Nabiag a Napipintas ken Napapateg a Parsua iti Lubong Dagiti Insekto

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPANIA

DAGITI nangato ken narangpaya a sangsanga ti kaykayo iti napuskol a kabakiran ti ayan ti rinibu a nabiag a napipintas ken napapateg a parsua. Aggilapgilap ti dadduma a kas iti balitok ken pirak; dadduma ti agrimatrimat a kas kadagiti esmeralda, rubi, ken safiro. Dagitoy nga abal-abal, a manmano a makita ti tao, ket napipintas ken napapateg a parsua iti kabakiran.

Ania ti malagipmo no panunotem dagiti abal-abal? Dagiti natayengteng ti marisda a parsua a karkarna ti langada, nga agkarayam a dagus iti daga a nagtakderam? Kinapudnona, karaman dagiti abal-abal kadagiti namaris unay ken kaaduan a parsua ditoy daga. Sigun iti The Guinness Book of Animal Records, ti dandani 400,000 a nailasinen a kita iti klase a Coleoptera​—ti klase a natakuatan ti siensia a pakairamanan dagiti abal-abal​—ket dandani kakatlo iti amin a kita ti animal a naammuan iti planeta. Ket no kayatmo ti mangtakuat a mismo iti baro a kita, mabalin a padasem ti agbirok kadagiti abal-abal. Pattapattaen ti maysa nga eksperto kadagiti insekto a ni Dr. Terry Erwin a mabalin a minilion a kita ti abal-abal ti di pay natakuatan ti siensia. Nakaskasdaaw ta nakatakuat ni Erwin iti 1,200 a nagduduma a kita ti abal-abal iti 19 laeng a dadakkel a kayo iti napuskol a kabakiran.

Nakaskasdaaw a Kinanadumaduma

No panunotem ti bilang dagiti kita ti abal-abal, di pakasdaawan a nagduduma ti langa ken kadakkelda. Dadduma ti “nagdadakkel ta dagiti immuna a kolektor intinnagda dagitoy babaen kadagiti paltog a de sabog a darat ti balada,” kuna ti  magasin a National Geographic. Ti dadduma ket “nagbabassit ta agluganda kadagiti ngiwat ti uyokan. Adda pay dagiti abal-abal a makadanon kadagiti museo ket kanenda dagiti nakadispley nga abal-abal,” kuna ti magasin.

Kinapudnona, mabalin a nakanginngina dagiti nakadispley nga abal-abal. Nakanginngina dagitoy gapu iti marisda ken manmano a masarakan ti kitada. Dagiti abal-abal nga scarab nagduduma ti berde ken nalabaga a marisda, agraman ti pirak ken balitok. Kas pagarigan, ti natayengteng ti kinalabagana nga scarab, ket mabalin a mailako iti $200, ngem ti scarab a napintas ti nasileng a bimmalitok a marisna ket mabalin a mailako iti nasurok a doble dayta a gatad.

Nagpipintas ti maris ti dadduma nga abal-abal a napanaganan iti long-horned beetle, gapu kadagiti atitiddog a rungoda. Ti dadduma pay nga abal-abal ti agrimat kas nagbabassit, nasileng a mosaic wenno ladawan a naaramid iti bato. Napimpintas pay dagiti nasileng a berde ken asul a marisda ngem kadagiti maris dagiti hummingbird. Ngem nangina dagiti abal-abal saan laeng a gapu iti marisda. Babaen iti panangusarda kadagiti ibleng ken agruprupsa a mula, makatulongda met a mangtaginayon iti nasayaat a panagtitinnulong ken pannakibagay ti nadumaduma a mula ken animal tapno agbiagda iti kabakiran.

Dagiti Alahas nga Insekto

Saan la a dagiti agkolkolekta ti abal-abal ti mangipateg kadagitoy napipintas ken napapateg nga insekto. Kadagiti kontinente ti America, ubonen ti dadduma a babbai a pagbalinen a kuentas dagiti namaris a kalub ti payak ti abal-abal. Iti dadduma a paset ti Mexico, maysa a kita ti abal-abal a maitutop a napanaganan iti jewel beetle ti napigketan kadagiti nagbabassit a de kolor a sarming ken abalorio tapno agbalin a nabiag nga alpiler, a naikabit iti bado babaen iti ababa a kadena.

