Nagpaiduma a Rangtay a Nangbalbaliw iti Maysa nga Isla

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Canada

ITI Gulpo ti St. Lawrence iti Kosta ti Atlantico ti Canada ti ayan ti naraber ken marasagaysay a Prince Edward Island, ti kabassitan a probinsia ti Canada. Dineskribir dayta ti Pranses a managsukisok idi maika-16 a siglo a ni Jacques Cartier kas “ti kapintasan a lugar a mabalin a pasiaren.” Gapu ta kaay-ayo ti nasurok a 130,000 nga umili ti islada, awaganda laeng dayta iti Isla. Agdinamag ti Prince Edward Island gapu kadagiti nadalus nga aplayana, agraman ti nalabaga a dagana a nagsayaat a pagmulaan iti patatas, ken ti taawna a pagkalapan kadagiti udang. Nasurok a maysa a siglo kalpasan a naitipon ti isla iti Dominion of Canada idi 1873, nangaramid dayta iti permanente a rangtay nga agturong iti kangrunaan a paset ti pagilian​—ti nagpaiduma a Confederation Bridge. Ania ti naaramidan daytoy a rangtay iti isla ken kadagiti umilina?

Akikid laeng a baybay, nga agarup 13 a kilometro ti kaakabana no agugot, ti adda iti nagbaetan ti Prince Edward Island ken ti kadakkelan a paset ti pagilian. Nupay kasta, adda naaramidan ti 300 a kilometro ti kaatiddogna a Northumberland Strait tapno marikna dagiti umili a naisalsalumina ti pagnanaedanda, nakapatpateg ti pakasaritaanda ken ti tinawidda nga agrikultura, ken natalinaay ti kasla hardin nga islada.

Idi Nobiembre 1996, nagpatinggan daytoy a pannakaiputong idi nairingpas ti maudi a konkreto a benneg ti Confederation Bridge. Opisial a nalukatan ti rangtay idi Mayo 31, 1997. Sipud idin, dagiti umili ken sangaili mabalindan ti agdaliasat babaen kadagiti lugan iti las-ud ti 12 a minuto, isu a matagiragsakdan ti mapan iti kangrunaan a paset ti pagilian iti aniaman nga aldaw ti tawen.

Ngem ania ti kaay-ayo dagiti tattao iti daytoy naiputputong  nga isla? Para iti adu, ti sungbat ket ti maysa a paulo iti libro nga​—Anne of Green Gables! Wen, ti autor dayta nalatak a libro a ni Lucy Maud Montgomery (1874-1942) ket taga Cavendish, nga ayan pay laeng ti balayna. Kada kalgaw, nasurok a 200,000 a turista ti agpasiar sadiay.

Apay a Nagpaiduma a Rangtay?

Iti intero a lubong, nagadu ti dadakkel a rangtay a nakaskasdaaw ti pannakaaramidda iti moderno a panawentayo. Ania ngarud ngay ti naisangsangayan iti dayta? Saan a dayta ti kaatiddogan a rangtay ditoy lubong, ngem no kalgaw, dayta kano ti “kaatiddogan a rangtay iti ngatuen ti nagyelo a baybay.”

Dandani napno iti yelo ti Northumberland Strait kabayatan ti lima a bulan a tiempo ti lam-ek, isu a nadisenio daytoy a rangtay a mangandur kadagita a dakes a paniempo. Iti kangrunaan a paset ti pagilian, mangrugi dayta iti Jourimain Island, New Brunswick. Manipud sadiay, bumallasiw daytoy iti Northumberland Strait ken agpatingga iti nalikmut iti bato a kadaratan iti abagatan a laud a takdang ti Prince Edward Island nga asideg ti nagbassit a sitio ti Borden. Magagaranka kadi a mangballasiw iti daytoy 11 a metro ti kaakabana, dua ti bennegna nga atiddog a haywey? Maiparit ti magna ken agbisikleta iti dayta a rangtay, isu nga adda nayurnos a mangilugan kadagiti magmagna ken siklista. Iti kangatuan a pasetna, agarup 60 a metro ti kangatom iti baybay, agarup kas iti kangato ti 20 ti kadsaaranna a pasdek. Apay a nakangatngato? Tapno makalasat dagiti barko iti sirok ti tengnga daytoy a rangtay.

Panangbangon a Mangikabilangan iti Kasasaad ti Aglawlaw

Ti maysa a proyekto a kastoy ti kadakkelna ramanenna ti komplikado ken adut’ saklawenna nga insurance agraman ti kasta unay a panangikabilangan iti kasasaad ti aglawlaw tapno masalakniban ti sistema ti ekolohia iti aglawlaw. Ti epekto ti rangtay iti panagayus ti yelo iti akikid a baybay no primavera ti maysa a kangrunaan a pakaseknan. Ti aniaman a naurnong a yelo ket mabalin nga addaan iti dakkel nga epekto iti dayta a lugar ken kadagiti parsua nga agnanaed iti baybay agraman iti industria ti panagkalap. Nayakar dagiti nakali a material manipud iti lansad ti taaw kadagiti lugar a napili a naimbag gapu iti panangnamnama a mapataud dagiti baro a pagpaaduan kadagiti udang.

