Panagtokar Babaen Kadagiti Ramaymo

I-PLAY

Panagtokar Babaen Kadagiti Ramaymo

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

“TI KATAN-OKAN kadagiti amin nga instrumento a pagtokar”—dayta ti panangmatmat ti dadduma iti piano. Gapu ta maibagay unay a mangyebkas iti nadumaduma a rikna, maus-usar dayta iti klasikal, agraman iti jazz, ken popular a musika. Nangayed dayta no matokar iti pagkonsiertuan uray no awan ti mangkompaniar ngem nagsayaat a mangkompaniar iti soloista a nakapuy ti panagkantana. Mabalin a tokaren dayta ti maysa a tao ngem mangpataud iti nagadu ken nadumaduma nga uni ti musika ken maibagay iti dandani amin nga instrumento. Gapu ta nadeskribir kas ti katupag ti amin a kolor nga us-usaren dagiti pintor, adu ti nagutugot nga agputar iti sumagmamano kadagiti kapintasan a musika. Asino ti nangimbento iti piano, ken apay a nalatak pay laeng agingga ita? *

Dagiti Immun-una iti Piano

Karaman ti arpa ken lira kadagiti kaunaan a de kuerdas nga instrumento. (Genesis 4:21) Idi agangay, naaramid ti dulcimer. Kutengtengen ti tumutokar dagiti kuerdas dayta babaen kadagiti babassit a pannakamartilio. Idiay Europa kabayatan ti Edad Media, naaramid dagiti instrumento nga addaan iti teklado tapno makurengreng wenno makutengteng dagiti kuerdasda. Ti klabikordio ken ti klabe ti kalatakan kadagitoy. Ti klabikordio ket kaasping ti rektanggulo a kahon nga addaan iti kalub, sa adda dagiti metal a gisla iti sirokna a maawagan iti tangent a mangkutengteng kadagiti kuerdasna. Makaay-ayo a tokaren ngem ti nakapuy nga unina ket nalaka a maatiw kadagiti dadduma nga instrumento ken kumakanta. Ti dakdakkel a klabe, a kaarngi ti agdama a grand piano (piano nga addaan iti paidda a baskag ken kuerdas), ket addaan iti atiddog a kuerdas a makutengteng babaen iti dakkel a dutdot ti tumatayab wenno plastik/metal a pagkutengteng. Natinggaw ken natibong ti tonona ngem agpapada ti kapigsana.

Idi 1700, babaen ti baro a dramatiko ken maputputar a musika a mangyebkas iti nasged a rikna, kayat dagiti musiko ti addaan teklado nga instrumento a nalaka a tokaren, a kas iti klabikordio, ngem kas iti katinggaw ken katibong ti klabe.

Dimteng ti Piano

Ti Italiano nga agar-aramid iti instrumento a ni Bartolomeo Cristofori pinagtiponna ti simple a disenio ti klabe ken ti kapigsa ti pannakamartilio ti klabikordio, babaen ti panagusarna iti pagkutengteng kadagiti kuerdas a bassit a kayo a pannakamartilio a nasapinan iti lalat. Inawaganna ti imbensionna a gravicembalo col piano e forte (klabe nga addaan iti nakapuy ken napigsa nga uni), a napaababa a pianoforte, wenno piano. Adtoyen ti instrumento nga addaan iti teklado, napigpigsa ken natingtinggaw ti unina ken mabalin a matokar iti nakapkapuy wenno napigpigsa.

Nakalkaldaang ta saan a nagbiag iti napaut ni Cristofori tapno makitana ti panagballigi ti baro nga instrumentona. Gapu ta manmano ti naginteres iti dayta, intuloyna manen ti nagaramid kadagiti klabe. Dandani 30 a tawen kalpasan ti kaunaan a piano ni Cristofori, ti Aleman nga agar-aramid iti organ a ni Gottfried Silbermann sinukimatna manen ti disenio sana rinugian ti nagaramid kadagiti bukodna a piano. Nagtultuloy a nageksperimento dagiti artesano idiay Alemania ken Austria, sada impamaysa ti nagaramid kadagiti babbabassit ken nalaglag-an a modelo a naawagan iti square piano.

