Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Maliklikak ti Makidenna Sakbay ti Kasar?

“Idi agtawenak iti 19, nakidennaak iti maysa a lalaki a damo a naam-ammok idiay eskuelaan. Diak maibaga kadakayo ti kasta unay a bain ken saem a nariknak. Kalpasanna, nariknak nga awanen ti serserbik.”​—Laci. *

“ADAYWANYO ti pannakiabig,” ibilbilin ti Biblia. (1 Corinto 6:18) Ngem ita, manmano nga agtutubo ti kasla situtulok a mangtungpal iti kinuna ti Biblia ken liklikanda ti makidenna agingga a nagkasardan. Kas ken ni Laci, dadduma ti timmulok iti tarigagayda isu a nasaem ti sinagabada ken nariribuk ti konsiensiada.

Agpayso a narigat a kontrolen ti seksual a tarigagay ti maysa a tao. Kas kinuna ti libro nga Adolescent Development, ti panagbalbaliw dagiti hormone kabayatan ti panagbaro ken panagbalasang ket sigurado nga agresulta iti “nakaro a seksual a kinarasuk.” Admitiren ni Paul, “No dadduma, pagammuan ta mapanunotko ti makidenna nga awan gapgapuna.”

Nupay kasta, kinuna ti propesor iti kinadoktor kadagiti sakit ti ubbing a ni Howard Kulin: “Balballikugentayo ti kinapudno no ibagatayo a ti kasta a kababalin ti [agtutubo] ket maigapu a nangnangruna kadagiti hormone-na.” Inlawlawagna a makaimpluensia met ti kagimongan. Kinapudnona, mabalin a makaguyugoy unay dagiti impluensia ti kagimongan​—nangruna ti impluensia ti kakadua.

Iti librona nga A Tribe Apart, kinuna ti mannurat a ni Patricia Hersch a “dagiti agtutubo nangbuangayda iti bukodda a grupo. . . . Dayta a grupo ket saan laeng a buklen ti agkakabarkada, imputongda dayta kadagiti [nataengan] ken addaanda iti bukod a prinsipio, etika, ken pagannurotan.” Nupay kasta, dagiti “etika” ken “pagannurotan” ti adu nga agtutubo ita masansan nga itandudoda ti panangpennek kadagiti seksual a kinarasukda, saan a ti panangkontrol kadagitoy. Adu ngarud ti mapilitan a mangpadas iti pannakidenna sakbay ti kasar.

Nupay kasta, dagiti Kristiano nga agtutubo nainsiriban no liklikanda ti amin a kita ti pannakiabig, ta ammoda a kondenaren ti Dios dayta kas maysa kadagiti “aramid ti lasag.” * (Galacia 5:19) Ngem kasano a makapagtalinaedka a nadalus no maipasangoka iti kasta unay a pannakapilit?

Sapulem Dagiti Masirib a Kakadua

Makapainteres ta nupay mabalin a dakes ti impluensia ti panangpilit ti kakadua, dagiti umiso a kita ti gagayyem mabalindaka nga impluensiaan nga agaramid iti umiso. Daytoy ket kas iti kinuna ti Biblia: “Daydiay makipagna kadagiti masirib  a tattao agbalinto a masirib.” (Proverbio 13:20; 1 Corinto 15:33) Sigun iti maysa a report manipud iti World Health Organization (WHO), “dagiti agtutubo a nagsayaat ti relasionda kadagiti dadakkelda, ken iti dadduma pay a manangisakit a nataengan ken kakadua” ken “dagidiay maipapaayan iti natalged a panagbiag ken nalawag a limitasion . . . ket manmano a mangirugi iti seksual nga aramid.”

Nangnangruna a makagunggona unay no nasayaat ti relasionmo kadagiti dadakkelmo. Kastoy ti malagip ni Joseph, “Dagiti dadakkelko talaga a tinulongandak a manglaban kadagiti impluensia a mangpadas iti pannakidenna.” Kinapudnona, dagiti nadiosan a nagannak maipaayandaka iti natalged a panagbiag ken nalawag a limitasion a naibasar iti Sao ti Dios. (Efeso 6:2, 3) Matulongandaka kadagiti panagreggetmo nga agtalinaed a nadalus.

