Bukel nga Aglayag iti Baybay

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Britania

MAGMAGNAAK iti igid ti baybay a napnuan kadagiti naisadsad a kayo ken ruot iti baybay iti makindaya a kosta ti England idi nakakitaak iti nagpaiduma a bisil. Pinidutko. Nalamuyot ken kakolkolor ti kayumanggi a chestnut​—ngem saan gayam a bisil! Ania ngay dayta? Maysa a gagangay a bukel a nayanud manipud iti tropiko. Gagangay a maawagan dayta iti sea bean. Kasano a nakadanon sadiay?

Dagiti Naggapuan ti Sea Bean

Kinapudnona, daytoy a bukel ket nagtaud iti nagdakkel a bukel a maawagan iti liana. Depinaren ti The Concise Oxford Dictionary ti “liana” kas “natangken ti lanutna a mula nga agkalatkat kadagiti kayo, nangruna kadagiti napuskol a kabakiran iti tropiko.” Us-usarenna dagiti gamatna a kumalatkat iti kayo. No dadduma, dumanon dayta iti kangato a 30 a metro manipud iti lansad ti kabakiran. Adda daytoy a mula iti adu a paset ti igid dagiti kosta ken karayan ti makintengnga ken makinlaud nga Africa, Colombia, ti West Indies, ken Sentral America. Idiay Costa Rica, nga ayan dagiti sunggo a maawagan iti arboreal, pagbitinanda dayta tapno makapanda iti nadumaduma a kayo, isu a maawagan dayta a pannakaagdan dagiti sunggo.

Yantangay innem a sentimetro ti diametrona, mangrugi ti panagbiag ti bukel iti uneg ti dakkel a bunga nga agbitbitin iti kayo a nagkalatkatanna. Daytoy dakkel a supot ti bukel ket mabalin a dumakkel agingga iti dua a metro. Buklen dayta dagiti nagtitimbukel a kapaset nga addaan iti saggaysa a bukel. Adda naingpis a gerger a mamagsisina kadagitoy. Kas iti adu a gagangay a bukel, no naganus pay laeng ti supot ti bukel, nalukneng ken berde dayta. Ngem no maluluom, tumangtangken ti supot, agmaga ken dumagsen. Agbalinto metten a kolor kape ken natangkenan.

Inton agangay, gapu ta dumagdagsen, ti supot ti bukel ket maregregen iti karayan wenno baybay. Bayat a mayan-anud ti ukis, agsisina ti saggaysa a kapasetna. Ita, mangrugin nga agdaliasat ti tunggal bukel agraman ti mangsalaknib a pannakakahana. Mabalin a maisadsad ti dadduma a bukel isu nga agtubo iti kapitakan iti igid ti karayan. Nupay kasta, adu ti tumpaw iti asideg ti sabangan. No dadduma, agdaliasat dayta iti ginasut a kilometro agingga iti sabangan. No agtultuloy a mayanud ti bukel agingga kadagiti grupo dagiti isla, mabalin a maisurot dayta iti allon ken mayanud agingga iti asideg nga aplaya.

Biahero iti Lubong

Ania ti mapasamak no tumpaw ti bukel iti baybay? In-inut a marunot ti mangsalaknib a pannakakahana,  isu a maregregen ti bukel. Lumned kadi? Saan. Ngamin, saan a maslep. Tumpaw gapu iti makin-uneg a pagruaran ti angin a timmaud gapu iti panagkebbet ti cotyledon, maysa a tumantanor a bulong iti uneg ti bukel. Gapu iti kasta a nakaskasdaaw a mekanismo a nadisenio tapno agbiag daytoy a bukel, wenno puso ti baybay​—kas pangawag no dadduma iti dayta gapu iti karkarna a sukogna a kaasping ti puso​—makapagdaliasat dayta iti baybay a di maan-ano iti adu a bulan, wenno tawen pay ketdi sakbay a maisadsad iti adayo nga aplaya.

Kasano a makadanon ti bukel kadagiti adayo a lugar kas iti British Isles, Scandinavia, ken dadduma a paset ti Makinlaud a Europa? Sinigsiglon nga agdaldaliasat dagitoy a bukel iti Gulf Stream tapno maipasurot iti allon ti Atlantico. Kinapudnona, minilion kadagitoy a bukel ti kanayon nga agdaliasat gapu iti dadakkel nga allon iti intero a globotayo!

Adda pay aya serserbi ti bukel kalpasan ti kasta a napaut ken napeggad a panagdaliasat? Bueno, padasem a ragadien ti makinruar nga ukisna, nangruna iti asideg ti hilum, ti marka iti bukel a pakailasinan ti pannakaidekketna iti pannakaitlog ti bukel. Kalpasanna, imulam ti bukel iti masetera, sibugam, ken ikabilmo iti main-initan a disso. Mabalin nga agtubonto.

Ngem ania ti masansan a mapasamak iti bukel a maisadsad iti aplaya kadagiti nalamlamiis a paset ti Europa a saan a gagangay a pagtubuanna? Ti tao a nakasarak mabalinna nga aramiden dayta a pakalaglagipan, ngem adu a bukel ti maurnong ken mailako kas karkarna a banag. No dadduma, mainayon dayta kadagiti shell wenno abalorio tapno pagaramid kadagiti napintas a kuentas. Ipatpateg unay dagiti kolektor dagidiay addaan iti kapintasan a sukog puso.

Dagiti agnanaed iti makin-amianan a Europa kaykayatda nga usaren dagiti puso ti baybay​—ken ti nakuadkuadrado a bukel ti maysa nga asideg a kakikitana. Dagita ti pagaramidda kadagiti kaha ti sigarilio, kaha ti posporo, ken pabitin ti kuentas. Idiay England, maus-usar dagita a bukel a maipakagat iti ubing nga agpatubo iti ngipen. Masansan nga us-usaren dayta dagiti marino kas anting-anting a mangted kano iti suerte ta irasonda a no makaandur dagiti bukel iti kasta kapaut ken kapeggad a panagdaliasat kadagiti taaw, masalaknibanda met ngarud dagiti makinkukua kadakuada.

Isu nga inton sumaganad a magnaka iti igid ti baybay, agbirokka a naimbag iti nagbabaetan dagiti kayo ken ruot iti baybay. Mabalin a makakitakanto iti bukel a naglayag iti baybay.

[Ladawan iti panid 23]

Ti agbitbitin a bunga ti sea bean ket mabalin nga agtubo agingga iti innem a pie

[Credit Line]

Impaay ti Jean-Jacques Segalen/ Barbadine.com

[Ladawan iti panid 23]

Dagiti naaramid a kuentas nga addaan kadagiti sea bean