Demograpia, ti Biblia, ken ti Masakbayan

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SWEDEN

IMMADUN ti tao manipud iti 1.65 a bilion idi nangrugi ti maika-20 a siglo agingga iti nakaskasdaaw nga 6 a bilion idi nagpatingga dayta a siglo. Umad-adu kadi ti populasion ti daga iti kastoy a nakaskasdaaw a kapartak? Umadunto pay ngata ti populasion iti daytoy a milenio? Maawagan iti demograpo dagiti eksperto a mangtingtingiting iti kasta a narikut a problema. Demograpia ti tay-ak nga ad-adalenda.

Depinaren ti diksionario a Webster ti demograpia a kas “ti panangadal iti bilang ti populasion ti tao [nangruna] ti kaadu ken kasaknap, pannakaiwaras, ken dagiti nasken nga estadistika wenno impormasion maipapan kadagiti naipasngay, natay, nagasawa, nasalun-at, ken agsakit.” Ad-adalen dagiti eksperto ti tallo a banag a nabatad a mangapektar iti populasion​—kinabunga (bilang dagiti maipasngay nga annak); mortalidad (bilang dagiti matay a tattao) imigrasion (bilang dagiti umakar manipud iti maysa a lugar a mapan iti sabali).

Ti historiko a demograpia ket panagadal iti iyaadu ken ibabassit ti populasion iti napalabas. Adu ti naammuanen dagiti historikal a demograpo maipapan kadagiti nagkauna a sibilisasion babaen ti panangtingitingda kadagiti naisurat, rebbek, iskeleton, ken dadduma pay a banag a naaramid idi ugma. Ti dadduma a paset ti historiko a demograpia ket naibasar iti pattapatta ken siensia. Aminen ti Atlas of  World Population History: “Inuugma ken di mapaneknekan ti pagarup ti historiko a demograpo, isu a sigun iti panangmatmat ti estadista, di mapagtalkan ti kapanunotanda.” Nupay kasta, paginteresan dagiti agad-adal iti Biblia dagiti pagarup ti demograpo. Kinapudnona, masansan a maitunosda kadagiti salaysay ti Biblia.

Iyaadu ti Populasion Kalpasan ti Delubio

Kuna ti Biblia a walo laeng a tao ti nakalasat iti Delubio idi kaaldawan ni Noe. Pattapattaen ti dadduma a demograpo nga agarup 1,400 a tawen kalpasanna, mabalin a nagbalinen nga agarup 50 a milion ti populasion ti daga. Saan kadi a nakappapati ti iyaaduna manipud iti 8 a tao agingga iti agarup 50 a milion iti unos ti 1,400 a tawen?

Umuna, pattapatta laeng ti 50 a milion. Ngem makapainteres a maammuan ti kuna ti Biblia iti Genesis 9:1: “Ti Dios binendisionanna ni Noe ken ti annakna ket kinunana kadakuada: ‘Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti daga.’” Kalpasanna, iti kapitulo 10 ken 11, mabasatayo a 70 a pamilia ti kaputotan dagiti annak ni Noe​—da Sem, Ham, ken Jafet. No itultuloytayo a basaen, maammuantayo ti kapuonan dagiti lallaki a da Sem agingga ken Abraham, a ‘nagbalin nga amma dagiti annak a lallaki ken babbai.’ Mabalin a daytoy ti panawen ti kinabunga, a maitunos iti bilin ti Dios a ‘mangpunno iti daga.’

Ti ngay kaadu dagiti matay? Dayta met la a kapitulo ti Genesis salaysayenna a nakaun-unday ti biag ti tao bayat ti umuna a sumagmamano a tawen kalpasan ti Delubio. * No aggiddan ti adu a bilang dagiti maipasngay ken ti bassit a bilang dagiti matay, napartak nga umadu ti populasion.

Temporario a Panagnaed Dagiti Israelita Idiay Egipto

Pagduaduaan ti sumagmamano a managsukisok ti salaysay ti Biblia maipapan iti napartak nga iyaadu dagiti Israelita idi agnanaedda idiay Egipto. Kuna ti Biblia a malaksid kadagiti assawa ti annak ni Jacob, “amin dagiti kararua iti balay ni Jacob nga immay iti Egipto pitopuloda.” (Genesis 46:26, 27) Ngem idi pimmanaw dagiti Israelita idiay Egipto 215 a tawen kalpasanna, adda nakaskasdaaw nga “innem a gasut a ribu a nababaneg a lallaki a magmagna, malaksid dagidiay ubbing.” (Exodo 12:37) No iramantayo dagiti babbai ken ubbing, mabalin a tallo a milion ti bilang dagiti Israelita! Posible aya dayta a bilang?

Tapno masungbatan dayta a saludsod, amirisentayo a naimbag ti kuna ti Biblia maipapan iti iyaadu dagiti Israelita idiay Egipto: “Ti annak ni Israel nagbalinda a nabunga ket nangrugida nga agsaknap; ket nagtultuloyda nga immadu ken bimmileg a bimmileg iti nalablabes unay a kapardas, iti kasta ti daga napno kadakuada.” Naisangsangayan ti iyaadu dagiti Israelita idi a tiempo.​—Exodo 1:7.

Makapainteres ta napasamak met ti kasta nga iyaadu kadagiti nasion iti kaaldawantayo a kas iti Kenya idi dekada 1980. Ngem naisangsangayan ti iyaadu dagiti Israelita gapu iti napaut a panawen ti iyaadu.