Agpayso a mabalin a mabainka iti damo a pannakisaritam kadakuada maipapan kadagiti seksual a banag. Ngem mabalin a masdaawka a maawatanda ti riknam. Ngamin, agtutuboda met idi. Kastoy ngarud ti ibalakad ni Sonja kadagiti agtutubo, “Asitganyo dagiti dadakkelyo ket dikay mabain a makisarita maipapan iti sekso.”

Kasano ngay no saan a sursuroten ti dadakkelmo dagiti pagalagadan iti Biblia? Nupay kaskasdi a dayawem ida, mabalin nga agpabalakadka kadagiti saanmo a kabagian. Kuna ti nadakamat itay a ni Paul, “Dakkel a tulong ti magun-odak kadagiti nataengan a Kristiano nga agassawa.” Umasping iti dayta ti imbaga ti balasitang a ni Kenji, a dina kapammatian ni nanangna, “Agpabalakadak kadagiti nataengan a mangpabileg iti espiritualidadko.” Ngem mamakdaar, “Saanak a makikadua kadagidiay nakapuy ti pagalagadanda iti moral, uray pay no kapammatiak ida.”

No dadduma, mabalin a nasken nga agannadka iti pannakikaduam iti uneg ti kongregasion Kristiano. Palagipannatayo ti Biblia nga iti aniaman a dakkel a grupo, masansan nga adda dagiti saan nga agtignay iti nadayaw a wagas. (2 Timoteo 2:20) Ania ti rumbeng nga aramidem no natakuatam a ti dadduma nga agtutubo a kakongregasionmo ket talaga a “mangilemmeng iti kinasiasinoda”? (Salmo 26:4) Saanka a makisinninged kadagita a tattao, ken makigayyemka kadagiti mangpabileg iti determinasionmo nga agtalinaed a nadalus iti moral.

Laksidem Dagiti Makadangran a Propaganda

Masapul a pagreggetam met a salakniban ti bagim kadagiti nagadu a seksual a ladawan ken propaganda a makita kadagiti magasin, music video, video game, sine, ken Internet. Ipabpabuya ti media a nasayaat, makaparagsak, ken saan a makadangran ti panagdenna sakbay ti kasar. Ania ti epektona? Kastoy ti inadmitir ti nadakamat itay a ni Kenji: “Agbuybuyaak idi iti serye a mangtagilag-an iti sekso ken mangidagadag pay ketdi iti homoseksualidad. Nagbanaganna, nangrugin a nalipatak a nagdakes ti panangmatmat ni Jehova kadagitoy a banag.”

Kinapudnona, ti nalatak a paglinglingayan masansan a sisisigo a dina ipakita dagiti di makaay-ayo a resulta ti panagdenna sakbay ti kasar​—di kinayat a panagsikog, nasapa unay a panagasawa, ken dagiti sakit a maala babaen ti panagdenna. Dika ngarud agpaallilaw kadagidiay “agkunkuna a ti naimbag ket dakes ken ti dakes ket naimbag.”​—Isaias 5:20.

Laglagipem ti kinuna ti Proverbio 14:15: “Ti asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.” No adda makitam a makagargari wenno makaparasuk a ladawan bayat nga agbasbasaka, agsuksukisokka iti Internet, wenno agbuybuyaka iti telebision, agtignayka a dagus! Iserram dayta a libro, computer, wenno iyakarmo ti channel ti telebision! Kalpasanna, agpanunotka iti sabali​—daydiay nadalus. (Filipos  4:8) No aramidem dayta, maiwaksim dagiti dakes a tarigagay sakbay a kumaro dagita.​—Santiago 1:14, 15.

