Panangmatmat iti Lubong

Nakaskasdaaw a Kinanadumaduma Dagiti Agnanaed iti Baybay

“Mataktakuatan itan dagiti biologo iti taaw ti nasurok a 30 a baro a kita ti animal ken mulmula iti kada lawas,” kuna ti Aleman a periodiko a Leipziger Volkszeitung. Dimteng daytoy nga anunsio kas paset ti damo a report maipapan iti irarang-ay iti Census of Marine Life, maysa a sangapulo a tawen a proyekto a nangrugi idi 2000, a nakipasetan ti agarup 300 a sientista iti 53 a pagilian. Patien dagiti managsirarak nga “adda posibilidad a nasurok a dua a milion a kita ti animal ken mula ti adda kadagiti taaw,” kuna ti periodiko. “Nasurok a 95 a porsiento kadagiti kita ti animal nga adda iti taaw ti mabalin a saan pay a natakuatan.”

 Napukaw Ngem Masansan a Masarakan

Kabayatan ti 2002, nasurok a $23 a milion a napukaw a kuarta ti impan dagiti tattao iti Tokyo, Japan, Metropolitan Police Lost and Found Center, kuna ti The New York Times. Kadagitoy, 72 a porsiento ti naisubli kadagiti makinkukua. Iti dakkel a bodega a pangipanan kadagiti napukaw ken nasarakan a banag, ginasut a ribu a dadduma pay nga alikamen ti maiduldulin met agraman dagiti cell phone, tulbek, antipara, ay-ayam, alikamen iti isport, ken​—kaaduanna​—payong, 330,000 kadagitoy ti naisubli kabayatan ti 2002. “Sipud iti kinaubingda, maisuron kadagiti annak nga ipanda kadagiti polis ti aniaman a nasarakanda,” kuna ti The Times. Iti kada aldaw, dua gasut agingga iti tallo gasut a tattao ti umay iti bodega tapno alaenda dagiti alikamenda. Nakaskasdaaw ti dadduma a napukaw a banag, a kas kadagiti saklay ken wheelchair. “Pampanunotek no ania ngata ti napasamak kadagiti makinkukua,” kuna ni Hitoshi Shitara, nabayagen nga opisial iti opisina a mangay-aywan kadagiti napukaw ken nasarakan a bambanag.

Panangpasardeng iti Kinamanagladladaw

Nayussuat ti kampania a mangiparegta iti kinamanagsapsapa idiay Ecuador. Gapu iti kinamanagladladaw, sigun iti magasin nga Economist, mapattapatta a malaksid a makapasuron, malugi ti Ecuador iti $742 a milion iti makatawen​—4.3 a porsiento iti intero a mapastrek ti pagilian malaksid dagiti mateggedanna iti sabali a pagilian. “Naladaw a mangrugi ti nasurok a kagudua iti amin a pangpubliko a taripnong,” kuna ti damag. Medio naballigi ti kampania maipapan iti kinamanagsapsapa. “Dagiti naladaw ket saanen a mapastrek kadagiti miting,” kuna ti The Economist, ket “iti dayta a lugar, mangipabpablaak ti maysa a periodiko iti inaldaw a listaan dagiti opisial iti gobierno a naladaw kadagiti taripnong.”

Dagiti Agtutubo ken ti Panagusar iti Computer

Sigun iti report ti Departamento ti Edukasion ti Estados Unidos, iti dayta a pagilian “agarup 90% nga agtawen iti 5 agingga iti 17 ti agus-usar kadagiti computer ken 59% kadakuada ti agus-usar iti Internet​—ad-adu ngem kadagiti nataengan,” kuna ti The Wall Street Journal. Ubbingda pay ngem nangrugidan nga agusar iti computer. “No agtawenen iti lima dagiti ubbing, agarup tallo ket kakapat ti agus-usaren iti computer, ket kaaduan ti agsukisok iti Internet inton agtawendan iti siam,” sigun iti report. Nupay nasurok a kagudua kadagiti agtutubo ti agusar iti Internet tapno makikomunikar kadagiti gagayyemda wenno agay-ayamda, “dandani 75% ti agus-usar iti Internet tapno makatulong iti panagaramidda kadagiti leksionda iti eskuelaan,” kuna ti Journal. “Dagiti ubbing a babbai, basbassit idi ti panawenda ngem kadagiti ubbing a lallaki iti panagusar iti computer ken iti Internet. Ngem agpada itan ti kapaut ti panangusarda iti dayta.”

