Kinapintas a Nailemmeng iti Kasipngetan

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SLOVENIA

BAYAT a nakaiggem iti bassit a silaw, in-inut a simrek ni Luka Čeč iti nakasipsipnget a lugar. Iti uneg ti daga, nagkarayam nga immuli iti dakkel a bato ket naragsakan a nakakita iti nakaskasdaaw a buya. Naraniag ken rumimatrimat a lugar ti nakitana. Ania ti nasarakanna? Baro a dalan iti Postojna Cave iti Slovenia.

Ti pannakatakuat daytoy idi 1818 ti nangrugian ti rumangrang-ay itan nga industria ti turismo. Nalukatan met ti gundaway a mangitultuloy iti speleology, wenno “nasientipikuan a panagsukimat kadagiti kueba.” Tapno maadaltayo a naimbag daytoy a nakaskasdaaw a grupo dagiti kueba, kaduaendakami nga agpasiar iti Postojna, maysa nga ili iti makinlaud nga Slovenia.

Lugar nga Ayan ti Adu a Kueba

Ti Postojna ket maysa kadagiti kadakkelan a grupo dagiti kueba iti Europa. Addaan daytoy iti nasurok a 20 a kilometro a dalan ken adu a gukayab. Masarakan dagiti kueba iti Kras, wenno Karst, maysa a rehion iti Slovenia. Maysa dayta a patad a bantay ti tisa a bato nga agarup 50 a kilometro manipud iti Adriatic Sea agingga iti tengnga ti pagilian, iti nagbaetan ti Julian ken ti Dinaric Alps. Karaman dagiti kueba iti Postojna iti rinibu a grupo dagiti kueba iti daytoy a rehion.

Adu itan ti kaipapanan ti sao a “karst.” Dayta a termino ti us-usaren dagiti geologo iti intero a lubong tapno iladawanda ti kasasaad ti lugar a kaasping ti rehion ti Kras nga ayan dagiti tisa a bato. Adda dagiti rehion ti tisa a bato iti adu a paset ti lubong, a pakairamanan ti Australia, Sentral America, China, Indochina, ken Russia, agraman iti Caribe ken Mediteraneo. Natikag ken aduan batbato dagita a lugar ket gapu iti panagreggaay, timmaud dagiti kueba, abut, waig, ken dan-aw iti uneg ti daga.

Gapu ta rehion ti tisa a bato ti kaaduan a paset ti Slovenia, ti pagilian ket aduan iti kueba ken dadduma pay a naporma a banag iti uneg ti daga. Napipintas met dagiti kueba iti Postojna a kas kadagiti nalatak a kueba ti tisa a bato iti

 Mammoth Cave iti Kentucky, E.U.A., ken ti Reed Flute Cave iti Kuei-lin, China.

Panangsukimat Kadagiti Kueba

Damo a nailadawan ti Postojna Cave idi maika-17 a siglo, idi nagsurat ti eskolar a taga Slovenia a ni Janez Vajkard Valvasor maipapan iti dayta iti librona a The Glory of the Duchy of Carniola. Dineskribir ni Valvasor dagiti kueba iti dayta a lugar nga addaan kadagiti “teddek a karkarna ti sukogda.” Impadisna dagitoy iti “amin a kita ti babassit nga animal, uleg, ken dadduma pay nga animal . . . wenno nadumaduma a kita ti burangen, naalas a rupa, maipagarup nga al-alia, ken dadduma pay a kaasping dagitoy.” Kinunana pay: “Kumaro met ti panagamak ken buteng gapu iti adu a dalan, abut, ken nauneg a yuyeng iti intero nga aglawlaw.” Di ngarud pakasdaawan a kalpasan a nabasada ti kasta a nakaam-amak a deskripsion, manmanon ti natured a mangsukisok iti naun-uneg pay kadagiti nakabutbuteng ti kinasipngetda a kueba!

Ngem idi agangay, limmatak ti Postojna Cave nangnangruna idi nadiskobre ni Čeč idi 1818. Iti mismo a simmaganad a tawen, dagiti kueba ket mabalinen a pasiaren ti publiko. Ngem sa la ad-adu ti nakakita kadagitoy natural a pagsidsiddaawan idi addan lumasat a tren idi 1872 ken nakabitan kadagiti de koriente a silaw idi 1884. Ania ti nakitada?

Agdindinamag itan dagiti kueba iti Postojna gapu kadagiti napintas a dalanna. Kasla alahas ti buya dagiti kueba gapu iti kinamaris ken karkarna a sukog dagiti stalactite ken stalagmite. Agrimatrimat ti dadduma a kasla nawarisan iti diamante, idinto ta natayengteng a nalabaga wenno duyaw ken kayumanggi ti dadduma. Ipakita dagiti surat iti pannakadiding ti kueba a nagragsakan met dagiti tattao idi un-unana ti karkarna a kinapintas dagiti kueba.

