Ti Torre ti London—Historiko a Monumento ti Nariribuk a Napalabas

I-PLAY

Ti Torre ti London—Historiko a Monumento ti Nariribuk a Napalabas

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

NAKADKADLAW iti Karayan Thames iti Makindaya a London ti maysa kadagiti kalatakan a monumento iti lubong—ti Torre ti London. Iti dandani sangaribu a tawenen, napateg ti paset daytoy dakkel a sarikedked, palasio, ken pagbaludan iti nariribuk a pakasaritaan ti England. Limmasat kadagiti ruanganna dagiti ari, reyna, kortesano, papadi, politiko, ken hues—dadduma ti rimmuar a sibaballigi, dadduma ti saanen a nakita manen a sibibiag pay. Apay a naibangon ti Torre, ken ania dagiti dramatiko ken makapainteres a napasamak iti uneg dagiti bakudna a nagbalin a paset iti pakasaritaan ti England?

Naarian a Sarikedked

Kalpasan a rinaut ni Duke William iti Normandy ti England idi 1066, nangibangon iti agsasaruno a kastilio tapno butbutngenna dagiti nauyong nga Anglo-Saxon. Naibangon idiay siudad ti London ti pagbutbutngan unay a pasdek. Di nagbayag, ti naaramid iti kayo a sarikedked a naibangon idi damo iti uneg ti makin-abagatan a daya a suli ti daan a pader nga imbangon ti Roma ket nasukatanen iti dakkel a pasdek a naaramid iti bato, ti Dakkel a Torre. Dandani kuadrado dayta, nga agrukod iti 32 por 36 a metro. Duapulo ket pito a metro ti kangatona isu a pagam-amkan dagiti umili. Idi pinapinturaan dayta iti puraw ti naud-udi nga ari, naawagan dayta iti Puraw a Torre.

Nanginayon dagiti simmaruno nga ari kadagiti torre a nagduduma ti kadakkelda, dua a natatayag nga aglikmut a bakud, ken maysa a nauneg a kanal, isu a nagbalin dagiti pasdek a maysa kadagiti karirigatan a mastrek a sarikedked iti Europa. Kinapudnona, adda idi panawen a rumbeng nga agkamang dagiti agtuturay iti likudan dagiti bakudna tapno malisianda dagiti managalsa nga iturayanda. No panawen ti gerra sibil, ti mangabak a dasig ti mangkontrol iti Torre, a mabigbigbig a simbolo ti pannakabalin ken autoridad. No panawen ti kappia, dayta ti pagrubbuatan ti prosesion iti naisangsangayan nga aldaw ti koronasion. No agnaed ti ari ken dagiti bunggoyna sadiay, nagarbo ti panagbiagda kadagiti naarkosan nga apartment ti palasio, a pangsangailianda iti gagayyemda babaen kadagiti engrande a padaya. Nupay kasta, naiduma unay ti pannakapasangbay dagiti kabusor ti ari.

Pagbaludan ti Gobierno

Gapu ta nagdinamag a ti Torre ti nagnaedan ti immuna a baludna idi 1100, naiduma a pagbaludan dayta. Nairanta dayta kadagiti nangato ti saadda ken prominente a tattao. Karaman kadagiti nangato ti saadda a balud isu dagiti naabak nga ari ti Scotland ken Francia, agraman dagiti natatan-ok ken nagbalin a traidor a kameng ti simbaan. No dadduma, adda pay pammapatay. Napapatay ni Henry VI iti Torre, ken kasta met ti 12 ti tawenna a ni Edward V ken ti adingna a lalaki.

Maawat dagiti balud no adda pay lugar ken mabalin a maguardiaan a naimbag wenno mapalubosan nga agpasiar iti uneg ti paraangan ti kastilio. Ababa ti dadduma a sentensia, napaut ti dadduma. Ti nangbuangay idi iti kolonia ti America a Pennsylvania a ni William Penn ket naibalud iti walo a bulan gapu kadagiti narelihiosuan a pammatina. Kalpasan ti pannakaabakna iti gubat, ti kaanakan ti ari ti Francia a ni Charles a Duke iti Orléans, nagtultuloy a naibalud iti 25 a tawen agingga a nabayadan ti nagdakkel a subbot. Binusbos ti kortesano, managsukisok, ken mannurat a ni Sir Walter Raleigh ti 13 a nakalkaldaang a tawen a nangisurat iti History of the World sakbay ti temporario a pannakawayawaya ken pannakapapatayna idi agangay.