Makapasalun-at a Taraon Dagiti Griego

“Iti dandani uppat a tawen, pinaliiw dagiti sientista iti Harvard ken ti University of Athens Medical School ti pannangan ti 22,043 a Griego. Natakuatanda a ti taraon dagiti Griego ti mangkissay iti di kumurang a 25% iti risgo a matayda iti kanser ken sakit ti puso,” kuna ti Readers Digest. “Agtartaraon dagiti Griego iti nagadu a prutas, nateng, bukbukel, cereal ken lana ti olibo, nuez a kas iti mani, umdas a kaadu ti lames ken ikan, ken kalkalainganna a gatas ken produkto a nagtaud iti dayta, agraman iti arak, ken karne.” Masansan a mapaliiw a makapasalun-at ti kadawyan a taraon dagiti Griego.

Dagiti Kakaasi nga Ubbing iti Lansangan

Gapu iti kinapanglaw, nasurok a maysa a milion a Polako nga ubbing ti agnanaed iti lansangan, kuna ti magasin a Wprost. Masansan nga agtawenda iti nagbaetan ti 8 ken 15, ket “isudan ti mangbibiag iti pamiliada,” mangbayad iti abang ken mangtartaraon kadagiti mabisin a kakabsatda​—ken mangtedda pay iti kuarta kadagiti mangnginum a dadakkelda. Nupay mabalin a legal ti panagteggedda idi damo, kaaduan ti “agtakaw, agnegosio iti droga ken arak, mangkikil iti kakaduada, ken agbalangkantis.” Sigun ken ni Marek Liciński iti Powiślańska Social Foundation, “saan a ti kinaranggas wenno krimen ti kangrunaan a parikut dagitoy nga ubbing no di ket ti kinaawan ti natalged a pagtaenganda wenno awan ti asinoman a mapagtalkanda.”

Taraon ti Kudil

Lumatlatak ti taraon kas ramen dagiti kosmetiko ken makapasalun-at a panangagas. Malaksid iti tsokolate, maus-usar dagiti kangrunaan a taraon kas iti lana ti olibo. Ipadamag ti Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung iti Alemania a “makaparelaks ti panangyuper iti bagi iti bathtub a napno iti labutab ti kakaw sa adda kandela iti abaymo. Kalpasanna, agpamasaheka iti napudot a sapsapo a kakaw sa madengngep ti bagim iti tsokolate a nalaokan iti natunaw a keso.” Dayta ti patien ti dadduma a manglapped iti panagkuretret ti kudil. Agpayso kadi? “Nupay sigun iti teoria ket mabalin a ti kakaw a nailaok kadagiti sapsapo ti mangpabannayat iti panagkuretret ti kudil, dayta ket saan pay a napaneknekan ti siensia,” kuna ni Propesor Volker Steinkraus iti Institute of Dermatology idiay Hamburg.

Sapsapulen Dagiti Babbai ti Pornograpia

“Kadagiti kallabes a tawen, minilion a babbai ti sigurado a naallukoy iti pornograpia iti Internet gapu ta nalaka a magun-odan, di nangina ken mabuyada dayta nga awan ti asinoman a makaammo,” kuna ti periodiko a Plain Dealer iti Cleveland, Ohio, E.U.A. “Babai ti dandani maysa iti kada tallo nga agbuya kadagiti Web site a para kadagiti nataengan.” Maysa nga ina nga agtawen iti 42 ti nangrugi a nagbuya iti pornograpia “tapno maawatanna no ania ti nakaallukoyan ti dati nga asawana. Di nagbayag, mangbusbusbosen iti agingga iti 30 nga oras iti kada lawas nga agsukisok iti Internet tapno maabbukay ti seksual a riknana.”

Ti Makaallilaw a Kasasaad ti Utang a Turog

“Masansan a di madmadlaw dagiti tattao a kurang ti turogda a kumapkapuy ti panagpanunotda ken dida marikna a makatuglepda,” kuna ti magasin a Science News. Sigun iti dua a lawas a panagadal iti kabibiag ti 48 a boluntario nga agtawen iti 21 agingga iti 38, iti sumagmamano la nga aldaw, gapu ta kanayon a kurang ti turogda, kimmapuy ti abilidadda nga agpanunot, agraman ti kapaut ti tiempo a kasapulan tapno maprosesoda ti naammuanda nga impormasion sadanto agtignay. Iti tunggal rabii, pito agingga iti walo nga oras ti promedio idi a pannaturog ti amin a boluntario, ngem idi naadal ti kabibiagda, nabingayda iti uppat a grupo. Dagiti miembro ti tallo a grupo ket napalubosan a maturog iti walo nga oras, innem nga oras, wenno uppat nga oras iti tunggal rabii. Ti maysa pay a grupo ket saan a pulos a napalubosan a maturog iti tallo nga aldaw. Idi naeksamen ti abilidadda, naammuan a kimmapuy ti panagpanunot dagiti grupo a naturog iti innem ken uppat nga oras, ngem saan a pulos a kimmapuy ti panunot dagiti naturog iti walo nga oras.