Ti “Saniata iti Baybay”

Iti tunggal taaw ditoy daga, nagadu ti diatom. Dagitoy ket babassit nga alga nga agaramid iti balayda a narikut ti langana a kasla sarming a shell. Kinapudnona, sinigsiglon a pinagamangada dagiti sientista, sipud pay idi damo a naimbento ti mikroskopio ken damo a naidrowing ti tattao ti kinapintas dagitoy. Nainkalintegan ngarud a maawagan ti diatom a saniata iti baybay.

Ni Alfred Nobel a nangimbento iti dinamita idi dekada 1860 ket nagusar iti silica manipud kadagiti diatom tapno agbalanse ti nitroglycerin, a nakatulong kenkuana a nagaramid iti maaw-awit a dinamita. Maus-usar ita dagiti nabayagen a shell ti diatom kadagiti mailaklako a produkto​—kas pagarigan, tapno pagsilnagen dagiti pinta a pagmarka kadagiti kalsada tapno makita uray no nasipnget, mangpadarisay iti arak, ken mangdalus iti danum iti swimming pool.

Ngem napatpateg nga amang ti kinapudno a dagitoy nagbabassit ken maymaysa ti selulada a mula dakkel ti pasetda iti panangpataud dagiti mainaran a berde a mulmula iti karbohidrato (photosynthesis) ta kakapat iti daytoy ti ar-aramidenda iti planetatayo. Natakuatan dagiti managsukisok a da Allen Milligan ken Francois Morel, iti Princeton University, E.U.A., a ti silica iti kasla sarming a shell ti diatom ti makagapu iti kemikal a panagbalbaliw ti danum iti unegna, isu a nagsayaat ken maibagay ti kasasaad tapno maaramid ti photosynthesis. Patien dagiti sientista a ti makagapu iti komplikado unay a pannakadisenio ti sarming ket ad-adu ngamin a makin-uneg a paset ti selula ti malipus iti danum, isu nga ad-adda nga epektibo ti photosynthesis. Maysa pay laeng a misterio no kasano ti pannakaaramid dagitoy nagbabassit ngem nagpipintas a shell manipud iti silicon a narunaw iti danum ti baybay. Ngem ammo itan dagiti managsukisok a babaen ti panangagsep iti carbon dioxide ken panangiruar iti oksihena, dakkel ti paset dagiti diatom iti pannakataginayon ti biag ditoy daga, nalabit napatpateg nga amang ti pasetda ngem iti kaaduan a mula iti takdang.

Inraman ni Morel dagiti diatom “kadagiti organismo ditoy daga nga addaan iti ekselente nga abilidad nga agbiag ken agpaadu.” Kinuna pay ni Milligan a no saan a gapu iti kasapulanda unay a carbon dioxide, “mabalin a nakarkaro nga amang ti epekto ti panagbara ti globo.”

No matay dagiti diatom, agtalinaed ti natda a carbon-da iti tukok ti taaw ken inton agangay agbalin dayta a fossil. Patien ti dadduma a sientista nga iti daytoy a kita, iti sidong ti nakaro a kasasaad, nakatulong dagiti diatom a nangpataud kadagiti bubon ti langis ditoy lubong. Ngem kumarkaro ti pannakaseknan a bayat a bumarbara ti temperatura ti danum iti baybay gapu iti panagbara ti globo, dagiti bakteria mabalin a kanenda ti tedda dagiti diatom sakbay a lumned dagitoy, isu a mairuar manen ti carbon iti rabaw ti danum. Gapuna, mabalin nga agpeggad uray daytoy nagbassit a “saniata iti baybay,” nga addaan iti paset iti nakaskasdaaw ti pannakadiseniona a sistema ti panangtaginayon iti biag.

[Picture Credit Line iti panid 31]

© Dr. Stanley Flegler/Visuals Unlimited