Napateg ti gambang ken kasla apa ti sukogna a pangbangen iti yelo a naikabil iti patar ti danum kadagiti pannakaadigi ti rangtay. (Kitaem ti diagrama, panid 18.) Ania ti pakausaran dagitoy? Bayat a maiduron dagiti agay-ayus a yelo iti kasla apa a pangbangen, agpangato ti yelo agingga a maburak gapu iti mismo a kadagsenna. Kalpasanna, matnag sa aguyas iti agsumbangir a sikigan ti pannakaadigi. Tapno mapabassit ti naurnong a yelo nga agtatapaw iti akikid a baybay, nayangkla dagiti pannakaadigi iti pannakasuelo ti kabatuan iti agarup 250 a metro.

 Ti Narigat a Panangsangal iti Rangtay

Nakaskasdaaw ti kinadakkel dagiti materiales ti rangtay. Ti uppat a kangrunaan a pagbangon ket ti (1) puon ti pannakaadigi, a naikabil iti tukok ti akikid a baybay iti rabaw ti datin a naaramid a pundasion ken adda iti ngatuen ti rabaw ti danum, (2) maysa a poste a naisaad iti puon ti pannakaadigi, (3) maysa a kangrunaan a busoran, a naiparabaw iti pannakaadigi, ken (4) dagiti benneg a mangisilpo kadagiti kangrunaan a busoran. (Kitaem ti diagrama iti ngato.) Ti konstruksion kasapulanna ti nasurok nga 6,000 a trabahador. Naaramid ti nasurok a 80 a porsiento a trabaho iti igid ti baybay iti “nagdakkel a pasilidad nga 60 nga ektaria ti kalawana.” Naibiahe ti saggaysa a materiales manipud iti takdang agingga iti nakaisaadanna iti baybay sa nasangal sadiay.

Manipud agsumbangir a pungto, inggat’ 192 a metro ti rukod ti nalpas a busoran. ‘Kasano a mayakar ti kasta kadakkel a banag?’ mabalin nga iyimtuodmo. Babaen ti panangusar iti lugan a mangibiahe kadagiti nadagsen a karga. No buyaem ti panagandar ti lugan a mangibiahe kadagiti nadagsen a karga, malagipmo ti maysa a kuton nga agaw-awit iti maysa a banag a dakdakkel ngem iti bagina. Talaga a nakaskasdaaw ti panangawit iti kada busoran a 7,500 a tonelada ti dagsenna! Kinapudnona, saan a pulos a mangabak iti kinnareraan ti lugan a mangibiahe kadagiti nadagsen a karga bayat a nakabambannayat a lumaslasat iti asero a dalanna iti tallo a metro iti kada minuto a kapartakna. Di pakasdaawan a nabirngasan iti Pag-ong ken Udang ti dua a lugan a nangibiahe kadagiti nadagsen a karga!

Gapu ta agpadpada a saan a mabalin a lumasat dagitoy a “kuton” iti danum ken iti takdang, adda nausar a 102 a metro a tumtumpaw a twin-hulled crane. Dayta ti dineskribir ti maysa a reporter kas “nakaal-alas a banag, nga addaan iti nakaat-atiddog a tengnged ken nagdadakkel ken nalaad a saka” ngem “nangayed a kas iti kalamon.” Idi damo, naaramid dayta idi 1990 tapno mausar iti rangtay iti nagbaetan dagiti isla ti Denmark a Funen ken Zealand. Natarimaan manen daytoy a lugan sa naipan idiay Dunkerque, Francia. Nakaskasdaaw ta daytoy nagdagsen a lugan a pangyakar ket “makailugan iti katupag ti 30 a Boeing 737 nga eroplano ken sisisigo a makamaniobra iti tengnga  ti taaw.” Gapu ta iwanwanwan ti global positioning system a makikomunikar iti satellite, kurang a sangapulgada ti kinaeksakto ti panangiposisionna kadagiti kangrunaan a busoran ken amin a dadduma pay a materiales.​—Kitaem ti retrato iti panid 18.

Ania ti Epekto ti Rangtay iti Isla?

Agserbi ti baro a rangtay a simbolo ti irarang-ay. Ngem para iti dadduma, di pay nasungbatan dagiti saludsod maipapan iti masakbayan. Uray ita, pito a tawen kalpasan ti inagurasionna, nasapa pay unay tapno maipakpakauna ti epekto ti rangtay, nangruna iti aglawlaw. Idi 2002, adda sientista kadagiti udang a nangipadamag a kasla awan ti epekto ti rangtay iti populasion dagiti udang. Kinunana pay: “Ti napalabas a lima a tawen ti kasayaatan para kadagiti kita ti rasa a maawagan iti rock crab.” Kasano a naapektaran ti turismo?