Natakuatan Dagiti Baro a Kita ti Animal

Iti panagsukisok kadagitoy a kueba, saan la a dagiti baro ken naisangsangayan a pannakaporma ti daga ti natakuatan no di ket uray dagiti di pay naammuan idi a kita ti biag. Agingga ita, nasurok a sangapulo a baro a kita ti animal ti natakuatanen kadagiti kueba ti Postojna.

Nakakita ni Čeč iti maysa idi 1831, a nangparagsak kadagiti agsuksukimat iti kueba iti intero a lubong. Natakuatan ni Čeč ti naisangsangayan nga abal-abal iti kueba, a napanaganan iti Leptodirus hohenwarti, a “nakuttong ti tengngedna” ti kaipapananna. Kas ipasimudaag ti naganna, narapis ti tengnged daytoy nga abal-abal. Nagbassit met ti ulona, dakkel ti tianna, ken naisangsangayan ti kaatiddog dagiti rungo ken sakana. Nakalkaldaang ta aksidente a nadadael ti immuna a nasarakan, isu a saan a naadal a naimbag daytoy agingga a nakasarakda iti maikadua nga abal-abal kalpasan ti 14 a tawen.

Ti sabali pay a karkarna a parsua a natakuatan ditoy a lugar isu ti olm, maysa a blind salamander (kapamilia ti alibut). Idi 1689, tinukoy ni Valvasor daytoy kas ‘anak ti dragon.’ Daytoy bassit a parsua nga agbiag iti danum ken takdang ti nakaisentruan ti adu a nasientipikuan a panagadal.

Dagiti Kabangibang a Kueba

Dagiti kueba iti Postojna ket maysa laeng kadagiti adu a grupo dagiti kueba iti daytoy a lugar. Naisangsangayan unay ti asideg a Škocjan Cave, a naikabilen iti World Heritage List ti UNESCO, wenno listaan dagiti nakaskasdaaw unay a gameng ti nakaparsuaan ken kultura sipud idi 1986. Agamangá dagiti agpasiar iti daytoy a kueba gapu kadagiti nagdadakkel a rukib ken nauneg a rangkis. Dagitoy kano ti kadadakkelan iti Europa. Kas pagarigan, 300 a metro ti kaatiddog ti maysa a paset iti kueba, 100 a metro ti kalawana, ken 110 a metro ti kangatona!

Adda dakkel a sarikedked a nanglinged iti wangawangan iti Predjama Cave, a dati a pagtaengan ti sarsarita a kabaliero a ni Erazem Jamski. Kunada a ti kastilio ket ginasgasut a tawenen a saan a nastrek dagiti manangraut. Mabalin nga itulod dagiti suplay a taraon ken dadduma pay a kasapulan babaen kadagiti nalimed a dalan iti uneg ti daga, a naikonekta kadagiti kueba iti sirok ti kastilio. Rinurod kano ni Erazem dagiti rimmaut babaen ti panangipalladawna kadakuada kadagiti kappuros ken babassit a bunga ti kaykayo wenno natuno a karne, tapno ipakitana a saan a mabisbisinan bayat a nakapupok iti uneg dagiti bakud ti kastiliona. Agpayso man ti estoria wenno saan, talaga nga adda dagiti nalimed a dalan.

Adu a di ninamnama a pakaragsakan ti maipaay ti panagsukisok kadagiti naisangsangayan a lubong dagiti kueba iti daytoy a rehion ti tisa a bato. Ti nalatak iti lubong nga eskultor a ni Henry Moore dineskribirna ti Postojna Cave, a kunkunana: “Daytoy pay laeng ti nakitak a kasayaatan a pabuya ti eskultura iti Nakaparsuaan.” No addanto gundawaymo nga agpasiar, mabalin nga umanamongka kenkuana.

 [Kahon/Ladawan iti panid 24]

Ti Kaasping Tao a Lames

Ti Proteus anguinus ket kadawyan a maawagan iti kaasping tao a lames gapu iti naisangsangayan a kolor ti kudilna. Daytoy addaan duri a parsua nga agbiag iti danum ken takdang ket masarakan laeng iti danum iti uneg ti daga iti rehion nga addaan tisa a bato ken baresbes iti amianan a daya ti Italia, Slovenia, ken iti umabagatan. Saan a makalapped kenkuana ti napusyaw a kolor ti kudilna ken dagiti nagbabassit a matana ta agbibiag iti naan-anay a kinasipnget, sipud idi itlog pay agingga a matay. Nakaskasdaaw ta dadduma ti naipadamag nga agbiag agingga iti 100 a tawen, ken mabalin nga agbiag dagitoy a lames iti sumagmamano a tawen uray no awan kanenda.

[Credit Line]

Arne Hodalic/www.ipak.org

[Dagiti Ladawan iti panid 24]

1. Maysa kadagiti kueba iti Škocjan a 110 a metro ti kangatona

2. Daytoy a sarikedked ti mangbangen iti wangawangan ti Predjama Cave

3. Limmatak iti lubong dagiti kueba ti Postojna

[Picture Credit Line iti panid 23]

Arne Hodalic/www.ipak.org