Maysaak Idi a Panguluen ti Relihion Dagiti Kickapoo

KAS INSALAYSAY NI BOB LEE WHITE, SR.

Naipasngayak idiay McLoud, Oklahoma, E.U.A., idi 1935 iti wickiup, maysa a bassit a kalapaw dagiti Katutubo nga Americano. Naatepan dayta iti ukis ti kayo ken runo. Iti Kickapoo * a tribo dagiti Indian, ti naganko ket Pay-MEE-Ton-Wah nga “Agayus a Danum” ti kaipapananna. Ubingak pay idi naisuro kaniak ti naespirituan a panagbiag dagiti Indian. Kasano?

ITI adu a tawen, ni apongko, a kas iti apongko iti tumeng, ket maysa a panguluen ti relihion ti Kickapoo a tribu ti pamilia Danum dagiti Katutubo nga Americano iti Oklahoma. Idi natay nga awanan iti putot a lalaki, inkeddeng ti 12 a lider, wenno panglakayen ti pamilia, a ti inauna nga anak a lalaki ti inauna nga anak a babai ti pimmusayen a panguluen ti relihion ti agbalin a pangulo. Siak dayta nga anak a lalaki.

No Kasano a Nagbalinak a Panguluen ti Relihion

Kadawyanna, sa la agtakem iti kasta ti kabbaro a panguluen ti relihion no agtawenen iti 30 ken kalpasan ti panagayunar. Kabayatan dayta a tiempo, makakita kadagiti sirmata wenno malawlawagan maipapan kadagiti naespirituan a rebbengenna. Sipud pay idi ubingak, naisuron kaniak ti tradisional a relihion dagiti Kickapoo. Natawidko dagiti narelihiosuan a kawes ken ti MEE-shon, wenno sagrado a balkut. No dadduma, maawagan met iti makaagas a balkut, ta koleksion dayta dagiti narelihiosuan a ramramit a nabalkut iti lalat ti animal. Agarup dua a pie ti kaatiddogna, a kaasping ti bola ti football. Nagadu a tiempo ti nabusbosko iti kasasantuan a paset ti naespirituan a tolda. Sadiay a dimngegak kadagiti palgaak dagiti panguluen ti tribu. Isu a nupay ubingak pay idi, siak ti nagbalin a kabbaro a panguluen ti relihion ti tribu a Kickapoo.

Naipasagepsep amin dagitoy a detalye iti naganus pay la idi a panunotko. Gapu ta awan kadagitoy a palimed ti naisurat, dagiti narelihiosuan a tradision ti adu a kaputotan ti naitaleken a naan-anay kaniak. No impangagko koma ti kiddaw dagiti panguluen ti pamilia iti daydi a tiempo, nagtalinaedak koma sadiay a kadua ti tribu, a mangidadaulo iti tunggal naespirituan nga aktibidad agingga ita.

Nupay kasta, nageskuelaak idiay Kansas. Daytoy ti namagdanag kadagiti panglakayen, agsipud ta nagamkanda a maimpluensiaanak iti “lubong dagiti  puraw a tattao.” Kalpasan ti panageskuelak, napanak idiay Los Angeles, California. Sadiay a nakaduak manen ni Diane, ti kaayan-ayatko sipud pay idi ubingak. Ti naganna iti Indian ket Tu-NO-Thak-Quah, wenno Turning Bear, iti pamilia Oso. Nabayagen nga aggayem dagiti nanang ken lolomi. Nagkasarkami idi Setiembre 1956. Dimmakkel met a relihiosa ni Diane. Ni lolona ti nangipasdek iti relihion a Peyote iti tribu a Kickapoo​—Kitaem ti kahon iti panid 22.

Ti Relihion a Peyote

Ti relihion a Peyote ket masarakan ita iti adu a tribu dagiti Indian. Ni Quanah Parker (agarup 1845-1911), a panguluen ti relihion ken panguluen ti dibision a Comanche Kwahadi, “dakkel ti impluensiana iti itatanor ken pannakaisaknap ti relihion a Peyote iti Teritoria dagiti Indian.” (The Encyclopedia of Native American Religions) Babaen ti napinget a panangiwaragawagna iti maipagarup a makapaganaygay ken makaagas a birtud ti peyote cactus, nakakomberte kadagiti tattao iti Peyotismo manipud iti adu a tribu dagiti Indian iti Amianan nga America. Isu a kadagiti Kickapoo, agraman iti dadduma a tribu, agkanaig ti tradisional a relihion ken ti Peyotismo.

Naallukoyak iti Hollywood

Bayat iti kaaddak idiay Los Angeles, nagbalinak nga aktibo kadagiti organisasion iti kagimongan dagiti Indian. Nagbalinak a presidente ti Drum and Feather Club, ti Indian Bowling Association, ken ti National Indian Athletic Association. Maysaak met kadagiti direktor ti Indian Center idiay Los Angeles.

