Bassit a Paraiso

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Côte d’Ivoire

KAYATMO kadi a sublian ti tiempo idi un-unana ken pasiaren dagiti nagkauna a kabakiran a napnuan iti mulmula ken atap nga animal? Adda pay la ngata dagita a lugar itatta? Maysa a kasla di pay maas-asak a bassit a paraiso ti Taï National Park, nga adda iti laud nga abagatan a suli ti Côte d’Ivoire, iti asideg ti beddeng ti Liberia.

Ti Taï National Park ti kadakkelan a nabatbati a paset ti di pay naas-asak a napuskol a kabakiran iti tropiko a nangabbungot idi iti agdama a Côte d’Ivoire, Ghana, Liberia, ken Sierra Leone. Ti parke saklawenna ti nasurok a kagudua iti agdama a napuskol a kabakiran ti Makinlaud nga Africa. Gapu kadagiti naaramid a baro a wagas ti panangsalaknib sipud idi 1926, naitalimeng daytoy a saniata ti biag. Kuyogendakami a mangsukimat iti adu ken nadumaduma a parsua a masarakan ditoy a parke.

Ti Napuskol a Kabakiran nga Ayan ti Nadumaduma a Parsua

Bayat ti pannagnatayo iti kabakiran, a buyogen ti kanta dagiti billit ken ikkis dagiti sunggo, masmasdaawtayo a tumangad kadagiti nagkauna a kayo a nagdadakkel dagiti puonda nga agtayag agingga iti 60 a metro. Ibaga ti giyatayo a nasurok a kagudua kadagiti 1,300 a kita ti mula ti masarakan laeng ditoy 3,500 a metro kuadrado a parke iti rehion ti Makinlaud nga Africa.

Nalasbang ken nadumaduma dagiti mula ditoy. Adu a kita ti kayo ti agtubo iti nasamek a kabakiran, nangruna ti mahogany, ebony, dabéma, ken makore. Masapul a dadakkel dagiti askawtayo, ta timmadol dagiti ramut ti kayo iti sangametro manipud iti daga ti bakir ken nagsaknap agingga iti 15 a metro. No dadduma, aglemmeng dagiti animal kadagitoy a ramut tapno malisianda dagiti agkaan kadakuada wenno tapno masalaknibanda kabayatan dagiti bagyo.

Dagiti makintuktok a sanga dagiti kayo ti agserbi a tambubong, isu a di sumarut ti lawag iti daga ti bakir ket nakudidit dagiti babbabassit a mula. Ngem agtubo ditoy dagiti aguyaoy a liana​—dagiti naamurat a lanut​—ken dagiti mula a maawagan iti epiphyte nga agbiag babaen iti agneb a maalana iti angin ken tudo. Kumalatkat ti dadduma a lanut kadagiti kayo, putipotanda dagitoy isu a matiltil wenno maspetda. Ipakita ti giyatayo ti maysa a kita ti higos a maawagan iti strangler fig, wenno baliti, a kasla lanut no naganus pay. Siiirut a pinutipotanna ti dakkel  a puon ti kayo. Inton agangay, abaken ti higos ti kayo isu a matay.

Aduan met ti Taï Park kadagiti pagtaudan iti agas ken taraon. Ibaga kadatayo ti giyatayo a ti ukis ti fever tree ti us-usaren ti tribu a Kru a pangagas iti malaria. Ti bunga ti sabali pay a kayo addaan iti protina nga adayo a nasamsam-it ngem iti asukar.

Aduan Kadagiti Atap nga Animal

Pagammuan ta mangngegtayo ti karasakas dagiti bulong iti tuktoktayo. Dayta a karasakas ket pinataud ti bunggoy ti adu a kita dagiti naarimbangaw a sunggo a maawagan iti Diana ken mona. Mangpakpakdaar ken umalla-allatiw iti nadumaduma a sanga. Sipsiputannatayo ti maysa a sunggo a mona, a garitan iti puraw ti nakakatkatawa a langana bayat a buybuyaentayo! Agbiag dagiti sunggo, chimpanzee, ken tumatayab gapu iti adu a bunga ken nuez a maalada kadagiti narangpaya a sanga ti kayo. Masansan a makita pay ti maysa a tao dagiti sunggo ken tumatayab nga agkakadua a mangan kadagiti bunga ti isu met la a kayo.

Adda 50 a kita ti mamalia iti Taï Park. Adu kadagitoy ti masarakan laeng iti daytoy a lugar. Agnanaed ditoy dagiti buffalo a kapamilia ti nuang, elepante iti bakir, bongo a kapamilia ti ugsa, baboy ti bakir, duiker, dadakkel a baboy iti bakir, leopardo, ken pygmy hippopotamus. Karaman kadagiti babbabassit nga animal nga agnanaed ditoy dagiti civet cat, golden cat, ti genet iti bakir a kabagian ti civet, ti mongoose, pangolin, ken ti galago nga agdakiwas iti rabii.

Malasin ti giyatayo dagiti tugot ti adu nga animal, kas iti duiker, a maysa a bassit nga animal a kapamilia ti ugsa. Adda pito a  kita ti duiker iti bakir, agraman ti manmanon a Jentink’s, zebra, ken ti Ogilby’s duiker. Makitatayo dagiti tugot ti nagdadakkel a baboy iti bakir a nangan kadagiti bagas ti mula. Sukimatentayo ti pagnanaedan ti siksikan a nagdakkel a pangolin, nga agkaan iti kuton ken anay. Adda agassawa a nangkali iti dakkel nga abut iti daga ti kabakiran. Nangaramidda iti dua a pannakasiledna. Ag-40 a metro ti kaatiddog ken 5 a metro ti kauneg dagitoy a siled iti uneg ti daga. Rabii ti pannangan ti pangolin, agdakiwas iti adu a kilometro sa agawid sakbay a pumarbangon. Lukatanna dagiti balay ti anay babaen kadagiti kasla karaid a kawwetna sana idildil ti napigket a dilana tapno maalana dagiti insekto.

