Serbesa​—Ti Pakasaritaan ti Bimmalitok nga Inumen

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Czech Republic

ANIA ti masansan a tartarigagayan ti mawaw unay a lalaki? Iti adu a pagilian, trabahador man wenno negosiante, mabalin a tarigagayanna ti sangabaso a paboritona a bimmalitok nga inumen. Mabalin a pampanunotenna ti nagadu a labutab ken ti naimas a napait a ramanna. Sana kunaen, ‘Uray nangina ti sangabaso a nalamiis a serbesa, gatangek latta!’

Ti serbesa dandani kas iti kabayagen ti tao. Nagtalinaed a nalatak iti rinibu a tawen, ken nagbalinen a paset ti lokal a kultura iti adu a lugar. Ngem nakalkaldaang ta ti serbesa nagbalin a gubuayan ti adu a problema kadagidiay aglablabes nga uminum iti dayta, nangruna iti dadduma a pagilian iti Europa. Nupay kasta, no kalkalainganna ti inumen, talaga a makaparagsak dayta gapu iti naisangsangayan a kalidad ken ramanna. Usigentayo ti pakasaritaan daytoy nalatak nga inumen.

Kaano Pay a Naaramid?

Kas ipamatmat dagiti tapi a cuneiform a natakuatan iti teritoria dagiti nagkauna a Sumeriano iti Mesopotamia, umin-inumda idin iti serbesa idi maikatlo a siglo K.K.P. Bayat dayta met la a tiempo, adda metten daytoy nga inumen iti lamisaan dagiti taga Babilonia ken Egipto. Idiay Babilonia ti pakasarakan iti 19 a nadumaduma a kita ti serbesa. Adda pay dagiti linteg a nairaman iti Code of Hammurabi, a mangtarawidwid iti panagaramid iti serbesa. Kas pagarigan, ibinsabinsa dagitoy nga alagaden ti gatad ti serbesa, ket madusa iti ipapatay ti asinoman a manglabsing kadagitoy. Iti nagkauna nga Egipto, nagadu ti agar-aramid ti serbesa, ket paboritoda dayta. Ipalgak dagiti panagkabakab sadiay ti kadaanan a naisurat a pormula iti panagaramid iti serbesa.

Idi agangay, nakadanonen ti pamay-an ti panagaramid ti serbesa idiay Europa. Dadduma a Romano a historiador idi rugrugi ti Kadawyan a Panawen ti nangdakamat kadagiti Celt, Aleman, ken dadduma pay a tribu a nangtagiragsak iti serbesa. Mamati dagiti Viking nga uray idiay Valhalla​—sigun iti sarsarita dagiti Norse, iti pasilio a papanan dagiti natured a mannakigubat kalpasan ti ipapatayda​—aglaplapusanan ti serbesa kadagiti baso ti lallaki.

Bayat ti Edad Media idiay Europa, masansan a maaramid ti serbesa kadagiti monasterio. Pinasayaat dagiti monghe iti Europa ti proseso ti panagaramid, babaen ti panagusarda kadagiti preserbatibo a sabong ti lanot a maawagan iti hop. Nangrugi a mausar dagiti makina a pagaramid iti serbesa idi dimteng ti industrialisasion idi maika-19 a siglo. Dayta ti maysa a napateg a rinang-ayan iti pakasaritaan daytoy nalatak nga inumen. Kalpasanna, adda dagiti napateg a nasientipikuan a natakuatan.

Natakuatan ti Pranses a kemiko ken  mikrobiologo a ni Louis Pasteur a ti lebadura a mangirugi iti permentasion ti serbesa ket buklen dagiti sibibiag nga organismo. Nakatulong dayta a takuat tapno siuumiso a makontrol ti panagbalin ti asukar nga alkohol. Ti taga Denmark a botaniko a ni Emil Christian Hansen ket nagbalin a maysa kadagiti kalatakan a persona iti pakasaritaan ti panagaramid iti serbesa. Iti intero a panagbiagna, nagsukisok ken pinaglalasinna ti nadumaduma a klase ti lebadura. Malaksid iti dayta, ti panagsukisokna ket mainaig iti panangpatanor iti puro a klase ti lebadura para kadagiti agar-aramid iti serbesa. Iti kasta, literal a binalbaliwan ni Hansen ti industria ti panagaramid iti serbesa.

