Panangmatmat iti Lubong

Panangkontrol iti Populasion​—Problema Dagiti Zoo

“Awan ti agtalinaed ita a zoo no di agusar iti pangkontrol iti panagsikog,” kuna ni Henning Wiesner, kangatuan a zoologo iti Hellabrunn Zoo idiay Munich. Nagbiit nga agpaadu dagiti animal kadagiti zoo, nabaludbod ti annakda, ken napapaut ti panagbiagda ngem iti dadduma pay a kakikitada iti gagangay a pagnanaedan dagitoy. Ngem limitado ti espasio kadagiti zoo isu a kasapulan dagiti panglapped iti panagsikog. Nupay kasta, “adda makalapped iti panangkontrol iti populasion iti zoo. Saan unay a kayat dayta dagiti animal,” kuna ti Aleman a magasin a Focus. Kas pagarigan, maangot dagiti oso ti panglapped iti panagsikog a nailemmeng kadagiti taraonda, isu nga ikkatenda dagitoy. Dagiti maipatomar a panglapped iti panagsikog ket mabalin met a pakaigapuan dagiti sakit, kas iti panagkanser ti suso ti dadduma nga animal. Ti panangkapon ken panangpabaog kadakuada ti sabali pay a pagpilian, ngem mangpataud dagitoy kadagiti baro a parikut. Ti maysa ket permanente dagitoy. Kasta met nga iti masanguanan, mabalin nga addanto pakasapulan kadagiti annak dagitoy nga animal. Maikadua, saanen nga agpataud dagiti nakapon nga animal kadagiti hormone iti panagpaadu. Dayta a panagbalbaliw ket mabalin a mangdangran iti kinapategda kadagiti kakikitada. Ti sabali pay a pamuspusan isu ti panangpapatay kadagiti di matarigagayan nga annak​—ngem supiaten dayta ti adu a managayat kadagiti animal ken grupo a mangsalsalaknib kadagiti animal. Isu a talaga nga agproblema dagiti zoo.

 Elektroniko a Basura

Agarup 155,000 a tonelada ti elektroniko a basura ti imbelleng dagiti taga Canada idi 2002, kuna ti periodiko a National Post ti Canada. Sigun iti maysa a report ti Environment Canada, nagibelleng dagiti taga Canada iti “mapattapatta a dua a milion a telebision, 1.1 a milion a VCR ken 348,000 a CD player​—a kaaduan kadagitoy ti maibilang a daanen kalpasan laeng ti sumagmamano a tawen a pannakausarda.” Dagiti elektroniko nga alikamen “ket masansan a maibelleng agsipud ta nauman ti makinkukua, saan a gapu ta nadadael dayta,” sigun iti damag. Mabalin a peligroso ti kaaduan iti daytoy a basura. Kas pagarigan, ti maysa laeng a telebision “ket mabalin nga aglaon iti inggat’ dua a kilo a buli,” kuna ti Post. Ket ti mercury, a masarakan iti sumagmamano a display panel ti mangkonkontaminar iti nakaibellengan dagiti basura. Mamakdaar ti Environment Canada nga agdoblento ti kaadu dagiti elektroniko a basura inton 2010.

Dagiti Kuton ken Antibiotiko

“Natakuatan dagiti sientista a dadduma a kuton ket agpaadu iti uong nga ipakanda iti annakda, sa agus-usarda pay iti antibiotiko kas ‘pestisidio’ tapno masalaknibanda dagitoy,” kuna ti maysa nga internasional nga edision ti The Miami Herald. Maawagan dagitoy a kuton iti leaf cutter. Dagitoy ti mangyakar, mangarbas, ken mangiruot iti mulada a kas iti ar-aramiden ti mannalon. Ti antibiotiko a mangsalsalaknib kadagiti mula dagiti kuton manipud iti mangimpektar a buot ket patauden ti maysa a bakteria nga agnanaed iti makinruar a kudil ti leaf cutter. Daytoy ti kapamilia ti Streptomycete. Kinuna ni Ted Schultz, nga espesialista kadagiti insekto iti National Museum of Natural History idiay Washington, D.C., a nupay masapul a kanayon nga agimbento ti tattao kadagiti baro nga antibiotiko tapno maparmek dagiti mikrobio a naandur iti agas, nabayagen a sibaballigi nga us-usaren dagiti leaf cutter ti isu met la nga antibiotiko. Ti panangtarus iti palimed ti kuton “ket mabalin a direkta a nainaig iti pannakaispal ti tao,” kuna ni Schultz.

