Agturong Aya Idi Sadi Roma ti Amin a Kalsada?

I-PLAY

Agturong Aya Idi Sadi Roma ti Amin a Kalsada?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRIA

DAGITI kalsada iti Imperio ti Roma pinagnanaigda dagiti addayo a probinsia iti kabesera. Pinagkokonektarda dagiti napuskol a kabakiran ti Gaul kadagiti adu a siudad dagiti Griego agraman ti Karayan Eufrates iti English Channel. Kangrunaanna, gapu kadagitoy, nalaka idi a makapan ti tunggal lehion ti buyot ti Roma iti dandani amin a lugar nga iturturayan ti imperio tapno ipatungpal ti autoridad ti Roma. Manipud kadagitoy a sementado a dalan, adda dagiti di sementado a dalan a dumanon kadagiti probinsia ti Roma. Dayta ti makagapu a napataud ti pagkukuna nga, “Agturong sadi Roma ti amin a kalsada.”

Nasurok a 80,000 a kilometro kadagiti kalsada ti limmasat iti Imperio ti Roma. Kasano a maadal ita ti maysa a tao dagiti kalsada tapno maawatanna ti epekto dagitoy iti daydi kadaanan a lubong? Ti maysa a pamay-an isut’ panangusig iti maika-13 a siglo a mapa a naawagan iti Peutinger Table.

Patien dagiti historiador a ti Peutinger Table ti kopia ti mapa nga immuna a naaramid idi magmagna pay laeng dagiti buyot ti Roma kadagiti nalatak a kalsada. Idi 1508, ni Konrad Peutinger, ti klerk wenno eskribiente iti ili ti Augsburg iti makin-abagatan nga Alemania, ket naaddaan iti dayta nga inaramid-ima a kopia. Idi agangay, naipasurot dayta iti naganna. Ita, adda daytan iti Austrian National Library idiay Vienna babaen iti Latin a paulo a Tabula Peutingeriana.

Lukot a Nakaimapaan ti Imperio ti Roma

Kadagiti moderno a siled a pagadalan, masansan nga ad-adalen dagiti estudiante dagiti dandani kuadrado a mapa a nakabitin iti diding. Nupay kasta, ti Peutinger Table, ket maysa a lukot a 34 a sentimetro ti kaakabana ken nasurok nga 6.75 a metro ti kaatiddogna no maukrad. Buklen idi dayta iti 12 a nagsisina a piliego ti pergamino a napagdedekket iti agsumbangir a pungtoda. Adda pay la agingga ita ti 11 kadagidiay a piliego. Daytoy a mapa ti mangipakita iti Imperio ti Roma idi kangitingitan ti panagturayna, manipud Britania agingga iti India. Nupay ammom a biroken dayta a lugar kadagiti moderno a mapa, mabalin a matikawka no ita la a sukimatem ti Peutinger Table. Apay?

Naaramid ti Peutinger Table saan a para kadagiti moderno a geograpo, no di ket kadagiti biahero idi un-unana. Nalaka nga itugot iti panagbiahe ti malukot a mapa. Ngem tapno mayanay dagiti napateg a detalye iti maysa a lukot, ti nangaramid iti mapa masapul a paababaenna dagiti agpa-amianan ken agpa-abagatan a dimension ti imperio sana paatiddogen ti agpadaya ken agpalaud. Ti resultana ket mapa nga awan proporsionna, nalaka nga ukraden, lukoten, ken awiten. Nabiit a makita ti biahero ti kasayaatan a pagdaliasatanna a mapan iti nadumaduma a lugar. Napatpateg dayta kadagiti biahero ngem iti sukog ti Italia, ti kadakkel ti Nangisit a Baybay, wenno ti aktual a direksion a papananda.

Ti nadumaduma a kolor ti nagsayaat a nakaidumaan ti Peutinger Table. Makita dagiti kalsada babaen kadagiti nalabaga a linia, maris kape para kadagiti bantay, ken berde para kadagiti karayan. Iti mapa, adda ginasut a nagan ti il-ili ken mailasin ti ayan dagitoy babaen iti balbalay, napaderan a paraangan, ken torre. Dagidiay a simbolo ti kasla mangipasimudaag kadagiti pasilidad nga adda iti tunggal lugar. Makita met iti mapa ti distansia ti nadumaduma nga ili, estasion, ken paginanaan kabayatan ti panagdaliasat.