Immadu Dagiti Napapatay

Ti reputasion ti Torre kas nakapasamakan ti naranggas a panangtrato kadagiti balud ket aktual a napasamak idi tiempo ti Repormasion. Gapu iti panagregget ni Henry VIII a maaddaan iti anak a lalaki nga agtawid iti trono, immikkat iti Iglesia Katolika Romana sana rinugian a papatayen dagiti agkedked a mangbigbig kenkuana kas pangulo iti Church of England. Di nakaipasngay iti anak a lalaki ti maikadua nga asawa ni Henry a ni Anne Boleyn isu a napugotan iti Torre gapu kano ta nakabasol iti panangliput ken pannakikamalala, agraman ti manongna ken uppat a sabsabali pay. Kasta met laeng ti napasamak ken ni Catherine Howard, ti maikalima nga asawa ni Henry. Maysa pay, adu a natatan-ok ken naipasngay iti kaputotan dagiti ari, a maibilang a mamagpeggad iti trono, ti naibalud iti Torre ken napugotan wenno nabitay.

Idi nagari ti Protestante a ni Edward VI nga agtutubo nga anak ni Henry, intultuloyna ti naranggas a panangpapatay. Iti las-ud ti innem a tawen a panagarina, natay ni Edward VI ket sinunuan ti babai nga anak ni Henry a ni Mary, maysa a napasnek a Romano Katoliko. Di nagtaktak a nangpugot iti agtawen iti 16 a ni Lady Jane Grey ken ti agtutubo nga asawana, nga inusarna tapno magun-odna ti pannakabalin. Panawen met idin tapno mapapatay dagiti Protestante a bumusbusor. Adu a makapadanag a lawas ti binusbos ni Elizabeth a kabsat ni Mary iti ama idiay Torre sakbay a nawayawayaan, ngem idi nagbalin a reyna a mismo, impaibalud ken pinapatayna dagidiay nagkedked a mangidian iti pammatida kas Katoliko wenno bimmusor iti turayna.

Nupay rinibu ti naibalud iti Torre, lima la a babbai ken dua a lallaki ti napugotan iti uneg ti bakudna, tapno maliklikanda ti nakababain a pannakapapatay iti imatang ti publiko. Tallo kadagiti babbai ti reyna—da Anne Boleyn, Catherine Howard, ken ni Jane Grey, kalpasan laeng ti panagturayna iti siam nga aldaw. Kaaduan a panangpapatay, a gagangay a panangpugot ti naaramid iti asideg a turod a naawagan iti Tower Hill ken buybuyaen ti dakkel ken naarimbangaw a bunggoy. Maidispley ti napugot nga ulo iti maysa a tirad ti London Bridge kas pakdaar iti sabsabali, ket maisubli iti Torre ti napugotan a bangkay tapno maitabon iti sirok ti suelo ti kapilia. Kamaudiananna, nasuroken a 1,500 a bangkay ti naitabon sadiay.

No dadduma, matutuok dagiti balud, a gagangay a maaramid laeng no adda opisial a pammalubos, tapno agpudnoda. Idi 1605, ni Guy Fawkes, a nangiplano a mangbomba iti ari ken iti Parliamento iti maawagan a Gunpowder Plot ket nabennat iti instrumento a pangtutuok nga adda iti Torre sakbay a napapatay tapno ipudnona dagiti nagan ti kakaduana.

Idi dekada 1600, ti England ken ti Torre ket apagbiit a kinontrol ni Oliver Cromwell ken dagiti kameng iti Parliamento, ngem idi naisubli iti trono ni Charles II, manmanon ti balud a maipan iti Torre. Idi 1747, napasamak ti naudi a panangpugot idiay Tower Hill, ngem nagtultuloy ti panagbalin ti Torre kas pagbaludan ti gobierno. Bayat ti umuna a gubat sangalubongan, 11 nga espia nga Aleman ti naibalud sadiay ken napapatay babaen iti firing squad. Idi maikadua a gubat sangalubongan, ti Torre ti apagbiit a nakaipupokan dagiti balud iti gubat, agraman ni Rudolf Hess, a maikatlo a katulongan ni Hitler. Ti espia a ni Joseph Jakobs ti kaudian a biktima a natay iti uneg dagiti bakudna. Napaltogan idi Agosto 1941.

Dagiti Guardia ti Ari ken Saniata iti Korona

Sipud pay idi naibangon ti Torre, binantayanen dagiti guardia ti ari dagiti balud ken ti pasdek. Ngem idi pay 1485 a nangrugi a nagtrabaho dagiti naisangsangayan ti pannakapilida a guardia ti ari. Kadagidi a tiempo, masansan a sumangpet dagiti balud babaen iti karayan ket sumrekda iti Torre babaen iti Traitor’s Gate. No agsubli ti akusado manipud iti pannakabistana, buyaen dagiti tattao tapno makitada no sadino ti turongen ti wasay ti kakuyogna a guardia ti ari a (mangibalud). No ti tadem ket nakasango iti balud, ipamatmatna nga adda mapapatay.