Idiay England, adda sabali pay a grupo dagiti agar-aramid iti piano a nagaramid iti sabali a kita ti piano. Immakarda manipud Alemania idi arinunos ti dekada 1750. Ti maysa kadakuada a ni Johannes Zumpe ket nagaramid iti bersion ti square piano a nalaka a mailako. Pinapintas pay dayta ni Sébastien Érard a taga Francia ken dadduma pay nga agar-aramid idiay Europa ken America. Ti taga Scotland a nasaririt nga agar-aramid iti muebles a ni John Broadwood nadlawna a maitutop ti piano kadagiti babbalasang dagiti pamilia a nabiit pay a bimmaknang. Di nagbayag, makumikomen ti kompaniana nga agaramid iti nagadu nga square ken grand piano.

Ti simmaganad a karit ket ti panangdisenio iti compact piano nga addaan iti nagsayaat nga uni ti grand piano. Isu a naaramid dagiti piano nga addaan iti nakatakder imbes a paidda a kuerdas, sa naaramid dagitoy a daddadakkel. Manipud iti teklado, 2.7 a metro ti kangato dagiti nakatakder a kuerdas ti maysa kadagiti modelo a Broadwood; ngem gapu ta nabatad a nadagsen ti rabawna, talaga a delikado a pagtokaran! Kinaagpaysuanna, ti sabali pay nga upright piano a naawagan iti giraffe model ket maysa a grand piano a nakatudo iti ngato ti ak-akikid a pasetna. Ti Ingles a ni John Isaac Hawkins ti nangdisenio iti damo a naballigi nga upright piano idi 1800 babaen ti panangikabilna kadagiti makimbaba a pungto ti kuerdas iti asideg ti suelo. Gapu iti daytoy, naisardeng ti pannakaaramid ti square piano.

Dagiti Kompositor Natakuatanda ti Piano

Kabayatanna, nangrugin a naginteres dagiti kompositor nga agputar iti musika babaen ti panagpianoda. Idi nagpasiar ti agtutubo a ni Wolfgang Amadeus Mozart iti pagtartrabahuan ni Johann Stein idiay Bavaria idi 1777 tapno padasenna ti baro nga instrumento, nagustuanna dayta. Di nagbayag, agputputaren iti musika para iti dayta, ket nakaputar iti di kumurang a 15 a piano concerto iti uppat la a tawen! Ngem sumagmamano a tawen kalpasanna, nagdakkel ti naitulong ni Ludwig van Beethoven tapno mayam-ammo daytoy baro nga instrumento. Pinagbalinna a nabiag unay ti uni ti piano, a dandani agkanta pay ketdi daytan. Adtoyen ti instrumento nga ur-urayen ti lubong ti musika, isu a limmatak ti baro nga uso ti romantiko ken nasged a musika. Ni Frédéric François Chopin, “ti dumadaniw iti piano,” natakuatanna a dayta ti kasayaatan a pangyebkasna iti kapanunotan ken riknana. Nagputar ni Franz Liszt iti makaparagsak ken orihinal a musika a namagbalin iti uni ti piano a kas iti uni ti orkestra. Pinaragsakna met dagiti tallaong babaen ti nagsayaat a panagtokarna.