Mangipaay ti Biblia iti sabali pay a rason iti napartak nga iyaadu ti Israel. Aglaplapusanan ti taraon idi adda dagiti Israelita idiay Egipto. Nabatad a no dumteng ti bisin, adu a tattao ti matay no agtutuboda pay. Pagbanaganna, basbassit dagiti mayanak iti dayta a panawen. Ngem ipamatmat ti Biblia nga aglaplapusanan ti taraon dagiti Israelita. Idi dimteng ti pamilia ni Jose idiay Egipto, imbaga ni Faraon ken Jose: ‘Pagnaedem ni amam ken ti kakabsatmo iti kasayaatan ti daga. Bay-am nga agnaedda iti daga ti Gosen.’  (Genesis 47:6) Uray idi tinagabo dagiti Egipcio dagiti Israelita, nabatad nga adda umdas a taraon. Kinapudnona, kalpasan ti pannakaispalda manipud pannakatagabo, nalagip dagiti Israelita dagiti tinapay, ikan, pipino, sandia, kutsay, lasona, bawang, ken dagiti banga ti karne a kinnanda bayat ti pannakatagaboda.​—Exodo 16:3; Numeros 11:5.

Bayat ti Umuna a Siglo K.P.

Ti demograpia lawlawaganna met ti pannakaawattayo iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Kas pagarigan, no mabasatayo ti bilin ni Jesus a ‘mangaramid iti ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion,’ mabalin a panunotentayo, ‘Kasano kasaknap dayta a teritoria a pangasabaan?’ (Mateo 28:19) Mano ti agnanaed iti Imperio ti Roma idi umuna a siglo? Pattapattaen ti dadduma a ti populasion ket adda iti baet ti 50 ken 60 a milion. No agpayso dayta, adu ti trabaho dagiti immuna a Kristiano nga ebanghelisador!

No itultuloytayo a basaen ti Kristiano a Griego a Kasuratan, maammuantayo a binisita ni Pedro ti adayo a Babilonia tapno ikasabana ti naimbag a damag sadiay. (1 Pedro 5:13) Apay a pinilina ti Babilonia? Maawatan dayta iti komento ti The New Encyclopædia Britannica: “Dagiti kangrunaan a sentro ti populasion a Judio iti ruar ti Palestina ket Siria, Asia Menor, Babilonia, ken Egipto, a tunggal maysa ket napattapatta nga addaan iti di kumurang a 1,000,000 a Judio.” Tangay natudingan ni Pedro a mangasaba a nangnangruna kadagiti Judio, nainkalintegan a mapan iti komunidad dagiti Judio​—ti Babilonia. (Galacia 2:9) Ket gapu ta adu ti Judio sadiay, nalawa ngarud ti teritoriana!

Ania ti Mapasamak iti Masanguanan?

Kas nakitatayon, interesado dagiti demograpo iti sumagmamano a detalye iti napalabas ti tao. Ania ti makunada iti masakbayan? Adda tumataud a napateg a salsaludsod. Umadunto pay ngata ti populasion iti daytoy a milenio? Awan ti makaammo. Gapu ta bumabbaba ti bilang dagiti maipasngay iti adu a pagilian, ipakpakauna dagiti managsukisok a kalkalainganna laeng ti populasion ti lubong.

Nupay kasta, saan nga agtutunos ti amin nga eksperto. Kuna ti publikasion a Population Today: “Itatta, adda dua a kasasaad dagiti ‘pagilian’ no maipapan iti iyaadu ti populasion: dagidiay pagilian a dua wenno maysa laeng ti anak ti agassawa ken dagidiay ad-adu ti annak ti agassawa. Dagiti ‘pagilian a dua wenno maysa laeng ti anak ti agassawa’ ket pakairamanan ti Europa, ti Estados Unidos, Canada, Japan, ken sumagmamano a napartak nga agbalbalin nga industrialisado a pagilian . . . Maisupadi iti dayta, dagiti ‘napartak nga umadu a pagilian’ ti buklen dagiti pagilian iti Africa, Asia, ken Latin America, nga ad-adu ngem dua ti annak ti kada agassawa. Kadagitoy a pagilian, a pagnanaedan ti nasurok a kagudua iti populasion ti lubong, uppat ti promedio nga annak ti tunggal babai.”

Isu a nupay saan nga immadu ti populasion ti sumagmamano a pagilian, immadu wenno isu met laeng ti dadduma. Gupgopen ti Population Today ti inanamaen: “Para iti kaaduan a napanglaw a pagilian, umad-adu pay la ti populasion. Maikeddeng laeng ti agpayso, di ar-arapaap a panagpatingga ti ‘iyaadu ti populasion’ babaen iti kapartak ken kaadu ti busbosen dagiti pagilian kadagiti programa a mangpabassit iti ipapatay dagiti maladaga, panangsursuro kadagiti babbai, ken panangisuro iti panangiplano iti pamilia.”

Umadunto pay ngata ti agdama nga innem a bilion nga agnanaed iti daga? Panawen laeng ti makaibaga. Ngem ammotayo a panggep ti Dios a mapno ti daga​—saan nga agsobra ti populasionna. (Genesis 1:28) Ket agtalektayo a matungpalto daytoy iti sidong ti Pagarian ti Dios.​—Isaias 55:10, 11.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 12]

Rinugian dagiti nakalasat iti Delubio ti sangalubongan a populasion a nasurok itan nga innem a bilion

[Ladawan iti panid 13]

Iti 215 a tawen, immadu ti bassit a bilang dagiti Israelita idiay Egipto agingga iti agarup 3 a milion