Ngem dakkel aya a karit ti panagaramid iti serbesa? Kasla di nakappapati, ngem agpayso a kasta. Amirisentayo iti apagbiit ti sekreto ti panagaramid iti naimas a sangabaso a serbesa.

Sakbay a Maibukbok iti Basom

Dakkel ti nagbaliwan ti pamay-an ti panagaramid iti serbesa bayat ti adu a siglo ket uray ita, nagduduma ti pamay-an dagiti agar-aramid. Ngem kaaduanna, dandani amin a serbesa ket addaan iti uppat a kangrunaan a ramen: sebada, dagiti hop, danum, ken lebadura. Mabalin a mabingay iti uppat a pamay-an ti intero a proseso ti panagaramid: ti panangpablad, panangisagana iti wort, permentasion, ken panangpaingel.

Panangpablad. Bayat daytoy a kasasaad, maklase ti sebada, matimbang, ken madalusan. Kalpasanna, masapul a maupran iti danum tapno agrusing ti sebada. Mabalin a lima agingga iti pito nga aldaw ti panangpablad iti temperatura nga agarup 14 a degree Celsius. Daytoy a proseso ti agresulta iti berde a bimlad a binukel, a maikabil kadagiti espesial a pagurnuan tapno mamagaan. Maikkat ti agneb a 2 agingga iti 5 a porsiento iti berde a bimlad a binukel tapno saanen nga agrusing. Kalpasan ti panangpamaga, maikkat dagiti rusing ti bimlad a binukel, ket magiling ti binukel. Kalpasanna, nakasaganan dayta para iti sumaganad a pamay-an.

Panangisagana iti wort. Malaokan iti danum ti nagiling a bimlad a binukel tapno mapataud ti masa, nga in-inut a mapapudot. Adda temperatura a kasapulan tapno dagiti almidor rugian dagiti enzyme a pagbalinen a simple nga asukar. Agpaut daytoy a pamay-an iti nasurok nga uppat nga oras sa mapataud ti maawagan a wort. Masagat daytoy tapno maikkat dagiti rugitna. Sumaganad, maipaburek tapno sumardeng ti panagtignay dagiti enzyme. Bayat ti panangipaburek, manayonan ti wort kadagiti hop (sabong ti maysa a lanot) tapno pumait ti serbesa. Kalpasan ti dua nga oras a panangipaburek, mapalamiisan ti wort iti matarigagayan a temperatura.

Permentasion. Nalabit daytoy ti kapatgan a pamay-an ti panagaramid ti serbesa. Dagiti simple nga asukar a linaon ti wort, mapagbalinda nga alkohol ken carbon dioxide, babaen ti lebadura. Kaaduanna, makalawas ti kabayagna, ket ti temperatura ti proseso agpannuray iti kita  ti serbesa a maaramid​—mabalin nga ale wenno lager. Mayakaren ti di pay naingel a serbesa kadagiti tangke a pagpaingelan.

Panangpaingel. Bayat daytoy a pamay-an, mapatanor ti gagangay a raman ken ayamuom ti serbesa; ti mairuar a carbon dioxide paglabutabenna met ti serbesa. Mabalin nga umingel ti serbesa iti tallo a lawas agingga iti sumagmamano a bulan, sigun iti kita ti serbesa. Kamaudiananna, maikarga ti serbesa kadagiti bariles wenno bote ket nakasaganan a maitulod iti pakaipananna​—nalabit dumteng iti lamisaanmo! Ngem ania kadagiti klase ti serbesa ti kayatmo a ramanan?