Asideg man wenno adayo ti kayatmo a panangpaliiw kadagiti abal-abal, ipakita dagitoy nabiag a napipintas ken napapateg a parsua ti makaay-ayo a kinapintas ken kinakomplikado dagiti parsua ditoy daga.

[Kahon/Ladawan iti panid 16]

Dagiti Leaf Beetle

Mabalin nga agdadael ti dadduma a leaf beetle, nupay napipintasda. Kas pagarigan, kanenda dagiti bulong, ungkay, ken ramut ti nagduduma a mula.

Nupay adda 25,000 a kita ti leaf beetle, maysa laeng ti malagip ti adu a mannalon​—ti potato beetle iti Colorado. Damo a nadlaw dagiti nagnaed iti Amianan nga America idi 1859, a daytoy nga abal-abal ti mamagpeggad iti mulada a patatas. Idi kattapog ti maika-20 a siglo, dagiti abal-abal rinautda ti Europa, ket ita nagwarasdan iti intero a paset dayta a kontinente ken iti Asia.

Gapu ta naandur iti insektisidio, narigat a parmeken ti potato beetle iti Colorado. Itatta, maus-usaren ti agtipon a panangbaliw iti lugar ken pamay-an ti panagmula, panangusar kadagiti agkaan nga insekto ken mula a mangbugaw kadagitoy, agraman dagiti pestisidio, tapno di umadu dagiti narawet nga insekto nga agkaan kadagiti bulong.

[Ladawan]

Colorado potato beetle, E.U.A.

[Credit Line]

Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 17]

Dagiti Kampeon nga Abal-abal

▪ Dagiti abal-abal ti insekto a kapautan ti biag. Nupay awan pay makatawen ti panagbiag ti kaaduan nga insekto, dadduma a napipintas ken napapateg nga abal-abal ket agbiag iti nasurok a 30 a tawen. Maysa ti napaneknekan a nagbiag iti 47 a tawen. Dagiti napipintas ken napapateg nga abal-abal “agitlogda iti uneg dagiti ukis ti sibibiag a kayo” kuna ti The Guinness Book of Animal Records. “No mapukan ti kayo, gagangay a dadduma nga annakda ti agbiag ket maibiahe a kakuyog ti troso a mailako iti intero a lubong. Tangay aglabas ti adu a tawen sa agmataengan ti dadduma a kita, ti nataengan nga abal-abal ket mabalin a rummuarto kadagiti kayo a maaramid a muebles.”

▪ Dagiti goliath beetle iti tropikal nga Africa ti maysa kadagiti kadagsenan nga insekto iti lubong. Nasurok a 100 a gramo ti timbang ti dadduma a kalakian, mamitlo a nadagdagsen ngem iti dadakkel nga utot.

▪ Ti rhinoceros beetle iti pamilia a Dynastinae ti kapigsaan nga animal iti lubong (sigun iti proporsion ti kadakkel). Maawit daytoy napigsa a parsua ti banag a mamin-850 a daras a nadagdagsen ngem iti bagina.

[Ladawan]

Goliath beetle, Zaire

[Credit Line]

Faunia, Madrid

[Ladawan]

Rhinoceros beetle, Equatorial Guinea

[Ladawan iti panid 16]

Jewel scarab beetle, Mexico

[Ladawan iti panid 16]

Jewel scarab beetle, Honduras

[Ladawan iti panid 16]

Jewel scarab beetle, Costa Rica

[Ladawan iti panid 17]

Long-horned beetle, Indonesia

[Ladawan iti panid 17]

Scarab beetle, Thailand

[Ladawan iti panid 17]

Metallic wood-boring beetle, Thailand

[Ladawan iti panid 17]

Metallic wood-boring beetle, Hungary

[Ladawan iti panid 17]

Jewel scarab beetle, Honduras

[Picture Credit Lines iti panid 16]

Ngato a kannigid ken tengnga: © David Hawks; kannawan: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.

[Picture Credit Lines iti panid 17]

Ngato a kannigid agpakannawan: Tallo nga umuna: Faunia, Madrid; maikapat: Gyorgy Csoka, Hungary Forest Research Institute, www.insectimages.org; maikalima: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.