Sobra a Kinalukmeg​—Ania ti Pakaigapuanna?

“Mapaspasarantayo ti epidemia a nalabit nakaro ti epektona iti salun-at dagiti annaktayo. No saan a mangaramid ita ti kagimongan kadagiti pamuspusan tapno malapdan, dinton mapasardeng ti sobra a kinalukmeg.”​—William J. Klish, propesor iti panangagas kadagiti ubbing.

DADDUMA nga awan problemada iti kinalukmeg ti mangmatmat ken mangibilang kadagiti nalukmeg ken sobra ti kinalukmegda kas tattao a kurang ti pakinakemda wenno nakapuy ti determinasionda. Ngem simple laeng kadi ti parikut? Nasadut kadi dagiti sobra ti kinalukmegda ken dida la ngamin kayat ti agehersisio? Wenno kaaduanna, adda kadi dadduma a nakarkaro a makagapu a narigrigat a kontrolen?

Natawid? Aglawlaw? Wenno Agpadpada?

Kuna ti libro a Food Fight: “Nabayagen a mapagsusupiatan a mamagkontra iti natawid ken ti aglawlaw iti pakaigapuan ti sobra a kinalukmeg.” Iti daytoy a konteksto, ania ti kaipapanan ti natawid? Kuna ti dadduma a natural nga agurnong ti bagi kadagiti calorie a mabalin nga usarenna iti masanguanan. Kuna dayta met la a reperensia: “Adun a dekada a naad-adal ti natawid a sobra a kinalukmeg. . . . Adun ti naaramid a panagsukisok maipapan kadagiti gene ti tao ken ti sobra a kinalukmeg. Nausaren dagiti sopistikado a pamay-an a mangilasin kadagiti gene a pakaigapuan ti panaglukmeg ken panagdiabetes ti tattao. Iti pagsasao dagiti sientista, mabalin a maigapu kadagiti gene ti 25 agingga iti 40 a porsiento ti panagduduma ti timbang ken kinalukmeg ti tattao.” Intuloy pay ti libro: “Nupay kadawyan a maibaga a ti sobra a kinalukmeg ket maigapu iti di kinaannad ti maysa a tao, dagitoy a bilang ti mangipaganetget iti kinapateg ti biolohia, ngem kaskasdi nga 60 a porsiento wenno ad-adu pay ti maigapu iti aglawlaw.” Kaipapanan dayta a ti estilo ti panagbiag ti maysa a tao ti kangrunaan pay la a makagapu iti sobra a kinalukmegna. Ad-adu kadi ti calorie nga ipauneg ti maysa a tao ngem iti inaldaw a mausarna? Kanayon kadi a dagiti di umiso a taraon ti kanenna? Adda kadi nailatang nga oras iti kada aldaw tapno agehersisio iti kalkalainganna?

Ilawlawag ti Mayo Clinic ti makagapu iti sobra a kinalukmeg iti simple a panagsao: “Mabalin a dagiti gene ti maysa a makagapu iti panaglukmeg wenno sobra a kinalukmeg, ngem inton agangay, ti taraonmo ken dagiti ar-aramidem ti mangikeddeng iti timbang ti bagim. No kanayon a sobra ti ipaunegmo a calorie, no masansan a nakatugaw ti estilo ti panagbiagmo, wenno ti kombinasion  dagitoy a dua, agbalinkanto a nakaluklukmeg.” (Dakami ti nangitaliko.) Ituloy dayta met la a reperensia: “Di kaipapanan daytoy a naikeddeng ti kinalukmegmo gapu ta natawidmo dayta. . . . Aniaman dagiti gene a tinawidmo, ti panagpilim iti taraonmo ken dagiti ar-aramidem ti mangikeddeng iti timbangmo.”

Nagadu a doliar ti busbusbosen dagiti kompania ti komersio tapno matulonganda dagiti mangikagkagumaan a mangpasubli iti sigud a pammagida. Kaskasdi, ania ti kuna dagiti eksperto maipapan kadagitoy a gakat? “Nakarigrigat nga iremedio ti sobra a kinalukmeg. Kaaduan a tattao a kimmuttong ti di nakapagtalinaed a nakuttong,” kuna ti libro a Food Fight. “Ti agpaypayso a pattapatta ket 25 iti kada 100 [maysa iti kada uppat] ti kumuttong ken agtalinaed a nakuttong, a masansan a namin-adu ti panangpadas.”

Dagiti Peggad ti Sobra a Kinalukmeg

Ti sobra a kinalukmeg ti pakaigapuan dagiti nakaro a sakit. Namakdaar ni Dr. Scott Loren-Selco, maysa a neurologo idiay University of Southern California Medical Center, maipapan iti peggad ti Type 2 a diabetes uray pay kadagiti ubbing a sobra ti kinalukmegda. (Kitaem ti Agriingkayo! a Mayo 8, 2003.) Kunana: “Kanayonen a makitkitatayo, ken patiendak, nakaam-amak dayta. Ibagbagak [kadagiti sobra ti kinalukmegda a pasientek] nga ipanko ida iti pakaag-agasan dagiti addaan iti diabetes ta ipakitak kadakuada ti mabalin a masakbayanda: dagiti bulsek, dagiti pukol, ti nagadu a baldadon gapu iti Type 2 [a diabetes]​—ket sobra ti kinalukmegda amin.” Ania pay ti makagapu? “Maibusda ti nagdakkelan a burger ken adu a french fries​—isu nga agsakitda,” kuna ni Loren-Selco. “Awan ti mangibagbaga kadakuada a lumukmegda no masobraanda ti mangan kadagita​—sigurado a di ibaga dagiti aglaklako iti nabiit ti pannakaisaganana a taraon, ken kaaduanna, saan nga ibaga ti kaaduan a doktor, a saan pay a nakaadal a naimbag iti nutrision.”

