Kadaanan a Sapata a Napateg Agingga Ita

AGARUP 400 K.K.P., ti Hippocratiko a sapata ket insurat ni Hippocrates, maysa a Griego a mangngagas a pagaammo kas ti ama ti medisina. Dayta a natan-ok a prinsipio ti mangtartarawidwid pay laeng kadagiti doktor. Kasta kadi ti naisuro kenka? No kasta, saanka nga agmaymaysa. Ngem agpayso aya dayta?

Ipasimudaag dagiti pammaneknek a mabalin a saan a ni Hippocrates ti autor dayta a sapata a naipasurot iti naganna. Maysa pay, saan a kanayon nga umannugot dagiti doktor ita iti prinsipio nga orihinal a naisurat.

Ammotayo kadi no asino a talaga ti nangisurat iti daytoy kadaanan a sapata? Ket uray no ammotayo, napateg pay laeng aya ita kadatayo daytoy a sapata?

Ni Aya Hippocrates ti Nangisurat iti Sapata?

Adu ti rason a mapagduaduaan no talaga nga insurat ni Hippocrates ti sapata. Ti maysa a rason ket mangrugi dayta a sapata iti panagkararag iti adu a didiosen. Ngem maibilang a ni Hippocrates ti kaunaan a namagduma iti medisina ken relihion sa inammona dagiti natural a pakaigapuan ti sakit imbes a dagiti karkarna a pakaigapuanna.

Maysa pay, adda sumagmamano a maiparit iti sapata a di maikontra iti panangagas idi kaaldawan ni Hippocrates. (Kitaem ti kahon iti panid 21.) Kas pagarigan, ti aborsion ken panagpakamatay ket saan nga iparit ti linteg wenno ti kaaduan nga alagaden ti relihion idi kaaldawan ni Hippocrates. Kasta met nga ikari ti mamati iti dayta a sapata nga ipabiangna ti panangopera kadagiti siruhano. Ngem dagiti pamay-an ti panagopera ti mangbukel iti paset dagiti insurat ni Hippocrates, dagiti medikal a literatura a masansan a maipagarup nga insurat ni Hippocrates ken ti dadduma pay a nagkauna a mannurat.

Gapuna, nupay mapagdedebatean pay laeng dayta, agparang a mabalin a saan a ni Hippocrates ti agpayso a nagsurat iti Hippocratiko a sapata. Ti pilosopia a nayebkas iti sapata ket agparang a mayataday unay iti sursuro dagiti pasurot ni Pythagoras idi maikapat a siglo K.K.P., a nangitandudo kadagiti prinsipio maipapan iti kinasagrado ti biag ken bumusor iti panagopera.

Di Kinalatak ken Panaglatakna Manen

Asinoman ti autor ti sapata, saan a makuestion ti kinapateg ti impluensia dayta iti moderno a panangagas kadagiti  nabaknang a pagilian ken, nangruna iti benneg ti etika. Ti sapata ket naawagan a “ti tampok ti pannakapasayaat dagiti kaingetan a konsepto ti etika iti medisina,” “ti nakaibasaran ti relasion ti pasiente ken doktor kadagiti nabaknang a pagilian,” ken “ti kangrunaan a pangrukodan iti moralidad dagiti doktor.” Idi 1913, kinuna ti nagdinamag a doktor a taga Canada a ni Sir William Osler: “Saan a napateg no naisurat daytoy a sapata idi panawen ni Hippocrates . . . Iti duapulo ket lima a siglo, dayta ti ‘prinsipio a sursuroten’ dagiti doktor, ket iti adu nga unibersidad, dayta pay laeng ti maus-usar kadagiti seremonia no maakseptar dagiti agadal iti kinadoktor.”