Nakakita ti giyatayo iti grupo dagiti chimpanzee nga agdakdakiwas ditoy 20 a kilometro kuadrado a lugar. Adda nasurok a 2,000 a chimpanzee iti parke. Nadamagtayo a burakenda kano dagiti nuez babaen kadagiti awitda a bato wenno sanga. Maragsakantayo a makakita iti chimp a nakadalupisak iti daga, iti agarup a 5 a metro ti kaadayona kadatayo, a mangtaltaltal iti nuez babaen iti sanga.

Paraiso ti Managsiput Kadagiti Tumatayab

Kabigatanna, agbilogtayo iti Karayan Hana. Bayat a siuulimek nga aggagaud dagiti giyatayo, nailasinda ti adu a kita ti tumatayab a nakitatayo. Mangngegtayo ti kalaw a maawagan iti black-casqued hornbill, a nalatak gapu iti makasisileng nga unina ken ti karasakas dagiti payakna no agtaytayab. Pito kadagiti adu a kita ti kalaw ti agnanaed iti Taï Park. No madagup, adda nasurok a 200 a kita ti tumatayab ditoy. Karaman kadagitoy ti innem a kita ti salaksak, agraman dagiti kali, touracos, loro, pagaw, kalapati, francolin, sunbird, ken flycatcher. Makitatayo met ditoy ti manmano  ken namaris a narina trogon. Nagpintas ti payak ti kalakian a nagduduma ti berde a marisna, nalabbaga a barukong, ken puraw a dutdot ti ipusna. Makitatayo ti adu a nagpipintas ti marisda a tumatayab kas iti blue plantain eater, ti green fruit pigeon, ti gray parrot, ti blue-breasted kingfisher, ken ti hadedah ibis, nga agbaliwbaliw ti berde a marisna. Ti Taï Park ket paraiso ti managpaliiw kadagiti tumatayab!

Adu a tugot dagiti animal ti makita iti takdang ti karayan, agraman dagiti tugot ti pygmy hippopotamus​—dagiti babbabassit a kita ti gagangay a hipopotamo. Daytoy nga animal ket kadakdakkel ti dakkel a baboy. Saan unay nga aguper iti danum ti pygmy hippopotamus a kas iti daddadakkel a kasinsinna ket pulos a dida agpasiar a sangapangen. Masarakan laeng daytoy iti Makinlaud nga Africa. Makakitatayo met iti Nile monitor lizard, a dakkel a labang a banias nga umarngi iti buaya ngem basbassit. Adda 3 a kita ti buaya ditoy agraman ti 34 a kita ti uleg, adu a kita ti banias, ken nagadu nga insekto​—nga umad-aduda amin iti bakir. Adu pay la nga insekto ti masapul nga ilasin.

Ngem nakalkaldaang ta nakaparpartak a mapukpukawen dagiti napuskol a kabakiran iti planetatayo. Ti lumawlawa a daga a saklawen ti agrikultura ken ti industria ti panagtroso dagiti kangrunaan a pangta. Ngem makaliwliwa a maammuan nga adda naraniag a masakbayan ti dagatayo kadagiti mannakabalin nga ima ti Namarsua a mismo.​—Salmo 96:12, 13.

[Dagiti Mapa iti panid 14]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Sierra Leone

Liberia

Côte d’Ivoire

Taï National Park

Ghana

[Ladawan iti panid 15]

Timmadol a ramramut ti kayo

Mahogany

[Ladawan iti panid 15]

Urbon nga elepante

[Ladawan iti panid 15]

African golden cat

[Ladawan iti panid 15]

Bay duiker

[Ladawan iti panid 15]

Zebra duiker

[Ladawan iti panid 15]

African buffalo

[Ladawan iti panid 16]

Narina trogon

[Ladawan iti panid 16]

West African river eagle

[Ladawan iti panid 16]

Dagiti blue plantain eater

[Ladawan iti panid 16]

Hadedah ibis

[Ladawan iti panid 16]

Blue-breasted kingfisher

[Ladawan iti panid 16]

Long-tailed pangolin

[Ladawan iti panid 16]

Pygmy hippopotamus

[Ladawan iti panid 16]

Tree frog

[Ladawan iti panid 16]

Nile monitor lizard

[Ladawan iti panid 16]

Dark mongoose

[Ladawan iti panid 17]

Sunggo a mona

[Ladawan iti panid 17]

Western red colobus

[Ladawan iti panid 17]

Chimpanzee

[Ladawan iti panid 17]

Bakes a lesser white-nosed

[Ladawan iti panid 17]

Leopardo

[Ladawan iti panid 17]

Baboy iti bakir

[Ladawan iti panid 16, 17]

African civet

[Picture Credit Line iti panid 14]

Parc National de Taï

[Picture Credit Lines iti panid 15]

Golden cat: © Art Wolfe/Photo Researchers, Inc.; amin a sabali a retrato malaksid ti elepante: Parc National de Taï

[Picture Credit Lines iti panid 16]

Ibis: © Joe McDonald/Visuals Unlimited; salaksak: Keith Warmington; hipopotamo: © NHPA/Anthony Bannister; narina trogon: © P&H Harris; amin a sabali a retrato: Parc National de Taï

[Picture Credit Lines iti panid 17]

Baboy: © Ken Lucas/Visuals Unlimited; amin a sabali a retrato malaksid ti chimpanzee ken leopardo: Parc National de Taï