Kuna ni Dr. Edward Taub, maysa a nalatak a mannurat maipapan iti nutrision: “Nabiit pay nga immuso, ken saanen a mababalaw, ti pagarup a normal laeng ti nalukmeg ken paset ti moderno a panagbiag. Daytoy a pananggun-od iti anamong ti publiko ti talaga a nakaskasdaaw a naaramidan dagiti industria nga aggangganansia babaen iti panagpataudda kadagiti makapalukmeg a taraon.”

Kuna dagiti eksperto a dagiti butiog a “sinan-peras,” nga ad-adu ti taba iti padingpadingda, mabalin a nasalsalun-atda ngem kadagiti butiog a “sinan-mansanas,” ta naiwaras ti tabada iti aglawlaw dagiti paset iti tian (nangruna no nasursurok ngem 35 agingga iti 40 a pulgada ti rukod ti siketda). Apay? Agsipud ta ti “taba iti tian ti ad-adda a mangpakaro iti peggad a maistrokka, maaddaanka iti alta presion, sakit iti urat ti puso, diabetes, ken dadduma a kita ti kanser,” kuna ti libro a Mayo Clinic on Healthy Weight. “No sinan-peras ti bagim​—dakkel ti padingpading, luppo ken patongmo​—saan unay nga agpeggad ti salun-atmo.”

Gapuna, ania ti solusion kadagidiay minilion a nalukmeg a nataengan ken ubbing iti intero a lubong a mabalin a maaddaan iti nakaro a sakit? Adda kadi epektibo a remedio?

 [Kahon/Tsart iti panid 5]

Ania ti BMI? Ania ti ipasimudaag dayta kenka?

Ti BMI (body mass index) isu ti proporsion ti katayag ken ti timbang a mangipamatmat no nalukmeg wenno sobra ti kinalukmeg ti maysa a tao. Sigun iti Mayo Clinic, ti BMI a proporsion a 18.5 agingga iti 24.9 ti maibilang a kasasalun-atan. Nalukmegka no ti BMI-mo ket adda iti nagbaetan ti 25 ken 29.9. Maibilang a sobra ti kinalukmegmo no nasurok a 30 ti BMI-mo. Kasano a maidiligmo dayta iti tsart? Masapul kadi nga agpadoktorka tapno maammuam dagiti singasing wenno mapasingkedan a nalukmegka?

Tapno maammuam ti BMI-mo, ammuem no mano a libra ti timbangmo sa imultiplikarmo dayta iti 705, bingayem ti resultana iti pulgada, kalpasanna, bingayem manen dayta iti katayagmo iti pulgada. Kas pagarigan, no ti timbangmo ket 200 a libra ken innem a pie ti katayagmo, ti BMI-mo ket 27

(200×705÷72÷72=27).

[Tsart]

Nasalun-at Nalukmeg Sobra a Kinalukmeg

BMI 18.5-24.9 25-29.9 30 wenno nasursurok

Katayag Timbang iti libra

4’10” 118 wenno nakurkurang 119-142 143 wenno nasursurok

4’11” 123 wenno nakurkurang 124-147 148 wenno nasursurok

5’0” 127 wenno nakurkurang 128-152 153 wenno nasursurok

5’1” 131 wenno nakurkurang 132-157 158 wenno nasursurok

5’2” 135 wenno nakurkurang 136-163 164 wenno nasursurok

5’3” 140 wenno nakurkurang 141-168 169 wenno nasursurok

5’4” 144 wenno nakurkurang 145-173 174 wenno nasursurok

5’5” 149 wenno nakurkurang 150-179 180 wenno nasursurok

5’6” 154 wenno nakurkurang 155-185 186 wenno nasursurok

5’7” 158 wenno nakurkurang 159-190 191 wenno nasursurok

5’8” 163 wenno nakurkurang 164-196 197 wenno nasursurok

5’9” 168 wenno nakurkurang 169-202 203 wenno nasursurok

5’10” 173 wenno nakurkurang 174-208 209 wenno nasursurok

5’11” 178 wenno nakurkurang 179-214 215 wenno nasursurok

6’0” 183 wenno nakurkurang 184-220 221 wenno nasursurok

6’1” 188 wenno nakurkurang 189-226 227 wenno nasursurok

6’2” 193 wenno nakurkurang 194-232 233 wenno nasursurok

6’3” 199 wenno nakurkurang 200-239 240 wenno nasursurok

[Credit Line]

Naibasar iti Mayo Clinic on Healthy Weight

[Kahon iti panid 5]

Ania ti calorie?

Ania ti depinasion ti calorie? Iti nutrision, dayta ti kadawyan a rukod iti enerhia. Isu a no agling-etka, mausarmo ti calorie, wenno enerhia. “Ti calorie isu ti kaadu ti enerhia a mangpapudot iti maysa a kilo a danum iti eksakto a maysa a degree centigrade.” (Balance Your Body, Balance Your Life) Agduduma ti inaldaw a calorie, wenno enerhia, a kasapulan ti tunggal tao, sigun iti katayag, timbang, edad, ken trabaho nga aramidenna.

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Masansan a nakatugawka no

▪ Busbosem ti kaaduan iti aldaw nga agbuybuya iti TV wenno addaka iti sango ti lamisaan wenno iti uneg ti luganmo​—kayatna a sawen, saanka unay nga agkutkuti

▪ Manmano a magnaka iti nasurok a 90 a metro

▪ Adda trabahom a saanka unay nga agkutikuti

▪ Dika agehersisio iti 20 agingga iti 30 a minuto iti uray maminsan laeng iti makalawas

[Credit Line]

Naibasar iti Mayo Clinic on Healthy Weight