Sangalubongan a Pannakadidigra ti Salun-at

Posible a mapasaranto ti lubong ti “maysa kadagiti kakaruan a pannakadidigra ti salun-at” gapu iti makapadanag nga iyaadu dagiti agdiabetes. Dayta ti impakdaar ti presidente iti International Diabetes Federation (IDF) iti Britania a ni Propesor Sir George Alberti. Sigun iti estadistika ti IDF, saan a maproseso a naimbag ti asukar iti dara ti nasurok a 300 a milion a tattao iti intero a lubong isu a kaaduanna, agdiabetesda, kuna ti periodiko ti Britania a Guardian. Ti Type 2 a diabetes, a kangrunaan a mangap-apektar la idi kadagiti lallakay ken babbaket ket mangap-apektaren kadagiti ubbing idiay Britania a limmukmeg unay gapu iti pannanganda iti di nasustansia ken dida panagehersisio. “Ti nakalkaldaang unay ket mabalin a lapdan daytoy [diabetes ken dagiti epektona] ti kaaduan, babaen ti panangbalbaliw iti estilo ti panagbiag,” kuna ni Alberti. Mabalin met a kellaat nga umadu dagiti agdiabetes kadagiti napanglaw a pagilian bayat a tultuladenda “ti di nasalun-at a pannangan ken estilo ti panagbiag dagiti taga siudad kadagiti nabaknang a pagilian,” kuna ti The Guardian.

Ti Agbalbaliw nga Italiano a Pamilia

Nanipud idi 1995 agingga iti 2001, dandani nagdoble ti bilang dagiti agkabbalay a di nagkasar idiay Italia, bimmassit ti bilang dagiti agkasar, ken immadu dagiti agbibiag nga agsolsolo. Dagitoy a nasirarakan a naipablaak iti periodiko a La Repubblica ket naibasar iti impormasion nga inurnong ti Italian National Statistics Institute (ISTAT). Iti isu met la a tiempo, nagbalbaliw ti promedio a kadakkel ti pamilia, ta 2.6 laengen ti miembrona. Sigun iti ISTAT, ikeddeng ti adu nga agnobio nga agkabbalayda a di nagkasar tapno “padasenda” no agkatunosanda sadanto agkasar.

Dagiti Nagsayaat a Sentido ti Kullaaw

Gapu iti nagdadakkel a matada ken ti panangusarda nga agpadpada iti dayta, addaan dagiti kullaaw iti “kapigsaan a panagkita iti pagarian dagiti animal,” kuna ti magasin nga Australian Geographic. ‘Mangngeg met ti adu kadakuada dagiti uni a 10 a daras a nakapkapsut ngem iti mangngeg ti tao.’ Apay a napigsa ti panagdengngegda? Kuna ti artikulo: “Iti nadumaduma a kasasaad, ti nadumaduma a kita ti kullaaw addaanda amin iti karkarna a lapayag: nangatngato ti abut ti maysa ngem iti sabali.” Daytoy nga urnos ti makagapu a nalaklaka a masarakan dagiti kullaaw ti aggargaraw a biktimaenna. Dagiti kullaaw iti grupo a Tyto ket addaan iti kanayonan a tulong babaen kadagiti arimbukelen a dutdot iti rupada. Dagitoy maibagaybagay a dutdot iti rupada ti mangurnong kadagiti uni sada iyallatiw dayta iti lapayag. Kanayonanna, saan a kas iti dadduma a tumatayab, narikrikut ti medulla dagiti kullaaw, ti paset ti utek a nainaig iti panagdengngeg.

Dagiti Maliklikan nga Impeksion ti Hepatitis

Tumaud ti kaaduan nga “impeksion ti hepatitis gapu iti di kinadalus dagiti doktor ken nars,” kuna ti linawas a pagiwarnak a Polityka. Idi 1997, impadamag ti National Institute of Hygiene idiay Poland a 992 a tattao ti naimpeksion iti hepatitis C, ngem lima a tawen kalpasanna, 1,892 ti bilangda. Insennaay ti artikulo nga awan pay agingga ita ti aniaman a bakuna kontra hepatitis C. Kuna ni Propesor Andrzej Gładysz, a nasional a konsultant kadagiti makaakar a sakit: “Saan a kinaaglablabes ti mangibaga nga idiay Poland, addaantayo iti 500 a ribu agingga iti 600 a ribu a tattao a nakaptan iti virus ti hepatitis C.” Ket kaaduan kadagitoy nga impeksion ti “napasamak iti klinika dagiti doktor wenno dentista,” kuna ni Jacek Juszczyk iti Infectious Diseases Clinic iti Medical University idiay Poznan. Kastoy ti konklusion ti Polityka: “No agpadoktortayo, kayattayo a siertuen a nadalus ti ima dagiti doktor.”

Iyaadu Dagiti Kaiskuateran

“Dandani sangabilion a tattao, 32 a porsiento kadagiti umili iti nagadu a siudad iti lubong, ti agnanaed kadagiti napanglaw a siudad,” kuna ti periodiko nga El Universal ti Mexico City. Sigun iti maysa a panagadal ti United Nations, ti Bogotá, Havana, Mexico City, Quito, ken Rio de Janeiro ket pagarigan ti adu a siudad nga umad-adu ti kaiskuateranda. Apay? Sigun iti report ti UN, idiay Bogotá, ti “napartak nga iyaadu ti populasion, iyaadu dagiti pumanaw kadagiti away, ken kinaranggas, a nangbalbaliw kadagiti intero a komunidad,” ti gapu ti iyaadu dagiti kaiskuateran, kuna ti periodiko. Kanayonanna, napanglaw ti 23 a porsiento iti populasion iti dayta a siudad idi tawen 2000 no idilig iti 19.4 a porsiento idi 1994.