Dagiti Nagpaiduma a Prutas a Naggapu iti Amazon

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRAZIL

AÇAÍ, BACURI, KEN CUPUAÇU. Ammom kadi ti kaipapanan dagitoy a sasao? Mabalin nga ammom, no agnanaedka ditoy Brazil. Dagitoy ti nagan ti tallo a nagpaiduma a prutas a naggapu iti rehion ti Amazon. Ti naisangsangayan a raman dagitoy a prutas ti kangrunaan a magustuan dagiti taga Brazil kadagiti nai-freezer a dulse. Ngem adda pay dadduma a pakausaranda. Ammuentayo ti ad-adu pay maipapan kadagitoy a prutas a naggapu iti bakir.

Ti Nasustansia nga Açaí

Ti kayo nga açaí (Euterpe oleracea), a narapis ngem natayag a palma iti tropiko, ket agbibiag iti nalaka a malayus a kapatagan ken aluguog nangruna kadagiti sabangan ti karayan Amazon ken Tocantins iti estado ti Pará. Agtubo dayta manipud iti Estado ti Pará agingga iti Estado ti Bahia iti igid ti Kosta ti Atlantico iti Brazil. Mabalin a nakabarbara ti temperatura no addaka iti ayan dagiti açaí. Tumayag agingga iti 23 a metro ti narapis ngem nalagda a puon ti palma nga açaí. Iti tuktokna ti ayan dagiti bulongna.

Manipud Agosto agingga iti Disiembre, napno ti palma iti innem inggat’ walo a raay ti açaí, a tunggal maysa ket addaan iti 700 agingga iti 900 a bunga a kas iti kadakkel ti lomboy. Ngem kasano a mapuros ti açaí iti kasta a kangato? Dadduma nga umuuli ti  aglaga iti ammurat dagiti nababbaba a puon ti açaí. Ikabil ti umuuli dagiti sakana kadagitoy a sintas sana ipangal dayta iti puon. No maipangal a naimbag dagiti sakana iti puon ti kayo, ikapetna dagiti imana iti ngatuen ti ulona, umuli, ken in-inut nga agpangato agingga a makadanon iti tuktok. Sadiay a tigpasenna ti sangaraay. Itinnagna aya dayta? Saan ta madadael. No kasano ti iyuulina, kasta met la ti iyuulogna ngem masapul itan a siaannad nga iggamanna ti bunga.

Kasano a maisagana ti açaí? Kastoy ti ilawlawag ni Eduardo, maysa nga agtutubo a lalaki a taga Pará: “Mangikabil ni nanangko iti bunga ti açaí iti kaldero nga addaan iti napudot a danum. Kalpasanna, kiwarenna ti bunga agingga a maisina ti ukis manipud iti nakaas-asul a ngula ken iti dadakkel a bukelna.” Ti prutas ket aduan iti calorie sa nabaknang iti iron, calcium, phosphorus, potassium, ken bitamina B₁ ken B₂. Di pakasdaawan a ti açaí ket kaay-ayo dagiti atleta tapno napigpigsada ken kaay-ayo dagiti inna nga ipakan kadagiti annakda! Kaay-ayo ti adu a taga Brazil ti uminum iti açaí a nalaokan iti danum, asukar, ken arina ti kamoteng kahoy. Paborito ni Eduardo ti açaí a mailaok kadagiti nabilag a pasayan wenno kuros ken kamoteng kahoy. Mapespes met ti açaí iti napudot a danum sa masagat, isu a mapataud ti napalet ken nabanglo a likido a maidasar kas inumen. Ngem saan a dayta ti maudi a pakausaran ti açaí.

Adda pay dadduma a pakausaran ti palma nga açaí. Ti nalukneng ken puraw a substansia a maawagan iti palmito, wenno ubog, a di pay nagukrad a bulong ti kayo, ket paborito a mailaok kadagiti ensalada. Dagiti ramut ket maaramid nga agas a pagpatay kadagiti parasito. Dagiti ammurat ti maaramid met a sagad. Dagiti bulong ket maipakan kadagiti animal wenno mausar a pagaramid iti papel. Nagsayaat met a tarikayo ti puonna.

Ti Bacuri ken ti Cupuaçu

Ti bacuri (Platonia insignis) ket maysa a kayo a mangpapintas iti arubayan. Tumayag dayta iti 20 agingga iti 30 a metro. Kasla nakabalinsuek nga apa ti balawbawna. Ti bungana ket kas iti kadakkel ti naranghita ken sukog itlog, a napuskol ti ukisna a kas iti lemon. Nabanglo ti puraw ken napigket a ngulana nga addaan kadagiti bukel. Aduan iti phosphorus, iron, ken bitamina C ti natubbog a ngulana. Ilaok dagiti taga Brazil ti bacuri kadagiti arnibal, jelly, dulse, ken inumen. Saan a maibelleng ti nalanit ken lumabaga a nangisit a bukelna no di ket mausar a pangagas kadagiti sakit ti kudil. Mausar a tarikayo ti duyaw a kayo ti bacuri.

Ti cupuaçu (Theobroma grandiflorum) ket kabagian ti nalatlatak a mula a kakaw (Theobroma cacao). Ti lana nga agtaud iti bukel ti cupuaçu ket kaasping ti mantekilia nga agtaud iti kakaw,  a maus-usar a pagaramid iti tsokolate. Nupay gagangay nga agtubo ti cupuaçu iti nabara ken naalnaab nga aglawlaw iti labneng ti Amazon, maimulmula dayta iti intero a Brazil. Maibagay unay ti kayo iti kosta nga estado ti Espírito Santo.

Umuna, dumakkel ti kayo a cupuaçu nga addaan iti ukis a natayengteng a lumabaga a kolor kape, a mausar a nalagda a tarikayo. Kalpasanna, inton agtawenen iti walo, agsabong ken agbunga dayta iti nagraraay. Adda bungana a sukog itlog manipud kadagiti atitiddog a sangana nga aduan iti bulong a maris lati ken addaan iti pino nga ammurat. Maysa wenno maysa ket kagudua a kilo ti kadagsen ti tunggal bunga. Iti damo, nalabit kasuronmo ti nasanger nga angotna. Ngem nagsayaat a pagaramid iti sorbetes ken dadduma pay a dulse ti puraw, nabanglo, ken naalsem a ngulana.

No makapasiarkanto ditoy Brazil, ramanam ti nagadu ken naisangsangayan a prutasna. Dagiti aglaklako iti sorbetes iti daddadakkel a siudad ti Brazil ket agtultuloy a mangar-aramid iti nagadu a kita ti sorbetes nga addaan iti nanam a masarakan iti tropiko. Agpayso a marigatanka a mangibalikas iti jaca, umbu, biribá, buriti, mangaba, murici, sapoti, cajarana, graviola, maracujá, wenno jabuticaba no gumatangka iti sorbetes. Ngem magustuamto ti kinananamda!

[Ladawan iti panid 15]

“Açaí”

[Credit Line]

André Valentim/Tyba/BrazilPhotos

[Ladawan iti panid 15]

Ti para buras iti “açaí” a madama nga umul-uli

[Credit Line]

Lena Trindade/BrazilPhotos

[Dagiti Ladawan iti panid 16]

“Bacuri,” agraman ti puonna iti kannigid

[Credit Line]

Bunga ti bacuri: Geyson Magno/Ag. Lumiar

[Ladawan iti panid 17]

“Cupuaçu”

[Dagiti Ladawan iti panid 17]

Ti naimas a sorbetes a “cupuaçu,” agraman ti puonna iti likudan

[Credit Line]

Likudan: Silvestre Silva/Reflexo