Ita, dagiti pay la guardia ti ari ti mangbambantay iti Torre ngem agserbida a nalaing a giya ti adu a bisita. Kadagiti seremonia, isuotda dagiti natayengteng ken naisangsangayan nga eskarlata ken balitok a tunika a nangato ti puraw a kueliona nga uniporme idi panawen Tudor, ngem kadagiti gagangay a panagbantayda, agkawesda iti navy ken nalabaga nga uniporme idi panawen Victoria. Beefeater ti nalatak nga awag kadagiti guardia, ket nalabit nangrugi dayta a birngas kas pangrabak idi panawen ti bisin. Ngamin, bayat nga agkurang iti taraon dagiti taga London, kanayon latta a maikkan dagiti guardia ti ari iti rasion a karne ti baka tapno sigurado nga agtalinaedda a nasungdo iti turay.

Dagiti guardia ti ari a maawagan iti raven master ti natudingan a mangaywan kadagiti dadakkel a wak iti Torre. Sigun iti an-anito, madidigra kano ti England no pumanaw dagiti wak iti Torre, isu a pasaray makortaran dagiti payakda.

Dagiti agaywan iti balay ti saniata ti mangguguardia kadagiti nalatak a saniata iti korona ti Britania, a maipabpabuya iti publiko sipud pay idi maika-17 a siglo. Ti kadakkelan ken kapintasan ti pannakatabasna a briliante iti lubong, ti Cullinan I, ti maysa kadagiti kanginaan a bato kadagiti korona, orbe, ken setro nga us-usaren pay laeng ti naarian a pamilia.

Ti Zoo, Pagaramidan iti Sinsilio, ken Pagidulinan Kadagiti Igam

Idi rugrugi ti maika-13 a siglo, ni Ari John nagtaraken kadagiti leon idiay Torre, ngem talaga a nangrugi ti pannakatipon dagiti atap nga animal a kukua ti ari idi naregaluan ti simmuno kenkuana a ni Henry III iti tallo a leopardo, maysa nga oso, ken maysa nga elepante, manipud iti agtuturay kadagiti pagilian iti Europa. Nupay nairanta dagiti animal a manglinglingay iti ari ken iti sangakabbalayanna, idi napan naglangoy ti oso iti Thames tapno agtiliw iti lames, tinagiragsak ti amin a taga London ti nagbuya. Naisangpet ti ad-adu a karkarna nga animal bayat a naglabas dagiti tawen, ket dagiti naurnong nga animal ti naipabuya iti publiko sipud idi tiempo ni Reyna Elizabeth I. Naserraan dayta idi dekada 1830, idi nayakar dagiti animal iti kabbaro a zoo idiay Regent’s Park sadi London.

Iti nasurok a 500 a tawen, maysa a dakkel a sanga ti Royal Mint ti agan-andar iti uneg ti paraangan ti Torre. Maysa kadagiti okupado unay a tiempo ti napasamak idi nagturay ni Henry VIII, idi naaramid a sinsilio dagiti nakompiskar a pirak manipud kadagiti nagserran a monasterio. Ay-aywanan met ti Torre dagiti napateg a rekord ti Gobierno ken legal a dokumento sa agaramid ken agidulin met kadagiti igam a pakigubat ti ari ken dagiti buyotna.

Mangipalagip iti Napalabas

Maysa itan kadagiti kalatakan a pagpasiaran dagiti turista idiay Britania ti Torre ti London. Umasping unay idi un-unana ti langana, isu a no agpasiar ti maysa a tao iti aglawlaw dagiti makapaamak, dapuen a torre ken dadakkel ti batona a lansangan, awan duadua a maipalagip ti kinaranggas, panagsagaba, ken ti nakas-ang a kapadasan a napasamak iti uneg dagiti bakud ti Torre bayat ti adu a siglo. Maitutop ti pannakagupgop ti nariribuk a napalabasna iti lugar nga ayan ti andamio ti Tower Hill. Adda bassit a plake sadiay a mangipalagip ‘iti nakalkaldaang a pakasaritaan, ken iti adu kadagidiay a napapatay gapu iti pammati, pagilian, wenno ideolohiada.’

[Dagiti Ladawan iti panid 13]

Ni Anne Boleyn

Ni Catherine Howard

Ni Jane Grey

Ni William Penn

[Credit Lines]

Da Boleyn ken Howard: Manipud iti libro a Heroes of the Reformation, 1904; Ni Grey: Manipud iti libro a The World’s Famous Events; Ni Penn: Manipud iti libro a The Library of Historic Characters and Famous Events, Tomo V, 1895

[Ladawan iti panid 13]

Maysa nga apartment iti torre a nausar a pagbaludan idi agangay

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 14]

Ti guardia ti ari

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 15]

Sumagmamano a saniata iti korona

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 15]

Maysa a sinsilio a pirak idi maika-16 a siglo a nangiladawan ken Henry VIII

[Picture Credit Lines iti panid 12]

AGRIINGKAYO!