Nupay kasta, ti sapata ket di nagustuan ti adu idi rugrugi ti maika-20 a siglo, nalabit gapu kadagiti irarang-ay ti siensia. Idi umad-adu ti mamati a ti panagrason ken lohika dagiti kangrunaan a pakaibasaran ti kinapudno, kasla laus ken saanen a mayataday dayta a sapata. Ngem uray rimmang-ay ti siensia, masapul latta dagiti pagannurotan iti etika. Nalabit dayta ti makagapu a nagustuan met la ti adu dayta a sapata kadagiti napalabas a dekada.

Ti panagsapata ket nagbalin manen a napateg a  paset iti pannakaakseptar ti adu a doktor kadagiti eskuelaan ti kinadoktor wenno kadagiti agturpos iti dayta. Idi nasurbey dagiti eskuelaan ti kinadoktor idiay Estados Unidos ken Canada idi 1993, naammuan a 98 a porsiento kadagiti eskuelaan ti nangaramid iti maysa a kita ti sapata. Adda laeng 24 a porsiento a nangaramid iti kasta idi 1928. Idiay United Kingdom, naaramid ti kasta met la a surbey ket naammuan nga agarup 50 a porsiento kadagiti eskuelaan ti agus-usar iti sapata wenno deklarasion. Idiay Australia ken New Zealand, adda met agarup 50 a porsiento.

Agbaliwbaliw a Maitunos iti Tiempo

Ngem mabalin a mabaliwan ti Hippocratiko a sapata; bayat nga aglabas dagiti siglo, nabaliwan dayta tapno agminar dagiti pammati ti Kakristianuan. No dadduma, adda dagiti nabalbaliwan tapno mataming ti dadduma nga isyu, kas iti panangtaming kadagiti natay gapu iti epidemia. Itay nabiit, nabaliwan dayta tapno maibagay iti moderno a kapanunotan.

Iti adu a bersion ti sapata, naikkat dagiti konsepto a saan a mayannurot iti moderno a medisina, idinto ta nainayon ti dadduma a prinsipio a napateg iti agdama a kagimongan. Kas pagarigan, ti prinsipio maipapan iti wayawaya ket mabalin a napateg iti panangagas ita, ngem awan ti katupagna iti nagkauna a panangagas dagiti Griego ken saan a nadakamat iti Hippocratiko a sapata. Ti konsepto maipapan iti kalintegan dagiti pasiente ket napateg a paset ti adu a deklarasion a madama a maipatpatungpal.

Kanayonanna, nagbalbaliw ti relasion ti doktor ken pasiente, ket napatpategen nga amang dagiti konsepto kas iti panagdesision a naibasar iti pannakaammo. Natural ngarud a bassit laengen dagiti eskuelaan ti kinadoktor a mangan-annurot iti kadaanan a kababagas ti Hippocratiko a sapata.

Nalabit mas nakaskasdaaw ti dadduma pay a pannakabalbaliw ti sapata. Kadagiti sapata a naaramid idiay Estados Unidos ken Canada idi 1993, 43 laeng a porsiento ti nanginayon a sungsungbatan dagiti doktor ti panangagasda, ket iti kaaduan a moderno a bersion ti sapata, nadakamat a di madusa dagiti manglabsing kadagiti kondisionna. Saan unayen a madakdakamat ti pannakakondenar ti panangpapatay gapu iti asi kadagiti din maagasan ti sakitda (euthanasia) agraman ti aborsion ken panagkararag iti didiosen. Adda laeng 3 a porsiento kadagiti deklarasion nga us-usaren dagiti eskuelaan a napagsaludsodan ti nakadakamatan ti panagkari a di makidenna ti doktor kadagiti pasientena.

Ti Pateg ti Maysa a Sapata

Nupay adu ti nagbalbaliw iti Hippocratiko a sapata, ti panagsapata ket masansan a maibilang a napateg kadagiti doktor nga agkari nga annurotenda dagiti kasayaatan ken moral a prinsipio. Iti surbey idi 1993 a nadakamat iti ngato, naammuan a ti kababagas ti kaaduan a sapata a maus-usar ket naipamaysa iti panagkari dagiti doktor kadagiti pasienteda, nga ikagumaanda nga aywanan dagitoy. Ti panangaramid iti kasta a deklarasion ti mangitandudo kadagiti napateg a moral a prinsipio nga ipangpangruna dagiti doktor.