Ti Inumen nga Adu ti Klasena

Kinapudnona, mabalin nga adu ti nagdudumaan dagiti serbesa. Mabalin a kayatmo ti serbesa a nakusnaw wenno natayengteng ti kolorna, napait wenno saan unay a napait, agraman ti serbesa a naaramid iti sebada wenno trigo. Ti raman ti serbesa agpannuray iti adu a banag, agraman ti kalidad ti danum a nausar, ti kita ti napablad a binukel, ti pamay-an ti panagaramid, ken dagiti lebadura a nausar.

Ti pilsner (wenno pils), a kadawyan a nakusnaw ti kolorna a saan a naingel a serbesa, ti maysa kadagiti kalatakan. Ginasut a pagaramidan iti intero a lubong ti agar-aramid iti kastoy a kita ti serbesa. Nupay kasta, ti agpaypayso a pilsner ket maaramid laeng idiay ili ti Plzeň, wenno Pilsen, a masarakan idiay Czech Republic. Ti sekreto ti nagsayaat a klasena ket saan laeng nga agpannuray iti pamay-an no di ket kadagiti ramen a nausar​—tamnay a danum, nasayaat ti klasena a pinablad a binukel, ken ti umiso a kita ti lebadura ti agar-aramid iti serbesa.​—Kitaem ti naipakuyog a kahon.”

Ti weiss ti sabali pay a nagsayaat a klase ti serbesa, maysa a klase a naaramid iti trigo a nalatak nangnangruna idiay Alemania. Ti porter ken stout ti kaykayat  dagiti Britano. Ti porter ti serbesa a napaingel babaen iti tumpaw a lebadura ken naaramid iti kinirog a pinablad a binukel, isu a natayengteng ti kolorna. Daytoy ti kaunaan a naaramid idiay London idi maika-18 a siglo. Idi damo, nairanta dayta a mausar kas “makapasalun-at” nga inumen dagiti nadagsen ti trabahoda a trabahador, kas kadagiti portero. Ti stout, a natayengteng ken naingel a serbesa​—a limmatak idiay Ireland ken iti lubong gapu iti pamilia Guinness​—ti sabali a kita ti kadawyan a porter. Mabalinmo a padasen ti nasam-it nga stout dagiti Ingles, a kadawyan nga addaan iti lactose (asukar iti gatas), wenno ti nalab-ay nga stout dagiti taga Ireland, a napait ken ad-adu ti alkoholna.

Ti pamay-an ti pananginum iti dayta ti maysa pay a napateg a banag kadagiti maragsakan iti serbesa, no naikabil dayta iti bote wenno lata wenno maala iti bariles. Kaykayat dagiti Americano ti serbesa a napalamiis. Dadduma, kaykayatda ti kalkalainganna a kalamiis wenno kadawyan a temperatura ti kuarto ken naala a mismo iti bariles a naidulin iti paglakuan iti arak.

Pudno unay nga adu ti klase ti serbesa. No kalkalainganna ti inumen, mabalin a makapasalun-at. Kinapudnona, addaan kadagiti napateg a bitamina ken mineral a kas iti riboflavin, folic acid, chromium, ken zinc. Sigun iti dadduma nga autoridad, makatulong ti kalkalainganna a panaginum iti serbesa tapno malapdan ti sakit ti puso ken dagiti sakit ti kudil. No makapili ken makagun-odka iti nasayaat a klase ken kita ti serbesa ken no natimbengka nga uminum, mabalin a maragsakanka iti daytoy naimas ken makapabang-ar nga inumen. Isu nga inton sumaganad nga agtugawka iti sanguanan ti sangabaso a bimmalitok nga inumen a nakapudpudaw ti labutabna, lagipem ti makapainteres a pakasaritaanna!

[Kahon/Ladawan iti panid 13]

Dagiti Kangrunaan a Nakipaset iti Panagaramid

Iti napalabas, adu a tattao ti nakipaset iti panagaramid iti serbesa. Adtoy ti sumagmamano kadakuada.

