Panagpasiar Idiay Isla ti Sarming

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

INSERREK ti maysa nga eksperto nga artesano ti anguyobna iti bassit a wangawangan iti sikigan ti nakabarbara nga urno. Kas iti lumlumnek nga init ti kinarangrang ti inadawna a tipkel a narunaw a sarming. Awanen ti pino a sinulid a kakolkolor ti kahel iti nagbaetan ti urno ken anguyob. Ti eksperto nga artesano linukotna daytoy narunaw a sarming iti metal a lamisaan, isu a nagbalin a kasla silinder. Babaen ti panangpuyotna iti anguyob, bimsog ti tipkel sana linukot manen, inawit, sinukimat, ken insubli iti urno.

Addakami ditoy Murano, maysa a bassit nga isla iti Lagoon of Venice, Italia. Nalatak ti isla gapu iti panagaramid kadagiti alikamen a sarming. Kinapudnona, nasuroken a 1,000 a tawen nga agar-aramid iti sarming daytoy a rehion. Napetsaan iti maikapito a siglo K.P. dagiti tedda ti maysa a paktoria ti sarming idiay Torcello, a kabangibang nga isla. Nupay kasta, makita ti damo nga ebidensia ti panagaramid iti sarming iti Venice a mismo iti maysa a napirmaan a dokumento a napetsaan iti 982 K.P., nga idi a tiempo, nagserbi kas testigo ti lalaki nga agnagan iti “Domenic nga agar-aramid iti sarming.”

Idi 1224, adda asosasion dagiti agar-aramid iti sarming idiay Venice. Idi 1291, ti Great Council of Venice imbilinna ti pannakaikkat dagiti urno ti sarming iti siudad, nalabit tapno agbalin a natalged ti kasasaad. Adu ti nayakar ditoy, agarup maysa a kilometro manipud iti baybay agingga iti Murano, a nagtalinaedanda.

Apay a Nalatak?

Tangay sipud pay idi un-unana maar-aramiden ti sarming iti adu a paset ti lubong, apay nga espesial unay ti sarming ti Murano wenno Venice? Maipagarup a nagballigi dagiti lokal nga artesano a nangpapintas iti arteda gapu ta masansan a makilangen ti Venice iti dadduma a rehion a nabayagen nga agar-aramid iti sarming kas iti Egipto, Fenicia, Siria, ken Corinto idi panawen ti Imperio Bizantino. Kinapudnona, kasla ipakita dagiti pamay-an ken produkto dagiti kabayaganen a paktoria iti Venice a nagadu ti nasursuroda kadagiti paktoria iti Daya nga agar-aramid iti sarming. Dagiti pamay-an a maus-usar idiay Murano ti makagapu a limmatak ti kinalaing ti isla iti kasasaad a saan a naragpat ti dadduma a lugar idiay Europa nga agar-aramid met kadagiti sarming.

Idiay Europa idi maika-13 ken maika-14 a siglo, ti Venice “ti kakaisuna a pagaramidan iti sarming a makabael a mangaramid kadagiti sarming nga ‘obra ti arte,’” kuna ti libro a Glass in Murano.  Dagiti produkto ti Venice ket nayeksport iti adayo a pagpagilian​—agingga iti makindaya a Mediteraneo ken iti Makin-amianan a Europa. Idi 1399, ni Ari Richard II iti England impalubosna a sumanglad idiay London ti dua a barko ti Venice tapno aglako kadagiti produkto a naaramid iti sarming. Iti isu met la a tiempo, ti sarming a naaramid iti Venice ket nairaman kadagiti alikamen dagiti natatan-ok a Pranses. Idi agangay, nagdinamag ti Murano gapu iti dadduma pay a banag kas kadagiti sarming, kandelero, alikamen a naaramid iti de kolor a sarming, balitok ken enamel nga arkos, kristal, peke a saniata, komplikado ti pannakaaramidda a kopita, ken bambanag a napintas ti pannakadisenioda.