Iti maysa nga editorial a naipablaak iti The Medical Journal of Australia, kastoy ti insurat ni Propesor Edmund Pellegrino: “Nalabit para iti adu, ti sapata dagiti doktor ket sangkabassit laeng a paset ti kadaanan a konsepto. Ngem malagip pay laeng dagiti doktor dayta tapno mangipalagip kadatayo a no lipatentayo nga interamente dayta, ti panangagas ket agbalinto laengen a panguartaan.”

Nalabit agtultuloy a pagdedebatean dagiti agkakalaing a tattao no agaplikar agingga ita ti Hippocratiko a sapata wenno dagiti moderno a deklarasion a naibasar iti dayta. Ngem aniaman ti resultana, maapresiar unay ti panangikari dagiti doktor nga aywananda dagiti masakit.

[Kahon iti panid 21]

TI HIPPOCRATIKO A SAPATA

KAS IMPATARUS NI LUDWIG EDELSTEIN

Agsapataak babaen ken Mangngagas nga Apollo, ken ni Asclepius, Hygieia, Panaceia, ken iti amin a didiosen ken diosa. Saksik amin ida a tungpalek daytoy a sapata ken tulag maitunos iti abilidad ken pannakaawatko:

Raemek daydiay nangisuro kaniak iti daytoy a propesion a kas iti panangraemko kadagiti dadakkelko ken makitunosak kenkuana. No agkasapulanto iti kuarta, ibingayakto, ket ibilangko ti anakna a kas kadagiti kakabsatko a lallaki ken isurokto ida iti daytoy a propesion​—no kayatda nga adalen dayta​—a diak agpabayad ken agsingir iti aniaman a katupagna. Iranudkonto dagiti prinsipio ken naadalko a pannursuro agraman ti amin a dadduma pay a nasursurok ken iranudkonto kadagiti annakko ken annak daydiay nangisuro kaniak ken kadagiti estudiante a nagpirma iti tulagan agraman kadagiti nagsapata a maitunos iti linteg ti medisina, ken awanen ti sabali pay.

Maitunos iti abilidad ken pannakaawatko, isurokto ti umiso a pannangan a pakagunggonaan dagiti masakit; diakto ipalubos a madangran ken mairurumenda.

Diakto mangted iti makapapatay nga agas iti asinoman nga agkiddaw iti dayta, wenno diakto mangisingasing iti mabalin a pakatayanda. Umasping iti dayta, diakto ikkan ti maysa a babai iti pagparegreg. Buyogen iti kinadalus ken kinasanto, saluadakto ti biag ken ti propesionko.

Diakto agopera, uray kadagiti addaan iti bukol no di ket ipabiangkonto dagita kadagiti siruhano.

Sadinoman a balay a mabalinto a papanak, umayakto tapno mangpaimbag kadagiti masakit, nga awan a pulos ti panggepko a mangirurumen, manggundaway, ken makidenna iti babbai ken lallaki, siwayawayada man wenno adipen.

Aniaman ti mabalin a makitak wenno mangngegko bayat a mangag-agasak wenno uray no saanak a mangag-agas maipapan iti kabibiag ti tattao, a rumbeng a di isaosao iti asinoman, ibilangkonto a nakababain dagita a pagsasaritaan.

No tungpalek ken diak a salungasingen daytoy a sapata, sapay koma ta maaddaanak iti naragsak a biag ken nadayaw a propesion a nalatak iti amin a tattao iti masakbayan; no supringek dayta ken agsapataak iti di umiso, sapay koma ta mapagteng kaniak ti kasupadina.

[Ladawan iti panid 20]

Maysa a panid manipud iti insurat ni Hippocrates

[Picture Credit Line iti panid 20]

Ni Hippocrates ken panid: Impaay ti National Library of Medicine