Pakasarakam Kadagiti Sungbat?

MEDIO masuronka aya iti debate maipapan iti suheto nga ebolusion kontra panamarsua? No wen, saanka nga agmaymaysa.

Ngamin, iti maysa a dasig ti isyu, masansan nga agusar ti dadduma a de adal a sientista ken nalalaing a tattao iti naisangsangayan a sasao, a mangipapilit a no edukado ken nalaingka, masapul nga awatem a pudno ti teoria ti ebolusion. Iti sabali a dasig, adda dagiti natangsit a relihionista a mangkombinsir a no pudno ti pammatim, masapul nga anamongam ti interpretasionda iti salaysay ti Genesis maipapan iti panamarsua.

Saan a mamati ti adu a nainkalintegan a tattao kadagita nga aglablabes a panangmatmat. Ti isyu ket saan laeng a ti sitatangsit ken sipapanatiko a panangibaga nga adda Dios. Laglagipem a daytoy ket saan laeng a suheto a pagdedebatean ken saan laeng a teoria nga awan mamaayna. Dagiti isyu a nairaman apektaranda ti biagmo ken ti masakbayam.

Gagangay a Parikut Dagiti Sientista

Kas nakitatayon, adu a mabigbigbig ken edukado a sientista ti agkuna nga ipatuldo dagiti ebidensia nga adda Diseniador wenno Namarsua. Saan la a bigbigen ti dadduma a sientista ti kaaddana. Pagduaduaanda a saan nga an-annuroten dagiti padada a sientista, a di mamati nga adda Dios ti nasientipikuan a kinamapagpiaranda.

Kas pagarigan, kuna ti geopisiko a ni John R. Baumgardner: “Gapu ta imposible a mapaneknekan, kasano a sipupudno nga ipapati ti aniaman a sientista a naiparna laeng a timmaud dagiti komplikado a sistema a makitatayo iti sibibiag a bambanag? No mamatitayo a naiparna laeng a timmaud dagitoy nupay pagaammotayo nga imposible a mapasamak, para kaniak daytoy ipakitana a nakaron  ti pannakatabbaaw ti nasientipikuan a kinamapagpiaran.”

Impatuldo ti mabigbigbig a pisiko a ni Richard Feynman ti sabali pay a paset ti nasientipikuan a kinamapagpiaran. Iti palawagna kadagiti naggraduar, sinaritana ti “maysa nga espesipiko ken sabali pay a kita ti kinamapagpiaran.” Imbagana a ramanen dayta ti “panangikagumaan a mangamin a mabalin a nagbiddutka.” Kinunana a “kas sientista rebbeng nga aramidentayo dayta kadagiti padatayo a sientista, ken pagarupek nga uray met kadagiti kadawyan a tattao.”

Kasano kasansan a mangngegtayo dagiti ebolusionista a mangibaga a ‘mabalin a biddut’ dagiti teoriada? Nakalkaldaang, ta kasla awan ti kasta a kinapakumbaba kadakuada. Kinapudnona, ti kinapakumbaba ken kinamapagpiaran ti mangtignay koma iti ad-adu a sientista a mangamin a ti siensia, a mangadal laeng iti pisikal nga uniberso, saanna a masungbatan dagiti saludsod maipapan iti kaadda ti Namarsua. Ngem dagiti ngay pangulo ti relihion a mangitantandudo iti panamarsua?

Ti Gagangay a Problema Dagiti Pangulo ti Relihion

Awan met ti kinapakumbaba ken kinamapagpiaran kadagiti pangulo ti relihion. Ngamin, mapagpiaranda kadi no ibagada nga isuro ti Biblia ti saanna nga isursuro? Adda kadi kinamapagpiaran no itan-okda ti personal a panangmatmatda ken dagiti paboritoda a tradision imbes a ti Biblia? Kastoy ti inaramid ti adu a mangitantandudo iti panamarsua.