Naam-ammok dagiti artista ti Hollywood. Karaman kadagiti nagayyemko ni Iron Eyes Cody, nga agdinamag gapu kadagiti serbisio publiko a pakaammo iti telebision maipapan iti ekolohia, ken ni Jay Silverheels, a nagakto kas Indian a napanaganan iti Tonto iti serye a The Lone Ranger iti telebision. Dagiti kalatakan a pelikula a nagparangak ket ti Westward Ho, the Wagons! a nagbidaan ni Fess Parker, ken ti Pardners, a nagbidaan da Dean Martin ken Jerry Lewis.

Nagtrabahokami iti apagbiit ken ni Diane idiay Disneyland. Iti kada oras ti agmalem, nagaktoak iti sangapulo a minuto nga ababa a drama. Makaisem ni Diane a mangibaga: “Ti la aramidek idi ket agpelles a naimbag sa agpagnapagna iti nagtetengngaan ti bunggoy ken ‘agaktoak’ a kas maysa nga Indian” iti intero nga agmalmalem.

Naiduma a Pamay-an ti Panagdayaw

Idi 1962, nakasarita ni Diane ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova sa naikkan iti bassit a bokleta. Nagsublisubli ti Saksi ngem kanayon nga adda pagpambar ni Diane. Idi dinamag ti Saksi no talaga a saanen a kayat ni Diane ti masarungkaran, kinuna ni Diane iti un-unegna, ‘Wen! Wen!’ Ngem gapu ta dina kayat a masair, kinunana: “Ay, saan! Saan!” Isu a nagtultuloy a nasarungkaran. Sangkaibagana kaniak dagiti naadalna. No malipatanna nga ibaga, saludsodek: “Immay kadi manen daydiay babai a Saksi ni Jehova? Ania ti imbagana?”

Naminsan, nasao dayta a babai ken Diane ti maipapan iti espesial a palawag iti gimong dagiti Saksi ni Jehova iti  Los Angeles Forum. Intukonna nga aywananna ti uppat nga annakmi bayat a mapanmi denggen ti palawag. Gapu ta impagarup ni Diane a diak mapan, dina nasao dayta kaniak. Ngem kalpasan ti panangidagadag ti Saksi, imbagana met laeng. Nasdaaw idi imbagak: “Kayatmo a sawen, agbati ditoy tapno bantayanna dagiti annakta ken pakanenna ida? Daytoy puraw a babai?”

Isu a napankami iti damo a pannakigimongmi idi 1969. Awan a pulos ti naawatak iti naipalawag iti plataporma. Nupay kasta, ti talaga a nagustuak ket ti kinaurnos​—no kasano a maikkan iti pangngaldaw ti 20,000 a tattao iti kasta kaababa a tiempo babaen iti boluntario nga urnos ti kapeteria. Nadlawko met nga awan ti mangidumduma iti puli​—dagiti nangisit ken puraw a tattao ket agiinnawagda iti kabsat.

Idi Agosto ti 1969, rinugiandak dagiti Saksi nga iyadalan iti Biblia babaen iti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana. * Admitirek a dakes ti motibok idi immanamongak a makipagadal iti Biblia. Miembroak iti adu nga organisasion dagiti Indian, ket nakitak nga adda gundawayko nga agballigi iti karerak iti politika. Impagarupko a rumbeng a maadalko ti Biblia agsipud ta kasla kabesado dayta dagiti politiko ken mangdakamatda pay iti pasetna. Ita naamiriskon a nagbassit gayam ti ammo dagidiay a tattao maipapan iti Sao ti Dios.

Dakkel a Panagbalbaliw iti Biagko

Apaman a nangrugiak a nagadal iti Biblia, nagbiit ti irarang-ay ti bambanag. Immikkatak iti amin nga organisasion ken asosasion a nakimiembruak, ket ammok a rumbeng nga umikkatak metten iti dati a relihionko kas Katutubo nga Americano. Malagipko nga agtugtugawak idi tapno agsurat. Insuratko ti petsa iti ngato ti panid sa insuratko ti “Patgek a,” saak nagsardeng iti napaut, ta pampanunotek no pangiturongak iti suratko. Kamaudiananna, naamiriskon a ti surat ket rumbeng a maipatulod iti tradisional a panguluen ti relihion​—siak! Dagus a rinisutko daytoy a pannakakellaat babaen ti panangisuratko  iti “Patgek a Nanang.” Intuloyko nga impakaammo ken ni nanangko nga umikkatakon iti relihionko wenno iti panagserbik kas panguluen.