Agannadka Kadagiti Mangirubo a Kasasaad

Adda kadin kadedeytmo? Masapul ngarud nga agannadka. Mamakdaar ti Biblia kadatayo: “Ti puso nagulgulib ngem iti aniaman a banag ket desperado.” (Jeremias 17:9) Nalaka laeng nga ipalubos a ti panangipakita iti kinadungngo ket agtungpal iti seksual a kinarugit. Mangaramidka kadagiti nainkalintegan a panagannad, kas iti panangikuyog iti maitutop a tsaperon wenno makideytka a kakuyog ti naimbag a kakadua. Liklikam a duduakayo kadagiti makasulisog a kasasaad.

Ngem nalabit, nagtulagkayon nga agkasar ket mariknayo nga umiso nga ipakita ti maitutop a pisikal a kinadungngo. Nupay kasta, mamakdaar ti report ti WHO: “Iti kaaduan a babbai, mapasamak ti panagdenna no asidegen ti kasar, uray kadagiti lugar a maiparit ti kasta.” * Gapuna, limitaram ti kinadungngoyo iti maysa ken maysa tapno saankanto nga agladingit.

Nupay mabalin a makapakellaat, adu nga agtutubo​—nangruna dagiti babbalasitang​—ti mapilit a makidenna. Sigun iti maysa a panagadal, “60 a porsiento kadagiti babbalasitang iti Estados Unidos ti napilitan a makidenna sakbay nga agtawenda iti 15.” Dagiti mangaramid iti kasta masansan nga usarenda ti kinapigsada tapno saan a makapagkedked dagiti biktimada. (Eclesiastes 4:1) Kas pagarigan, saritaen ti Biblia kadatayo a ni Amnon nga anak ni Ari David “nagayat” ken ni Tamar a kabsatna iti ama ket buyogen iti panangallilaw a pinilitna a makidenna kenkuana.​—2 Samuel 13:1, 10-16.

Di kaipapanan daytoy nga imposible a malapdan ti panangrames wenno ti panangpilit a makidenna. Babaen ti panagbalin a nasiput kadagiti peggad, panangliklik kadagiti mangirubo a kasasaad, dagus a panagtignay no agpegpeggadka, nagadu ti maaramidam tapno masalaknibam ti bagim. *

“Pagkaykaysaem” ti Pusom

Sapay koma ta dagiti singasingmi ditoy ti mangpabileg iti determinasionmo nga agtalinaed a nadalus. Ngem inton agangay, ti adda iti pusom ti mangikeddeng iti kababalinmo. Kinuna ni Jesus a “rummuar manipud puso dagiti . . . pannakiabig.” (Mateo 15:19) Masapul ngarud a liklikam ti pagannayasam a maaddaan iti ‘kagkagudua a puso’ (apag-anem-em) wenno “siping a puso” (managinsisingpet) iti daytoy nakapatpateg nga isyu.​—Salmo 12:2; 119:113.

No medio mariknam a kumapkapuy ti determinasionmo wenno mariribukanka, ikararagmo ti inkararag ni David idi impakpakaasina: “Pagkaykaysaem ti pusok nga agbuteng iti naganmo.” (Salmo 86:11) Kalpasanna, agtignayka a maitunos iti kararagmo babaen ti panangadalmo iti Biblia ken kadagiti naibasar iti Biblia a publikasion ken iyaplikarmo dagiti naadalmo. (Santiago 1:22) Kuna ni Lydia, “Determinadoak a mangliklik iti seksual a pakasulisogan babaen ti kanayon a pananglagipko nga ‘awan ti mannakiabig wenno narugit a tao nga addaan aniaman a tawid iti pagarian ti Dios.’”​—Efeso 5:5.

Mabalin a saan a nalaka ti panangliklik iti panagdenna sakbay ti kasar. Ngem babaen ti tulong ni Jehova, makapagtalinaedka a nadalus ken maliklikam ken maliklikan met ti sabsabali ti adu a kunsumision ken panagsagaba.​—Proverbio 5:8-12.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 17]

Ti panangilawlawagmo iti riknam kadagiti dadakkelmo ti makatulong kenka nga agtalinaed a nadalus

[Ladawan iti panid 18]

Mabalin a maysa a salaknib ti panagdeyt a kakuyogyo ti naimbag a kakadua