Kabayatan ti nabiit pay a tiempo, rimmang-ay ti turismo iti “nakaskasdaaw nga 61 a porsiento,” kuna ti maysa a report. Siempre, kalgaw no umay ti kaaduan a turista. Kanayonanna, iti nagbaetan ti 1996 ken 2001, dandani nadoble dagiti nayeksport. Immadu met dagiti naaddaan iti trabaho. Ti pagdaksanna, nagbassit ti sueldo ti adu kadagiti empleado ti dati a kompania ti ferry. Nagreklamo pay ti dadduma a nagdakkel ti bayadan no lumasatka iti dayta. Ngem nalabit kas iti kunaen ti dadduma, talaga a nangina ti gatad ti irarang-ay.

Saan unayen aya a makaay-ayo ti isla gapu ta nalaklakan ti mapan iti kangrunaan a paset ti pagilian? Para iti sabsabali a “naggapu iti dadduma a lugar” a mayat a mangtagiragsak ti kinatalinaay ti isla, mabalin a pampanunotenda no makasarakda pay iti paginanaanda manipud iti kumaribuso a kasasaad iti kangrunaan a paset ti pagilian iti di pay naan-ano nga aglawlaw ken karuburoban ti Abegweit, ti “kona kadagiti dalluyon,” kas ti pangawag iti dayta dagiti katutubo a Micmac.

Kinapudnona, ti Confederation Bridge ket nagsayaat a nagapuanan. Makatuglepto aya dagiti tsuper bayat nga agmanehoda a lumasat iti dayta? Saan a pulos. Ti atiddog ken sukog S a disenio ti makatulong kadakuada a sipupuot a mangtagiragsak iti panagmanehoda. Nalabit daytoy a rangtay ti ad-adda a mangparegta kenka a mangsarungkar iti daytoy “Hardin iti Gulpo” ken mangsagrap ti natalna pay laeng a panagbiagna, apresiarem man ti Anne of Green Gables wenno saan.

[Kahon/Ladawan iti panid 19]

Dagiti Karit iti Panagdaliasat iti Tiempo ti Lam-ek

Idi agangay, dagiti taga Europa a damo a nagnaed idiay Prince Edward Island natakuatanda a dagiti nagdadakkel a mayay-ayus a yelo ti makagapu a dida makapan iti kangrunaan a paset ti pagilian iti lima a bulan iti kada tawen. Narigat ti bumallasiw iti agkarabaliw a dadakkel a yelo, a masansan a maurnong gapu iti napipigsa nga angin. Sigurado a dayta ti saan a kayat a padasen ti nakapuy ti pakinakemna. Idi 1775 ti damo a panggep dagitoy nga umili a mangballasiw iti akikid a baybay kabayatan ti tiempo ti lam-ek. Nagusarda kadagiti babassit a bilog a nakabitan kadagiti kayo a padapan ti pasagad, kas panangtuladda kadagiti katutubo a Micmac. Sipud idin, medio regularen ti panagdaliasat ti koreo ken dagiti pasahero iti akikid a baybay iti intero a tiempo ti lam-ek, nupay “manmano nga adda agpipila a pasahero a magagaran a lumugan kadagiti bilog a lumasat iti yelo,” kuna ti libro a Lifeline​—The Story of the Atlantic Ferries and Coastal Boats. Kuna ni F. H. MacArthur iti Maritime Advocate and Busy East: “Doble ti pasahe ti babbai agsipud ta saanda a pulos nga agbannog. Maigalut dagiti lallaki a pasahero iti bilog babaen kadagiti lalat a sintas tapno makapaggaud ken masalaknibanda manipud pannakalmes no bilang kellaat a matnagda iti baybay. Agarup 5 a metro ti kaatiddog dagiti bilog, sangametro ti kaakabada, a ti dulongda ket kaasping ti padapan ti pasagad. Napalagdaan ti makinruar a bagi ti bilog babaen iti kalupkop a nabengbeng a lata.” Maipagarup nga idi Abril 28, 1917, ti naudi nga ibaballasiw dagitoy a bilog a lumasat iti kaniebian. Kalpasan dayta, gimmatang ti gobierno iti barko a nadisenio a mangaramid ken mangmantener iti dalan iti kaniebian a kanayon a lumasat iti dayta ken nataltalged ngem kadagiti bilog.

[Ladawan]

Agingga idi 1917 bumalballasiw dagiti bilog a lumasat iti kaniebian iti Northumberland Strait

[Credit Line]

Public Archives and Records Office of Prince Edward Island, Accession No. 2301-273

[Diagram iti panid 18]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

3 Main girder 4 Drop in span

 

2 Pier shaft

 

Pang-bangen iti yelo

 

1 Pier base

[Mapa iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Prince Edward Island

[Dagiti Ladawan iti panid 17]

Ti Prince Edward Island allukoyenna ti ginasut a ribu a turista iti kada tawen

[Ladawan iti panid 18]

Ti HLV Svanen a mangikabkabil iti kangrunaan a busoran iti pannakaadigi

[Credit Line]

Retrato nga impaay ti Public Works & Government Services Canada ken Boily Photo of Summerside

[Dagiti Ladawan iti panid 18, 19]

Ti tengnga ti rangtay ket agarup 60 a metro ti kangatona iti baybay, isu a mabalin a lumasat iti sirokna dagiti barko

[Picture Credit Line iti panid 17]

Tourism Prince Edward Island/John Sylvester