Gapu ta nasiput ti Venice a mangsalaknib iti sekretona iti panagnegosio, inkagumaanna a pangatuen ti kalidad dagiti produktona. Idi rugrugi ti maika-13 a siglo, maiparit a pumanaw dagiti agar-aramid iti sarming. Imminget dagiti mangsalaknib a pamuspusan, ket dagiti laeng puro nga umili ti napalubosan nga agtrabaho kas para aramid wenno agsanay nga agaramid iti sarming. Naminsan, natiliw dagiti agar-aramid iti sarming a pimmanaw iti rehion ket napagmultada iti dakkel a gatad ken nasentensiaanda nga agtrabaho kadagiti magagaudan a barko bayat a nakakadena dagiti sakada.

Nupay kasta, ilegal nga immakar dagiti agar-aramid iti sarming kadagiti lugar iti intero nga Italia ken Europa ket rinugianda ti nakikompetensia kadagiti agar-aramid iti sarming idiay Murano, sada nagaramid kadagiti umasping a produkto babaen kadagiti isu met la a pamay-an. Iti adu a kasasaad, imposible a mapaggidiat dagiti produktoda​—a nagdinamag kas à la façon de Venise, wenno estilo Venice​—manipud kadagiti produkto ti Murano.

Ti kinalaing ti Venice nga agaramid kadagiti obra ti arte ket nakadanon iti alimpatokna idi maika-15 ken maika-16 a siglo. Ti Murano agraman ti nagduduma nga estilo ti komplikado a kristalna, dagiti napintaan nga enamel, ti opaque lattimo (kristal a paginuman iti gatas), agraman ti reticello (kasla bordado a sarming)​—no madakamat ti sumagmamano a paglainganda​—ti kaaduan a magatang kadagiti tiendaan ken maus-usar kadagiti lamisaan dagiti ari.

Iti daydi a tiempo, kuna ti maysa a historiador iti arte ti panagaramid iti sarming, “ti agusioso a biahero a dimteng iti isla kabayatan ti tiempo nga adu ti mapatpataud a sarming kadagiti urno dina palabsen ti gundaway a mangpasiar kadagitoy.” Saanmi met a kayat a palabsen dayta a gundaway. Isu nga ita nga agsapa, aglugankami iti de motor a bilog a lumasat iti kanal, manipud Grand Canal agingga iti Murano. Kaduaendakami.

Dagiti Urno ken Pagidisplean Kadagiti Produkto

Apaman a dumsaagtayo iti de motor a bilog iti damo a panagsardengna iti Murano, iturongdatayo dagiti tattao kadagiti kaasitgan a paktoria iti sarming. Sadiay a makitatayo dagiti libre a demostrasion iti arte ti panagaramid iti sarming. Buyaentayo ti maysa nga artesano bayat a paglobuenna ti sangatipkel a nalunag a sarming nga adda iti pungto ti anguyobna. Kalpasanna, babaen ti kartib ken pagipit, pormaenna dayta a pagbalinen a sinan kabalio nga aglaglagto.

Iti iruruartayo iti immuna a paktoria, agpasiartayo iti natalna a Rio dei vetrai, ti kanal a pagdaliasatan dagiti agar-aramid iti sarming. Kas iti kaaduan a paset ti Venice, ti danum ken ti bangketa laeng ti mabalin a pagdalanan. Ditoy a maamiristayo no apay nga addaan ti Murano iti nagadu a puesto ken pagidisplean kadagiti produktoda. Dadduma ti mangidispley kadagiti nangayed ken de kalidad a tagilako​—pagkargaan iti tsa, pagsaadan ti pagsilawan, ken ti dadakkel ken solido nga eskultura​—​a sigurado a kasapulan iti kasta unay a kinalaing ken atension tapno mapataud. Kadagiti dadduma a puesto, nalaklaka ti dadduma nga alikamen, manipud kadagiti abalorio  agingga kadagiti plorera ken namaris a bambanag a kas iti pagpandag iti papel. Adu ti nakapimpintas. Amin dagita ket inaramid ti ima.