Nakalkaldaang ta saan nga agpaut ti kaha ti piano a bin-ig a kayo agraman dagiti naingpis a kuerdasna tapno makaandur iti napigsa ken nabiag a panagtokar iti konsierto. Rinugian ngarud dagiti agar-aramid nga inayon ti landok tapno lumagda dayta agingga a nalaingdan nga agaramid iti kaha a landok. Ita, mabalindan ti agusar kadagiti napuspuskol a kuerdas ken nadagdagsen a pannakamartilio tapno napigpigsa ti unina. Nairemedio ti naalas nga unina babaen ti pannakamartilio a nakalupkopan iti pelusa. Nabennat iti paarabis dagiti at-atiddog a kuerdas iti rabaw dagiti ab-ababa a kuerdas isu a simmayaat ti unina ken nakasalimetmet iti espasio. Naaramid ti modern piano sa timmaud dagiti nalalaing a pianista a nangpunno kadagiti pagkonsiertuan iti nagadu a mayat nga agbuya ken dumngeg iti pannakatokar ti piano. Kabayatanna, dagiti agar-aramid iti piano idiay Europa ken America sipapartak a nagaramidda iti nagadu nga instrumento tapno maipaayda ti kasapulan ti nagadu nga aggatang.

Nakalatlatak Dagiti Piano

Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, tunggal pagtaengan ket addaan iti baro a pakabigbigan iti saadda iti kagimongan, adda man wenno awan ti makatokar iti sangakabbalayanda. Nagadu ti mayat a mangtangdan kadagiti pianista tapno manglinglingay kadagiti kostumer ken biahero, mangipaay iti musika a mangkompaniar kadagiti baro a pelikula a di mangngeg ti sao dagiti artistana, ken mangisuro iti nagadu a mayat nga agbalin a pianista. Piano ti nakaisentruan dagiti padaya ti pamilia. Nagaramid dagiti agdadamo iti bukodda a musika. Kanayon a napataud dagiti baro a musika a naibasar iti piano. Napataud met dagiti nagpaiduma nga estilo ti panagtokar—ti makaibuyog, ritmiko a bansag, ti nabuntog a ritmo ti jazz wenno nalatak a musika, ken ti agpapada a kompas ti boogie-woogie.

Kimmapuy dayta kalpasan ti immuna a gubat sangalubongan. Manipud iti kangatuan a bilang ti naaramid nga 600,000 iti intero a lubong idi 1910, in-inut a bimmassit ti nailako a piano. Idi agangay, ti ponograpo, radio, pagpatokaran iti cassette tape, ken ti telebision ti simmukat iti piano kas panglinglingay iti pagtaengan. Ngem ti lubong saan nga interamente a nauma iti piano. Immadu manen dagiti naginteres iti dayta gapu kadagiti baro a teknikal nga irarang-ay kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Idi 1980, immadu manen ti naaramid agingga iti nasurok a 800,000. Ita, dagiti nalag-an a piano ket naaramiden iti plastik ken naglalaok a material. Sintetiko a material imbes a marfil ti naikalupkopen kadagiti puraw a tekla. Nagbalinen ti Japan a maysa kadagiti kadakkelan nga agar-aramid iti piano ket us-usaren metten ti China ti awaganna a “reyna dagiti instrumento.”

Kayatmo Kadi ti Agpiano?

Iti dadduma nga instrumento, masapul nga agensayoka a naimbag tapno adda matokarmo, ngem italmegmo laeng ti sumagmamano a tekla ti piano nga umiso ti panagsasaganadda ket makapagtokarkan! Adda sumagmamano a tattao a nasagudayan nga agtokar uray no awan ti kitaenda a nota. Nupay kasta, kaaduan ti makaamiris a dagiti libro a mangisuro iti panagpiano ti makatulong kadakuada nga agtokar babaen ti kannawan nga imada bayat a mangkompaniar ti kannigid. Panunotem ti nagapuanam no matokarmo a mismo ti paboritom a samiweng babaen ti nayimprenta a pagkitaan iti nota! Piliemto ngata ti makatignay a martsa, naalumamay a balse, wenno nalabit ti paboritom a romantiko a samiweng? Nalabit a tokaremto dagiti ritmo ti Latin America wenno jazz. Nagmayat ketdin ti agtokar a kadueto ti maysa a gayyem! Panunotem met ti panangparagsakmo no kompaniaram ti grupo ti gagayyemmo bayat nga agkankanta wenno agtoktokarda kadagiti sabali pay nga instrumento iti aglawlawmo. Inspiradoka kadi a mangpadas iti daytoy baro a lubong ti musika?

