Agas iti AIDS​—Kasapulan Unay!

Idiay Central Market iti Lilongwe, Malawi, aglaklako ni Grace kadagiti nangingina a sapatos. Kasla naragsak ken nasalun-at. Ngem nakalkaldaang ti kasasaadna nupay naragsak ti panagisemna.

Idi 1993, maragsakan unay ni Grace ken ni lakayna idi naipasngay ti anakda a ni Tiyajane. Idi damo, kasla nasalun-at ni Tiyajane, ngem di nagbayag, saanen a lumukmeg ken agsasarunon ti pannakaimpeksionna. Idi agtawen iti tallo, natay ni Tiyajane gapu iti AIDS (acquired immunodeficiency syndrome).

Sumagmamano a tawen kalpasanna, nagsakit met ti lakay ni Grace. Maysa nga aldaw, naawanan iti puot isu a nayospital. Saanen a mapaungar dagiti doktor. Kalpasan ti walo a tawen a panagasawada, natay ni lakayna gapu kadagiti komplikasion a nainaig iti AIDS.

Agsolsolon ni Grace nga agbibiag iti balay a maysa ti kuartona iti kaparanget ti Lilongwe. Nalabit pagarupen ti maysa a mabalin a mangabaruanan manen ni Grace agsipud ta agtawen laeng iti 30. Ngem kastoy ti inlawlawagna: “Addaanak iti HIV isu a diakon makiasawa wenno maaddaan iti anak.” *

NAKALKALDAANG ta kadawyanen dagita a kapadasan idiay Malawi, a sadiay 15 a porsiento kadagiti tattao ti nakaptan iti HIV. Sigun iti diario a Globe and Mail, iti maysa nga ospital iti probinsia, “sobra iti 50 a porsiento ti naawat a pasiente ngem iti malaon ti ospital ket 50 a porsiento kadagiti doktor ken narsna ti saanen a makapagtrabaho” gapu iti AIDS. Ad-adu pay ti naakaran iti HIV kadagiti pagilian iti abagatan ti Desierto ti Sahara iti Africa. Idi 2002, impadamag ti Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS): “Ti promedio ita a kapaut ti biag kadagiti pagilian iti abagatan ti Sahara iti Africa ket 47 a tawen. No saan a gapu iti AIDS, 62 a tawen koma dayta.”

Ngem agsaksaknap iti intero a lubong ti HIV/AIDS, saan laeng nga iti kontinente ti Africa. Pattapattaen ti UNAIDS nga agarup uppat a milion a nataengan idiay India ti nakaptan iti HIV. Kinunana pay: “No panunotentayo ti agdama a bilang dagiti naakaran iti sakit, agbalinto ti HIV a kangrunaan a pakatayan dagiti nataengan iti daytoy a dekada.” Kapartakan ti panagsaknap ti epidemia iti Commonwealth of Independent States, ti nagtitipon nga estado a buklen ti kaaduan kadagiti republika ti dati nga Union Soviet. Kuna ti maysa a report nga idiay Uzbekistan, “idi 2002 laeng, naipadamag nga ad-adu ti addaan iti HIV no idilig iti intero a bilang iti napalabas a dekada.” Idiay Estados Unidos, ti pannakaakar iti HIV ket agtultuloy pay laeng a kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay dagiti Americano nga agtawen iti 25 agingga iti 44.

 Damo a nangipablaak ti Agriingkayo! kadagiti artikulo maipapan iti AIDS idi 1986. Iti dayta a tawen, namakdaar ni Dr. H. Mahler, direktor idi ti World Health Organization, nga agarup sangapulo a milion a tattao ti mabalin a naakaranen iti HIV. Dandani dua a dekada kalpasanna, napattapatta nga immadu agingga iti 42 a milion ti bilang dagiti addaan iti HIV iti intero a lubong, ket nasurok a maminsangapulo a daras ti kapartak ti iyaaduna ngem ti iyaadu ti populasion! Kuna dagiti eksperto a nakaam-amak met ti masanguanan. “Kadagiti 45 a naapektaran unay a pagilian,” kuna ti UNAIDS, “mapattapatta nga iti nagbaetan ti 2000 ken 2020, masapa a matay ti 68 a milion a tattao gapu iti AIDS.”

Gapu iti kasta a kaadu dagiti maakaran iti virus, ad-adda a kasapulan itan ti agas iti AIDS. Isu a di agsarday ti panagtakuat dagiti managsukisok iti medisina tapno maparmekda ti HIV. Ania dagiti nagrang-ayan a naaramiden a mangparmek iti daytoy makapapatay a sakit? Nainkalintegan aya ti manginanama nga agpatingga ti AIDS?

[Footnote]

[Blurb iti panid 4]

Iti intero a lubong, mapattapatta nga 42 a milion ti addaan iti HIV/AIDS; 2.5 a milion ti ubbing

[Ladawan iti panid 4]

INDIA​—Masursuruan dagiti boluntario a doktora wenno nars maipapan iti AIDS

[Credit Line]

© Peter Barker/Panos Pictures

[Ladawan iti panid 4]

BRAZIL​—Liwliwaen ti maysa a “social worker” ti maysa a babai nga addaan iti AIDS

[Credit Line]

© Sean Sprague/Panos Pictures

[Ladawan iti panid 4]

THAILAND​—Maysa a boluntario ti mangay-aywan iti maysa nga ubing a naipasngay nga addaan iti HIV

[Credit Line]

© Ian Teh/Panos Pictures