Naggiddankami ken ni baketko a nabautisaran kas Saksi ni Jehova idi Enero 3, 1970. Idi 1973, nagbalinak a panglakayen iti kongregasion. Adtoyakon, maysa a dati a panguluen ti relihion dagiti Kickapoo, a mangidadaulo itan iti pudno a panagdayaw ken Jehova, ti Sapasap a Soberano, iti maysa a kongregasion iti lugarmi. Idi Hulio 1974, nagsublikami idiay McLoud, Oklahoma, gapu iti panagreggetko a tumulong kadagiti Katutubo nga Americano a makasursuro iti pudno a namnama ti intero a sangatauan, kas nailanad iti Sao ti Dios a ti Biblia.

Kas iti dadduma a tribu, us-usaren dagiti Kickapoo ti tabako iti panagdayawda. Makapainteres ta dida sigarilioen dayta. Mangiwarakiwak dagiti Kickapoo iti tabako iti apuy kas insienso, ta mamatida a makadanon ti kararagda idiay langit babaen ti asukna. Patien ti kalakayan kadagiti panguluen dagiti Kickapoo a dakes ti agtabako, a maysa a pananginsulto ti panagsuako, ket namunganay kadagiti taga Europa ti panagsuako.

Dinamagda kaniak no adda aniaman a retratok a nakakawesak iti dati a narelihiosuan a kawesko. Kinapudnona, saanak a pulos a nagparetrato gapu ta maamakak a makulam dagita. Iti unos dagita a tawen, no mapukisan ti buokko, kanayon a maikali, ket awanen ti mapalubosan a mangsagid iti dayta. Isu a saanen a mausar dayta iti panagkulam, nga ibilang dagiti Indian a dakes unay.

Kalpasan nga immikkatak iti relihion dagiti Kickapoo, dagiti panguluen iti pamilia ti nangsublat iti naespirituan a takem ti tribu. Idi pimmusayen ti 12 a dati a nangpili kaniak, napili dagiti baro a panguluen iti pamilia, ket idi agangay, in-inut a nangaramidda iti panagbalbaliw iti dayta a relihion. Maysa la itan a panguluen ti pamilia ti sibibiag, ket talaga a lakayen. Awan panggepko a mangyallatiw iti sabsabali dagiti naisuro kaniak idi ubingak pay laeng.

Okupadoak itan a mangikagkagumaan a mangisuro iti Sao ti Dios kadagiti tattao iti amin a nasion ken tribu. Kas amin-tiempo a payunir a ministro, naaddaanak iti pribilehio a mangisuro iti Biblia iti adu a lugar a nairanta kadagiti Indian iti intero nga Estados Unidos. Malaksid iti dadduma pay nga aramid, nagpasiarak idiay Osage ti Oklahoma ken iti Mohave, Hopi, ken Navajo iti Arizona. Maragragsakanak a mangibaga kadagiti padak a Katutubo nga Americano a ti “daga” ti tuktukoyen ti “Naragsak a Paganupan a Daga.” Dayta ket maysa a termino a nabayagen nga us-usarenmi, a kaipapananna ti namnama a panagbiag kalpasan ti ipapatay. No kasta, ti ipasimudaagna ket talaga a segseggaanda ti agbiag ditoy daga imbes nga idiay langit. Segseggaak ti panagungar ti adu nga Indian iti napalabas a kaputotan tapno maaddaanakto iti gundaway a mangisuro kadakuada maipapan iti baro a lubong ti Dios.​—Juan 5:28, 29; 2 Pedro 3:13.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 22]

Ania a Relihion ti Peyote?

Maawagan itan a Native American Church ti relihion a Peyote. Ti peyote ket bassit a cactus nga awanan iti siit (kitaem ti kanawan) a masarakan kangrunaanna iti tanap ti Rio Grande, Mexico ken uray idiay Texas. Nasurok a 200,000 ti miembro ti relihion a Peyote kadagiti tribu iti Amianan nga America. “Gapu ta nagtaud dayta iti Mexico idi un-unana, pagtiponen ti Peyotismo ita dagiti pannursuro ti Kristianismo bayat a pagtalinaedenna ti amin a pannursuro dagiti Indian.” (A Native American Encyclopedia​—History, Culture, and Peoples) Ti Half-Moon ken ti Big Moon ti dua a kangrunaan a seremonia iti relihion a Peyote. Agpada dagita a mamagtipon kadagiti “aspeto ti kultura dagiti Indian ken ti Kristianidad.” Agpatnag ti seremonia ti peyote, a masansan a mangrugi iti Sabado, a sadiay, adda grupo ti lallaki nga agtugaw iti aglikmut ti tolda dagiti Indian. Agammangawda bayat a mangmanganda iti adu a napait a busel ti cactus a peyote sada mangidayyeng kadagiti sagrado a kanta a maidanggay iti panagtambor ken iti agbabansag a kalangiking ti tambor a tabungaw.

[Credit Line]

Impaay ti TAMU Cactus Photo Gallery

[Ladawan iti panid 21]

Idi nakakawesak kas mannakigubat a Kickapoo

[Ladawan iti panid 23]

Dakami ita ken ni baketko a Diane