▪ Ti para pablad​—ti umuna a makipaset iti panagaramid. Isu ti matudingan nga agpataud iti pinablad a binukel ti sebada wenno trigo. Isu ti mangaywan iti panangparusing iti binukel ken ti pannakayurno ti berde a pinablad a binukel. Napateg ti rebbengenna, ta agpannuray ti raman ti maaramid a serbesa iti kinasayaat ti pinablad a binukel.

▪ Ti para aramid (makita iti ngato)​—ti tao a makinrebbeng iti panangipaburek. Umuna, danumanna ti giniling, ket kalpasanna, bayat ti panagpaburek, laokanna iti hop. Maawagan iti wort ti produkto a mapataud.

▪ Ti para aywan iti pagidulinan​—maysa nga aduan kapadasan nga espesialista a mangaywan iti permentasion ti serbesa nga adda kadagiti balde ken ti panangpaingel iti dayta kadagiti pagidulinan. Kalpasanna, iyakarna ti naingelen a serbesa kadagiti babbabassit a pagkargaan.

[Credit Line]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 14]

Pilsner​—Ti Immuna a Produkto a Kangrunaan a Matultulad

Nangrugi dayta idi 1295. Ti ari ti Bohemia a ni Wenceslas II, imbangonna ti ili ti Plzeň. Di nagbayag kalpasanna, pinalubosanna ti 260 nga umili iti Plzeň nga agaramid iti serbesa. Idi damo, bassit laeng a serbesa ti ar-aramiden dagiti umili iti balayda, ngem idi agangay, nangbuangayda kadagiti asosasion ken nagibangonda iti adu a pagaramidan. Nupay kasta, idi agangay, bimmaba ti ekonomia ken kultura ti Bohemia, ket naapektaran ti panagaramid iti serbesa. Gapu ta dida inusar ti datin a teknolohia ken inusarda ti bukodda a pamay-an, masansan a madi ti ramanna, ket saan a mabalin a maawagan a serbesa.

Iti daydi a tiempo, dua a kita ti serbesa ti mapatpataud idiay Europa. Naaramid ti serbesa babaen iti tumpaw a lebadura, nangruna idiay Bohemia, ngem ti serbesa a maaramid iti lumned a lebadura, a nasaysayaat ti kalidadna ti nangnangruna a nalatak idiay Bavaria. Nagdakkel ti nagdumaan ti lager idiay Bavaria ken ti serbesa iti Plzeň.

Napasamak ti napateg a panagbalbaliw idi 1839. Agarup 200 nga umili ti Plzeň ti nagplano a mangipamuspusan iti kasasaad. Imbangonda ti Burgess Brewery, a pakausaran laeng ti lumned a lebadura wenno maaramid laeng ti serbesa iti pamay-an ti Bavaria. Inayabanda ti nalatak nga agar-aramid a ni Josef Groll manipud Bavaria. Dagus a nagaramid iti kadawyan a serbesa iti Bavaria. Naiduma unay ti resulta​—ngem nasaysayaat ngem iti ninamnamana. Ti kapadasan ni Groll agraman ti nasayaat a ramen ti nakatulong a mangpataud iti serbesa a limmatak unay iti lubong. Apay? Gapu iti naisangsangayan a raman, kolor, ken ayamuomna. Ngem adda met pagdaksan ti kinalatak ti serbesa iti Plzeň. Adu nga agar-aramid, a kayatda ti makaganansia iti kastoy nga irarang-ay, rinugiandan nga awagan ti produktoda iti pilsner. Saan la ngarud a limmatak ti pilsner no di ket nagbalin metten a kangrunaan a matulad kadagiti bimmalitok nga inumen.

[Dagiti Ladawan]

Josef Groll

Torre ti danum iti pagaramidan ti Plzeň

[Credit Line]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Mapa iti panid 12]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Plzeň

[Ladawan iti panid 12, 13]

Ti modelo iti Egipto a mangiladawan iti pannakaisagana ti tinapay ken serbesa

[Credit Line]

Su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali-Museo Egizio-Torino

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Dagiti hop, pinablad, ken ti lugar a pagaramidan