Kas pagarigan, masansan nga ibaga dagiti mangitantandudo iti panamarsua a naparsua kano ti intero nga uniberso iti innem a literal a 24-oras nga aldaw, iti napalabasen nga 6,000 a tawen. Gapu kadagiti pannursuro a kas iti daytoy, pagbalbalinenda nga ulbod ti Biblia, a mangibaga a pinarsua ti Dios ti langit ken daga “idi punganay”​—iti di masinunuo a tiempo sakbay a nangrugi dagiti ad-adda nga espesipiko nga “al-aldaw” ti panamarsua. (Genesis 1:1) Kaaduanna, ipakita ti salaysay ti Genesis a saan a maymaysa ti pakausaran ti ebkas nga aldaw. Iti Genesis 2:4, ti intero nga innem nga aldaw a nadeskribir iti immuna a kapitulo matukoy kas maysa laeng nga aldaw. Nainkalintegan ngarud a dagitoy ket saan a literal a 24-oras nga aldaw, no di ket nawatiwat a panawen. Nabatad a tunggal maysa kadagitoy a panawen ti nagpaut iti rinibu a tawen.

Masansan met a biddut dagiti mannursuro iti relihion no agsasaoda maipapan iti pammati. Kasla ipamatmat ti dadduma a ti pammati ramanenna ti napasnek a panamati iti banag nga awanan iti natibker a pammaneknek. Iti adu a managpanunot a tattao, daytat’ kasla pagannayasan a nalaka a mamatpati. Naiduma ti depinasion ti Biblia iti pammati: “Ti pammati isu ti sigurado a panangsegsegga iti bambanag nga in-inanamaen, ti nabatad a parangarang dagiti kinapudno nupay saan a makita.” (Hebreo 11:1) Isu a saan a basta nalaka a mamatpati ti pudno a pammati. Naibasar dayta iti natibker nga ebidensia, wenno nainkalintegan a panagrason.

Ania ngarud ti nakaibasaran ti pammati iti Dios? Adda dua nga ebidensia nga agpadpada a makakombinsir.

Panangtingiting iti Ebidensia

Natignay ni apostol Pablo nga agsurat a “dagiti di makita a kualidadna ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen iti bambanag a naaramid, ti mismo nga agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna.” (Roma 1:20) Iti rinibu a tawen, natarusanen dagiti masirib a lallaki ken babbai dagiti ebidensia ti kaadda ti Dios iti nakaparsuaan.

Kas nakitatayon, dakkel ti naitulong ti siensia iti panangtarus kadagiti ebidensia ti kaadda ti Dios. No ad-adu ti maammuantayo maipapan iti kinakomplikado ken kinaurnos ti uniberso, ad-adda a raementayo a buyogen ti panagbuteng Daydiay nangdisenio kadagitoy amin. Sidadaan ti dadduma a sientista nga umawat kadagita nga ebidensia ket natakuatanda a makakombinsir. Awan duadua a kunaenda a ti siensia natulonganna ida a mangbirok iti Dios. Ngem dadduma a sientista ti kasla di makombinsir uray kasano ti kaadu dagiti ebidensia. Sika ngay?

No sidadaanka a mangtingiting iti ebidensia maipapan iti dayta, paregtaendaka a mangaramid iti kasta. Nadisenio ti libro nga Is There a Creator Who Cares About You? a mangtulong kenka iti kastoy a nagpateg a panangbirok kadagiti sungbat. * Kasta met, tulongannaka dayta a mangtingiting iti maikadua nga ebidensia iti kaadda ti Dios: ti Biblia.

Adu ti linaon ti Biblia nga ebidensia a dayta ti impaltiing ti maysa a nalalaing ngem tao. Kas pagarigan, naglaon iti adu a padto, wenno  pakasaritaan a naisurat nga immun-una. Dadduma kadagitoy deskribirenda ti mismo a kasasaad ti moderno a lubongtayo! (Mateo 24:3, 6, 7; Lucas 21:10, 11; 2 Timoteo 3:1-5) Saan a maipadto ti tao ti masanguanan. Asino ti makaaramid iti kasta no di ti Dios laeng?