Makita iti Peutinger Table ti sumagmamano a lugar ken pasamak iti Biblia. Dua a deskripsion iti Latin ti naisurat iti lugar nga ayan ti Bantay Sinai. Kastoy ti mabasa iti maysa a kapsion: “Ti desierto nga 40 a tawen a nagalla-allaan ti annak ti Israel nga indauluan ni Moises.” (Josue 5:6) Kuna ti maysa pay: “Ditoy ti nangawatanda ti Linteg idiay Bantay Sinai.”—Levitico 27:34.

Ti Jerusalem ket mailasin iti kapsion a pakairamanan ti naiduma a nagan para iti siudad, Aelia Capitolina—a naadaw manipud iti nagan ni Publius Aelius Hadrianus, a nalatlatak iti naganna a Hadrian. Idi maikadua a siglo K.P., impasurot daytoy a Romano nga emperador ti naganna iti siudad. Makita met iti dayta ti Latin a nagan para iti Bantay dagiti Olibo.—Lucas 21:37.

Agturong Aya Idi Sadi Roma ti Amin a Kalsada?

Dadduma a dalan ti agturong iti Aquileia, maysa a siudad a masarakan iti makin-amianan a daya ti Italia. Iti mapa, addaan ti Aquileia kadagiti nalagda a pader ken dagiti pagguardiaan a torre. Gapu ta sakupna idi dagiti napateg a nagsapalan ken nagsayaat a sangladan, ti Aquileia ket maysa kadagiti kapatgan a siudad iti Imperio ti Roma.

Lumasat ti Via Egnatia iti Balkan Peninsula manipud iti Adriatic Coast agingga iti Constantinople, a pagaammo itan kas Istanbul. Iti Peutinger Table, makita dayta a siudad babaen iti simbolo a diosa nga agtugtugaw iti trono ngem nakasagana a makigubat. Adda sumagmamano a dalan nga agturong iti Antioquia ti Siria, a siudad itan ti Antakya sadi Turkey. Ti Antioquia ti maikatlo a kadakkelan a siudad iti Imperio ti Roma, kalpasan ti Roma ken Alexandria. Makita iti mapa ti nakatugaw a diosa nga adda basikaw iti ulona.

Makita iti Peutinger Table ti 12 a dalan nga agturong iti Roma. Maysa kadagitoy ti Via Appia, wenno Appian Way. Sigun iti libro nga Aramid, dayta ti dimmalanan ni apostol Pablo iti immuna a panagdaliasatna a nagpa-Roma. Bayat ti kaadda ni Pablo iti dalan, adda grupo dagiti Kristiano a naggapu iti Roma. Dimmalanda iti Via Appia sada sinabat ni Pablo idiay Tallo a Taberna, a makita met iti mapa.—Aramid 28:15.

Ania ti us-usaren ti Peutinger Table a simbolo a mangirepresentar iti Roma? Ipakitana ti siudad kas nabileg nga emperadora a nakakawes iti lila ken nakatugaw iti trono. Irepresentar ti globo ken ti setro kadagiti imana nga iturturayanna ti lubong a ti kabesera dayta nga imperio ti sentrona.

Umiso aya nga ibaga nga agturong idi sadi Roma ti amin a kalsada? Wen, no panunotem ti nasaknap ken agkakamang a kalsada a nagsasanga manipud kadagiti haywey. Ipakita ti Peutinger Table no kasano a babaen kadagiti haywey, naisaknap ti imperio ti Roma ti pannakabalinna kadagiti probinsia iti dandani 500 a tawen. Ita, mabalinmo pay laeng a pasiaren ti Imperio ti Roma babaen kadagidiay a kadaanan a kalsada—kayatna a sawen, iti mismo a panunotmo babaen ti panangusarmo iti Peutinger Table kas pagsurotam.

[Mapa iti panid 13-15]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Nagpaiduma a mapa ti kalsada—ti Peutinger Table

ESPANIA

MOROCCO

BRITANIA

FRANCIA

ALEMANIA

AUSTRIA

Aquileia

Roma

Napadakkel a lugar a naipakita iti panid 15

ITALIA

AFRICA

GRECIA

Istanbul

EGIPTO

TURKEY

Bty. Sinai

Jerusalem

SIRIA

Antakya

Baybay Caspiano

IRAN

INDIA

[Mapa iti panid 15]