Ti Kinapateg ti Panangpatanor iti Anakmo

TI MASURSURO wenno di masursuro ti maysa a tao bayat ti kinaubingna mabalin nga apektaranna dagiti masanguanan nga abilidadna. Ania ngarud ti kasapulan dagiti annak kadagiti dadakkelda tapno agbalinda a natimbeng ken naballigi nga adulto? Usigenyo ti kinuna ti dadduma a naibasar iti panagsukisok a naaramid kadagiti nabiit pay a dekada.

Ti Maaramidan Dagiti Synapse

Kabaelan itan dagiti sientista a detaliado nga adalen ti utek gapu ta narangrang-ayen ti teknolohia a mangpaliiw iti panagandar ti utek ngem idi. Ipamatmat dagita a panagadal a ti nasapa a tawtawen ti kinaubing ti napateg a tiempo nga itatanor ti utek tapno maanagna dagiti impormasion, normal a mayebkasna dagiti rikna, ken lumaing nga agsao. “Naisangsangayan ti kinapartak ti pannakaporma dagiti koneksion ti utek ti ubing kadagiti nasapa a tawen ti panagdakkelna, ta maporma dagiti paset ti utek babaen iti kanayon nga impluensia ti aglawlaw ti ubing ken dagiti nainkasigudan nga abilidadna,” kuna ti magasin a Nation.

Mamati dagiti sientista a kaaduan kadagitoy a koneksion, a maawagan iti synapse, ti maaramid iti umuna a sumagmamano a tawen ti panagbiag ti ubing. Iti daytoy a panawen “a tumanor dagiti koneksion iti utek ti ubing a mangapektar iti kinalaing, pakabigbigan, panagtalek ken pannakaparegtana nga agsursuro,” sigun ken ni Dr. T. Berry Brazelton, maysa a doktor iti tay-ak ti panagdakkel ti ubing.

Napartak a dumakkel ti utek ti maladaga, tumanor dagiti agkakawing a koneksion, ken agandar bayat ti umuna a sumagmamano a tawenna. Iti aglawlaw nga adu ti pakaparegtaan ken kapadasan a pakasursuruan, umadu dagiti synapse, a mangpataud iti adu nga agkakawing a paglasatan ti impormasion iti  utek. Dagitoy ti mangparegta nga agpanunot, agsursuro, ken agrason.

Nalabit no ad-adu ti pakaparegtaan ti utek ti maladaga, ad-adu a selula ti nerbio ti matignay nga agandar ket ad-adu ti tumanor a koneksionna. Makapainteres ta saan laeng a ti kinalaing ti matignay, a magun-odan babaen iti naammuan a kinapudno, bilang, wenno pagsasao. Natakuatan dagiti sientista a masapul met a magutugot ti emosion. Ipamatmat dagiti managsukisok a dagiti di maub-ubba ken maap-aprosan a maladaga ken dagiti saan a pakiay-ayaman wenno di maparparegta, basbassit dagiti tumaud a koneksion wenno synapse-da.

Panangpatanor ken Abilidad

Inton agangay, bayat nga agmatmataengan dagiti ubbing, mapasamak ti panagkissay. Kasla ikkaten ti bagi dagiti koneksion a dina kasapulan. Mabalin a dakkel ti epekto daytoy iti abilidad ti ubing. “No di magun-odan ti ubing ti umiso a kita ti pannakaparegta iti umiso nga edadna,” kuna ti managsukisok iti utek a ni Max Cynader, “saan ngarud a naan-anay ti itatanor ti sistema ti nerbiona.” Sigun ken Dr. J. Fraser Mustard, mabalin nga agbanag iti nababbaba nga IQ wenno nakapkapuy a panagpampanunot, nakapuy a panagsao ken panagkuenta, managsakit inton nataengan, ken adda pay diperensia ti kababalinna.

Isu a kasla dagiti kapadasan ti maysa a tao idi maladaga pay mabalin nga apektaranna ti panagbiagna inton nataenganen. Nabileg man wenno nakapuy ti maysa a tao, masursurona man ti agpanunot wenno saan, ken mannakipagrikna man wenno saan, mabalin a naimpluensiaan kadagiti kapadasanna iti nasapa a tawtawen ti kinaubingna. Isu a nakapatpateg ti rebbengen ti nagannak. “Maysa kadagiti kapatgan nga aspeto daytoy nasapa a kapadasan,” kuna ti maysa a doktor ti ubbing, “isu ti nasiglat a panangilasin ti agay-aywan kadagiti kababalin ken rikna ti ubing.”

Kasla nakalaklaka nga aramiden dayta. Patanorem ken aywanam ti annakmo, ket rumang-aydanto. Ngem nakalkaldaang ta ammo dagiti nagannak a saan a kanayon a naglaka ti umiso a panangaywan kadagiti annak. Ti naballigi a panangpadakkel iti annak ket saan a kanayon a sigud a masursuro.

Sigun iti maysa a panagadal, saan nga ammo ti 25 iti kada 100 a nagannak a napagsaludsodan a ti panangaywan iti anakda ket mabalin a makaparayray wenno makalapped iti kinalaing, panagtalek, ken panagayat ti ubing nga agsursuro. Mangpataud daytoy kadagiti saludsod nga: Ania ti kasayaatan a pamay-an ti panangpatanor iti abilidad ti anakmo? Kasano a maipaaymo ti umiso a kita ti aglawlaw? Kitaentayo.

[Ladawan iti panid 6]

Dagiti maladaga a mabaybay-an a di maparparegta mabalin a nakapkapuy ti itatanorda ngem iti dadduma