo.

Ni Dr. Martin Seligman, a timmulong a nangisagana kadagiti immuna nga eksperimento ket natignay a mangadal iti kinapositibo ken kinanegatibo. Inamirisna ti panagpampanunot ti tattao nga agannayas a mangibilang iti bagida nga awan gawayda. Kunana a ti kasta a kinanegatibo ti manglapped kadagiti tattao nga agtrabaho wenno manglapped pay ketdi a mangaramid kadagiti gagangay a trabahoda. Kastoy ti panangsumario ni Seligman iti kinanegatibo ken iti epekto daytoy: “Kinombinsirnak ti 25 a tawen a panagadal a no negatibotayo, a kanayon a mamatitayo a basoltayo ti kinadaksanggasattayo ken agnanayonen dayta, ket pakapuyennatayo a mangaramid iti aniaman, ad-adda ti kinadaksanggasattayo ngem no agbalintayo a positibo.”

Iti dadduma itatta, kasla kabbaro manen daytoy a konklusion, ngem pamiliaren dagiti estudiante ti Biblia iti dayta. Paliiwem daytoy a proverbio: “Impakitam kadi a naupayka iti aldaw ti rigat? Kurangto ti bilegmo.” (Proverbio 24:10) Wen, nabatad nga ilawlawag ti Biblia a paksuyannaka ti pannakaupay, agraman dagiti kakuykuyogna a kinanegatibo. Ania, ngarud ti maaramidam tapno maparmekmo ti kinanegatibo ken agbalinka nga ad-adda a positibo ken mananginanama?

[Ladawan iti panid 4, 5]

Adu ti pagimbagan nga ipaay ti namnama