Panangmatmat iti Lubong

Basura a Taraon

“Nakaskasdaaw no kasano kapateg ti basura kas taraon ti adu a tumatayab ken mamalia,” kuna ti biologo a ni Wilfried Meyer. “Iti dadduma a lugar, ti basura ti mangisierto iti mismo nga agtultuloy a panagbiag ti dadduma a kita ti animal.” Kas naipadamag iti magasin a Der Spiegel, natakuatan ti maysa a sangalubongan a panagsirarak a dandani 70 a kita ti tumatayab ken 50 a kita ti mamalia ti mangmangan iti basura. Ti kompleto a food chain, wenno dagiti sibibiag a parsua nga agkikinnaan iti maysa ken maysa, ket timmaud kadagiti naitambak a basura. Umadu dagiti insekto kadagiti nabara a disso a patauden ti marunrunot a basura. Dagiti tumatayab ken babassit nga animal ti mangan kadagitoy nga insekto ket dagitoy met ti anupen dagiti tumatayab ken dadduma pay nga animal nga agkaan iti padada nga animal. Makapainteres ta dadduma a tumatayab a nainkasigudan nga umadayo iti naarimbangaw a kasasaad, tattao, ken dadduma pay nga animal, didan ikankano dagiti makasisileng nga uni dagiti makina a pangsedsed iti basura agraman ti kaadda ti dadduma pay nga animal ken tattao kadagiti pagbasuraan.

 Nagdadakkel a Hijacker

Nabatad a saan laeng a tattao ti agtatakaw iti haywey. Sigun iti Bangkok Post, agtatakaw metten dagiti elepante. Dagiti mabisin nga elepante manipud kadagiti bakir iti daya ti Bangkok ti agsada kadagiti kalsada a pagdaliasatan dagiti trak ti unas sada takawen ti nasam-it a karga dagitoy. Kadawyanna, agarup 130 nga elepante ti agbibiag iti Ang Lue Nai a pakasalsalakniban dagiti atap nga animal, ngem gapu iti tikag, kimmirang ti mula a pagtaraonda, isu a kapilitan nga agsursor dagiti mabisin nga elepante iti ruar ti kabakiran tapno agsapul iti taraonda. Ti kangrunaan a mangay-aywan iti lugar a pakasalaknibanda a ni Yoo Senatham impadamagna a dadduma nga elepante rinubbuotda payen dagiti plantasion, idinto ta dadduma ti nagpidut kadagiti unas nga intinnag dagiti naasi a drayber ti trak.

Antibiotiko Para Kadagiti Animal

Nabayagen a namakdaar ti World Health Organization (WHO) maipapan iti aglablabes ken di nasken a panagusar kadagiti antibiotiko agpaay kadagiti matartaraken nga animal a di masakit. Sigun iti periodiko nga ABC iti Espania, dagiti droga ket pasaray mainayon iti taraon dagiti animal “tapno nabibiit a lumukmeg dagitoy a taraken.” Nabiit pay nga impakita ti panagadal idiay Denmark a ti panagtaraken kadagiti animal ket mabalin a dakkel a panguartaan uray no awan ti mausar nga antibiotiko. Idi insardeng dagiti agtartaraken iti animal ti agusar kadagiti antibiotiko iti ipakanda kadagitoy, saan a nagbalbaliw ti kaadu dagiti manok a napaadu ket immadu laeng iti 1 a porsiento ti gastos iti panagtaraken iti baboy. Kinomendaran ti WHO ti inaramid ti Denmark a pamuspusan ken parparegtaenna ti dadduma a pagilian a mangaramid kadagiti umasping a pamay-an. Sigun iti periodiko, ti panangaramid iti dayta ket “pagsayaatan met ti salun-at ti publiko.”

Dagiti Saur nga Umaayam iti Chess

“Adu nga umaayam iti chess ti saan a kanayon nga agtulnog kadagiti pagannurotan,” kuna ti Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ti agdadamo nga umaayam a nangatiw iti eksperto ken kanayon a mangabak nga umaayam ti maysa a pagarigan. Ngem idi agangay, natakuatan nga adda mikropono, earphone, ken kamera a nakalemmeng iti lampong a buokna, a pakikomunikarna iti maysa nga umaayam iti chess nga adda iti computer iti sabali a siled. Naammuan met a napan iti kasilias ti dadduma, iserrada ti ridaw, sada mangiruar kadagiti maiggaman a computer tapno makalkular dagiti sumaganad nga aramidenda. Mabalin a mangallilaw met dagiti umaayam babaen iti Internet. Dadduma ti manglukat iti programa ti chess iti bukodda a computer bayat a makipasetda iti ay-ayam babaen iti Internet. Iti dadduma pay a kasasaad, agusar dagiti umaayam iti dua a nagan sada paginnay-ayamen​—kanayon a maabak ti maysa a nagan isu a ngumatngato ti ranggo daydiay maysa. “Para iti kaaduan, saan a napateg ti kuarta nga abakenda,” kuna ti periodiko. “Iti dandani tunggal kasasaad, kinapasindayag ti kangrunaan a motiboda, saan a kinaagum.”