Masdaawtayo bayat a paliiwentayo no kasano a mapataud ti nadumaduma a produkto. Ti sarming ti Murano​—a 70 a porsiento a darat ken 30 a porsiento a dapo ti soda, tisa a bato, nitrate, ken arsenic​—​ket likido no maipasidong iti 1,400 a degree Celsius ken nasikkil no maipasidong iti agarup 500 a degree Celsius. Iti umiso a temperatura iti nagbaetan dagitoy a dua, nalukneng ken nalap-it ti sarming. Gapuna, tapno mapuyot wenno masukog ti maysa a produkto, masapul a mamin-adu a maisubli dayta iti apuy tapno nalaplap-it. Agtugaw dagiti artesano kadagiti bangko nga addaan iti pagsadagan kadagiti ima a mabalinda a pangikabilan ken pangipatulatidan kadagiti anguyobda. Bayat a balbaliktadenda babaen ti maysa nga imada, ti maysa pay nga imada ti mangiggem iti alikamen, wenno iti molde a naaramid iti kayo ti peras a nayuper iti danum, a naandur unay iti bara, tapno masukog ti naadaw.

Agbuyatayo bayat a ti maysa nga artesano puypuyotanna ti sarming iti uneg ti maysa a molde, sana ipaputed ti maysa a pungto ti sarming iti katulonganna. Kalpasanna, naan-anay a pusiposenna ti anguyobna tapno agukrad ti sarming, kas iti panagbukar ti sabong. No maipapudot manen sa masukog ken maipit ti ngarabna, agbalin daytoy a sukog lirio a pagsilawan para iti maysa a kandelero.

Tapno manayonan iti kolor ti nalitnaw a sarming, daytat’ warakiwakan ti artesano iti de kolor a pulbo a marunaw no maipabara. Mapataud dagiti kasla sabong a langana babaen ti panangusar iti pamay-an a maawagan iti murrine​—ti panangnayon iti sukog sinsilio a pedaso a naisaganan nga immatiddog a sarming nga addaan kadagiti de kolor a padron. Malukot ti nalunag a kasla silinder a sarming a kas man la maparabawan ti ruarna iti immatiddog a sarming wenno benneg dagiti immatiddog a sarming a naiparabaw iti metal a plato. No maisubli iti urno, dagitoy nga immatiddog a sarming​—a nadumaduma ti kolorda, kasla bordado, wenno nagtimbukel​—ket aglalaok ken mabalin a maaramid dagitoy kas plorera, pagsilawan, wenno dadduma pay a produkto. Maaramid dagiti nabengbeng a produkto nga agduduma a katuon ti de kolor wenno nalitnaw a sarming babaen ti panangirarem iti dayta iti nadumaduma a pangrunawan.

Wen, tunggal produkto ket kasla addaan iti pakasaritaan ken naisangsangayan ti pamay-an ti pannakaaramidna. Gapu iti sinigsiglon a tradision, dagiti agar-aramid iti sarming iti historiko nga isla ti Venice mabalinda nga usaren ti apuy tapno agbalin ti darat a nangayed ken aggilapgilap a produkto.

[Ladawan iti panid 16]

Ti Rio dei vetrai, Murano, Italia

[Ladawan iti panid 17]

Ti kopa nga inaramid ti pamilia Barovier idi maika-15 a siglo

[Ladawan iti panid 17]

Kopita idi maika-16 a siglo a nakitikit babaen ti pagukit a diamante

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

1. Ti wangawangan iti sikigan ti urno

2. Suksukogen ti artesano ti tipkel a sarming

3. Maulit a maipapudot ti sarming tapno lumap-it manen

4. Babaen kadagiti pagipit ken kartib, naynayonan ti artesano dagiti saka ti sinan kabalio nga aglaglagto

5. Ti nalpasen a produkto

[Credit Line]

Dagiti retrato ket impaay ti http://philip.greenspun.com