Nupay kasta, saan laeng a tumulong ti Biblia a mangsungbat iti parikut maipapan iti kaadda ti Dios. Isurona met kadatayo ti personal a naganna, deskribirenna ti personalidadna, ken ibagana no kasano a nangipakita ti interes iti sangatauan iti adun a tawen. Ipalgakna pay ti insaganana nga agpaay kadatayo. Kadagitoy amin a benneg, saan a makatulong ti siensia a mangbirok kadagiti sungbat. Talaga a saan a makaipaay ti siensia iti manayon a namnama iti biagtayo. Ket dayta saan met a makaipasdek iti naimbag nga aramid ken prinsipio.

Ti Pakaibasaran Dagiti Naimbag nga Aramid ken Prinsipio

Nakalkaldaang ta ti pagannayasan ti siensia nga ar-aramiden ti dadduma itatta ti kasla in-inut a mangpakapuy iti moralidad, prinsipio, ken pagalagadan. Kinuna ti saan a mamati iti Dios a biologo a ni Richard Dawkins: “Iti uniberso a di makatarus kadagiti pisikal a puersa ken ti nagtaudan ti maysa a banag, madangran ti dadduma a tao, naimbag ti pagbanagan ti dadduma, ngem saanka a makasarak iti aniaman a pagtunosan wenno pagimbagan dayta, wenno adda aniaman a nainkalintegan a pannakailawlawag wenno kinahustisia iti dayta.” Maikunatay kadi a nakalkaldaang dayta a panangmatmat iti lubong? Pagarupem kadi a masapul ti kagimongan ti moral a pagalagadan a manggunggona iti naimbag nga ugali ken mangdusa iti dakes?

Adtoy ti napateg a nagdumaan ti panangmatmat ti Biblia iti sangatauan ken ti ateistiko a panangmatmat ti ebolusion. Ipaganetget ti Sao ti Dios a dagiti tattao ket addaan iti naisangsangayan a lugar iti panamarsua; ibaga ti ebolusion a dagiti tattao ti naiparna a produkto dagiti di maawatan a natural a proseso. Ilawlawag ti Biblia a naaramid dagiti tattao iti ladawan ti nalinteg ken naayat a Dios ket kabaelanda ti agbiag iti naimbag ken makapnek a biag. Ti ebolusion, a mangipagpaganetget iti panangikagumaan nga agbiag, saanna a mailawlawag dagiti kalidad ti tao nga ayat ken pannakaseknan iti sabsabali.

Awan ti aniaman a pudno a namnama wenno panggep nga ipaay ti ebolusion. Ipaay ti Biblia ti naindaklan a panggep ti Namarsua agpaay iti masanguanantayo. Sibabatad nga impakaammona ti panggepna: “Bendisionankanto iti maysa a masanguanan a napno iti namnama.”​—Jeremias 29:11, Contemporary English Version.

Ammuem ti Namarsua

Natignay ti masirib a salmista a mangamin: “Ammuenyo a ni Jehova ket Dios. Isu daydiay nangaramid kadatayo, ket saan a datayo.” (Salmo 100:3) Iti adu a managpanunot a tattao, napatpateg daytoy napakumbaba a panangbigbig ngem kadagiti moderno a teoria maipapan iti itataud ti tao kas resulta ti pannakaiparna.

No dadduma, itandudo ti moderno a siensia ti natangsit a kapanunotan a ti panagrason ken pannakaammo ti tao ti rumbeng a kasayaatan a giya. Nakalkaldaang ta ti organisado a relihion masansan a kasta met la ti biddutna. Nupay kasta, limitado ti pannakaammo ti tao ket agtalinaedto a kasta. Adu ti pannakaammo ni apostol Pablo kadagiti naespirituan a bambanag, ngem nagtalinaed a napakumbaba. Sipupudno a kinunana: “Iti agdama makitkitatayo ti nakudrep a ladawan iti pagsarmingan . . . Ti pannakaammok ita saan a naan-anay.”​—1 Corinto 13:12, The Jerusalem Bible.

Siempre, saan nga agpannuray iti moderno a siensia ti pudno a pammati iti Dios. Ngem para iti mannakaawat a managpaliiw, ti siensia mabalinna a pabilgen ti pammati. Nasken ti pudno a pammati ken ti espiritualidad tapno maaddaanka iti makapnek ken naragsak a biag. (Mateo 5:3) No usarem ti Biblia tapno maaddaanka iti naan-anay a pannakaammo ken Jehova ken iti panggepna iti sangatauan ken iti daga, masarakam ti pakaibasaran ti pudno a panggep ti biag ken ti namnama a natibker ti pamuonna.