[Footnote]

^ par. 3 Kitaem ti Agriingkayo! a Nobiembre 8, 2002, panid 19-21.

[Kahon/Ladawan iti panid 21]

Ti Player Piano

Para kadagiti tattao nga addaan iti bassit a kapadasan iti panagtokar iti teklado, ti player piano ti solusion. Gapu ta kombinasion ti maysa a music box ken piano, dagiti tekla ket agpangato ken agpababa a bukodda. Kadagiti nagkauna a modelo idi dekada 1890, maysa a mekanismo iti sanguanan ti piano ti mangitalmeg kadagiti tekla babaen iti kayo a ramay bayat a baddekan ti opereytor dagiti pedal. Dagiti naud-udi a modelo ti addaan iti alikamen a naikabit iti piano. Ti ad-adelantado a “reproducing piano” ti mangipangngeg manen kadagiti aktual a panagtokar dagiti agdindinamag a pianista, ket nairekord manen ti nairekord a tokarda tapno mailako itan kas compact disc wenno cassette tape. Idi 1925, ad-adu pay a player piano ti maar-aramid idiay Estados Unidos ngem kadagiti gagangay nga instrumento. Nupay kasta, gapu iti pannakaimbento ti radio ken ti gramophone, dandani awanen ti makitam a player piano idi dekada 1930.

[Credit Line]

Culver Pictures

[Kahon/Diagram iti panid 22, 23]

No Kasano nga Agtokar ti Grand Piano

Mangpataud iti 88 a nota iti nasurok a 200 a nairteng nga agbabatog nga asero a kuerdas. Dagiti ababa, ken naingpis a kuerdas a nagbiit nga agdayyeg ti agpataud kadagiti nangato a nota, bayat a dagiti atiddog ken napuskol a kuerdas, a masansan a nakalupkopan iti gambang ti agpataud kadagiti nabangag a nota. Amin malaksid iti kababangagan a nota ket patauden ti dua wenno tallo a kuerdas nga agkakatono.

No talmegan ti pianista ti maysa a tekla (1), iduron dagiti battuil ti pannakamartilio tapno makutengteng ti maysa wenno nasurok pay a kuerdas iti dayta a nota ti tekla sa kellaat nga umadayo. No agtultuloy a maitalmeg ti tekla agtultuloy nga agdayyeg ti kuerdas ken in-inut a kumapuy ti unina. No saan nga italmeg ti pianista ti tekla (2), maitalmeg ti maysa a damper iti kuerdas isu a saanen nga aguni. No maibaddek ti makinkannawan a pedal iti sakaanan ti piano, kontrolenna ti amin a damper ken taginayonenna ti uni dagiti sumaganad a nota.

Lumasat dagiti kuerdas iti rabaw dagiti pedaso ti kayo a maawagan pannakarangtay (3), a naisulbong iti kayo a soundboard (4), a mangpapigsa ken mangikallangogan iti uni ti kuerdas. Ti aglawlaw a kayo a kaha ti agserbi a sound box tapno pumigsa ti unina.

Naisulbong dagiti kuerdas iti nakalupkopan iti landok a baskag babaen kadagiti asero a pin (5). Masapul a nalagda ti baskag ti grand piano tapno madaeranna ti kinairteng a patauden ti amin a mabennat a kuerdas agingga iti 30 a tonelada.

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Damper

Kuerdas

Pannakamartilio

Natalmegan a tekla

Di natalmegan a tekla

[Ladawan]

Ti kaunaan a piano ni Cristofori, 1720

[Credit Line]

AGRIINGKAYO!