Lakay Unayen Tapno Makasursuro?

“No dagiti agtawen iti innem ket agad-adal iti leksionda iti [maysa nga elementaria idiay Rift Valley Province idiay Kenya], adda estudiante a katayagan kadakuada amin,” kuna ti periodiko a Daily Nation iti Nairobi. Dayta ti agtawen iti 84 a lakay a nabiit pay a nagbalin a kaklase dagiti adda iti umuna a grado tapno “masursurona a basaen ti Biblia.” Ages-eskuela pay laeng nupay addaanen kadagiti appoko nga estudiante iti nangatngato a grado. “Adu ti ibagbaga dagiti tattao kaniak maipapan iti Biblia. Diak ammo no husto dayta, isu a kayatko a siak a mismo ti mangbasa iti Nasantuan a Libro tapno maammuak,” kinuna ti lakay iti periodiko a Nation. Bayat a nakauniporme a kas kadagiti estudiante ken addaan iti dadduma pay a masapsapul, ikagkagumaanna a tungpalen dagiti nainget a pagannurotan iti eskuelaan. Ngem adda dadduma a maipalubos nga aramidenna iti sabali a pamay-an. No agtataray ken agehersisio ti dadduma nga estudiante, isut’ “mapalubosan a mangunnat a siaalumamay kadagiti maselna.”

Dagiti Makapapatay a Ginggined Idi 2003

“Sigun iti U.S. Geological Survey (USGS), nagpatingga ti 2003 kas ti tawen a kaaduan kadagiti natay gapu iti ginggined sipud idi 1990, 25 a daras nga ad-adda a makapapatay ngem idi 2002,” kuna ti USGS. “Idi 2002, 1,711 ti natay iti ginggined iti intero a lubong,” bayat nga 43,819 ti natay itay napan a tawen. Taga Iran ti agarup 41,000 kadagidiay natay. Idi Disiembre 26, 6.6 ti kapigsa ti ginggined a nangapektar iti siudad ti Bam. Ti kakaruan a ginggined, ken ti kakaisuna a madeskribir kas “napigsa” a ginggined, ti napasamak idiay Hokkaido, Japan, idi Setiembre 25. Ti kapigsa dayta ket 8.3. Sigun iti report, “ti USGS ti mangbirbirok iti pakapasamakan ti agarup 50 a ginggined iti kada aldaw. . . . Iti promedio, adda 18 a dadakkel a ginggined (kapigsa a 7.0 agingga iti 7.9) ken maysa a dakkel a ginggined (8.0 wenno napigpigsa) iti kada tawen iti intero a lubong. Sumagmamano a milion a ginggined ti mapasamak iti intero a lubong iti kada tawen, ngem adu ti saan a madlaw agsipud ta mapasamak dagitoy iti adayo a luglugar wenno saan unay a napigsa.”

Apay a Nagadu nga Agtutubo ti Agaramid iti Krimen?

Patien dagiti espesialista a ti nasinasina a kabibiag dagiti pamilia ti makagapu iti napartak nga iyaadu dagiti ubbing a kriminal. Kas impatuldo ti maysa a damag iti periodiko a Weekend Witness idiay South Africa, kaaduan kadagitoy nga ubbing ket naggapu kadagiti nasinasina a pamilia wenno pamilia a dagiti nagannak ket agpada nga “okupado, nabannog wenno agap-apura” a mangaywan kadakuada. Sigun iti kriminologo a ni Dr. Irma Labuschagne, adu a tin-edyer dida pay ketdi maawatan ti ideya a “pamilia” ken “il-iliwenda ti ayat ken pannakaikabilangan.” Isu a sapulenda daytoy iti sadinoman ken nalaka nga agbalinda a biktima ti grupo dagiti kriminal a mangipakita kadakuada iti pammateg. Dagiti nagannak, kinuna ti sikologo a ni Dr. Cecelia Jansen, “ti makumikom unay iti panangragpatda iti pakabigbigan, balligi ken materialismo ta uray la a dida ammo ti mapaspasamak iti biag dagiti miembro ti pamiliada.” Agpadpada da Labuschagne ken Jansen a mangisingasing “a masurot koma manen dagiti kadaanan a prinsipio ti pamilia,” kuna ti periodiko. Kastoy ti konklusionna: “Awan ti maisukat iti nasalun-at, naragsak, ken normal a pamilia.”