[Footnote]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 9]

Ti kunaen dagiti sientista

Adu a sientista ti saan a sipapanayag a mangipaduyakyak a mamatida iti Namarsua. Nupay adu ken di masinunuo ti kapanunotan ti dadduma maipapan iti kinasiasino ti Dios, kaskasdi nga umanamongda a ti pammaneknek itudtudona ti maysa a nalaing a Diseniador. Paliiwenyo dagiti sumaganad a komento:

“Kas sientista, matmatak ti lubong iti aglawlawko, ket makitak ti nakaskasdaaw a kinakomplikado ti pannakabukelna ta uray la a matignayak a mangibaga nga adda nalaing a nangdisenio iti kasta a komplikado unay nga urnos.”​—ANDREW MCINTOSH, MATEMATIKO, WALES, UNITED KINGDOM

“Ti kinakomplikado ti nakaparsuaan talaga nga isurona nga adda Namarsua. Ipakita ti tunggal biolohikal ken pisikal a sistema, apaman a maawatan, ti di nakappapati a kinakomplikado.”​—JOHN K. G. KRAMER, BIOKEMIKO, CANADA

“Nalawag a makita ti kinaurnos ti lubong dagiti nabiag. Impasdek dayta ti natan-ok a Pannakabalin nga awagak iti Dios. Ditoy a makitunos ti pammati iti nasientipikuan a kinapudno. Imbes a maikontra dayta, kompletuenna dayta, mangipaay iti nasimsimple a pannakaawat iti unibersotayo.”​—JEAN DORST, BIOLOGO, FRANCIA

“Diak pampanunoten a timmaud ti uniberso ken ti biag ti tao no awan ti nalaing a nangrugianna, awan ti gubuayan ti naespirituan a ‘regget’ no awan ti uniberso ken dagiti paglinteganna.”​—ANDREY DMITRIYEVICH SAKHAROV, NUCLEAR PHYSICIST, RUSSIA

“Iti sumagmamano a pamay-an kada animal naisangsangayan ti pannakadiseniona tapno maibagay iti maysa a lugar, ket diak mailibak nga adda la ketdi Namarsua iti kasta a nakarikrikut a disenio, imbes a naiparna lattan a timmaud gapu iti ebolusion.”​—BOB HOSKEN, BIOKEMIKO, AUSTRALIA

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 10]

Naitan-ok ti salaysay ti Genesis

Insurat ni Gerald Schroeder, maysa a dati a propesor iti nuklear a pisika: “Isalaysay ti Biblia iti 31 a bersikulo, iti sumagmamano a gasut a sasao, dagiti pasamak a mangsaklaw iti 16 a bilion a tawen. Dagitoy dagiti pasamak a literal nga insurat dagiti sientista iti minilion a sasao. Magupgop ti itataud ti amin nga animal iti walo a grupo ti sasao iti Biblia. No panunoten ti kinaababa ti salaysay ti Biblia, nakaskasdaaw ti panagtunos dagiti sasao ken panagsasaruno dagiti pasamak iti Genesis 1 ken dagiti natakuatan ti moderno a siensia, nangruna no mabigbigtayo nga amin a nausar ditoy nga interpretasion ti Biblia ket nailanad adun a siglo, ken iti rinibu pay ketdin a tawen a napalabas, ket saan a naapektaran daytoy kadagiti natakuatan ti moderno a siensia. Makitunos ti moderno a siensia iti salaysay ti Biblia maipapan iti nagtaudantayo.”​—THE SCIENCE OF GOD​—THE CONVERGENCE OF SCIENTIFIC AND BIBLICAL WISDOM.

[Dagiti Ladawan]

Deskribiren ti Biblia ti innem a panawen ti panamarsua

[Ladawan iti panid 12]

Naglaon ti Biblia kadagiti nabileg nga ebidensia nga impaltiing ti Dios dayta