Panangmatmat iti Lubong

Marmargaay ti Great Wall ti China

“Dua ket kakatlo iti Great Wall ti China ti daddadaelen dagiti turista, agpappapintas iti dadduma a lugar, ken panagreggaay,” kuna ti The Guardian a periodiko iti London. “Marmargaay ti maysa kadagiti gameng iti kultura a maikari a mataginayon nga agpaay iti lubong. . . . Nasuratsuratan kanon ti dadduma a pasetna, narugitan, sa naala dagiti blokena tapno mausar kadagiti ubong ti baboy ken pagminasan iti karbon.” Itay nabiit pay, ti World Monuments Fund, a nangdeskribir iti pader kas “maysa kadagiti kaatiddogan a buya ditoy daga a nainaig iti kultura,” insuratna dayta iti tinawen a listaanna kadagiti agpegpeggad a mapukaw a disso iti lubong a gapuanan ti arkitektura. Uray dagidiay natudingan a mangsalaknib iti dayta pinakaroda ti pannakadadael ti pader. Kas pagarigan, “dagiti opisial nga awanan iti umdas a pondo ken saan unay a naisuro a mangsalaknib iti dayta” ti nalawag a nangted iti permiso iti maysa a mangpappapintas iti dadduma a lugar tapno rebbaenna ti 14 a metro a pasetna nga agtawenen iti 600. Gapu ta nakaat-atiddog ti pader​—nga agarup 6,400 a kilometro idi damo​—kasla imposible a mamantener dayta.

 Dagiti Ganggannaet a Di Madmadlaw a Makilugan

“Ti danum a pagpadagsen iti barko tapno mangipaay iti kinabalanse iti kinatalged ket napno iti rinibu a kita ti animal iti taaw a mabalin a sumrek kadagiti baro a pagnaedanda no maibelleng dagitoy kadagiti sangladan,” impakdaar ti grupo ti World Wildlife Fund (WWF) a mangitantandudo iti pannakasalaknib ti aglawlaw. Dagiti ganggannaet a kita, manipud kadagiti karominas agingga kadagiti alga, ket “mabalin a makadangran kas iti mayubo a langis” ken makadadael iti sistema ti ekolohia, kuna ti Reuters. “Dagiti nakalasat iti panaglayag ket mabalin nga agbiag kadagiti baro a pagnanaedanda, nga awanen dagiti agkaan ken agpannuray kadakuada.” Dagiti pagarigan ket ti zebra mussel a naggapu iti Europa ken simrek kadagiti pagayusan ti danum iti rehion ti Great Lake iti Amianan nga America, ti Asian kelp a nakadanon idiay Australia, ken ti karominas manipud iti Amianan nga America a naibiahe iti Nangisit a Baybay. Iti kada tawen, mapattapatta a sangapulo a bilion a tonelada a danum a pagpadagsen ti maibelleng iti intero lubong. “Awan pay dagiti nasamay ken nalaka a solusion a pangdalus iti danum a pagpadagsen kadagiti barko,” kinuna ni Andreas Tveteraas, a pannakangiwat ti WWF.

Panagpakamatay Babaen iti Internet

Ti diborsio, kinaawan panggedan, agraman ti panagdroga ken panagbartek ti agtultuloy a nadakamat a kangrunaan a makagapu iti “iyaadu dagiti agpakamatay nga agtutubo a lallaki” idiay England ken Wales, sigun iti artikulo iti The Times ti London. Ngem umad-adu ti madanagan kadagiti chat room iti Internet a pagtutungtongan dagiti agtutubo ken pangyurnosanda iti panagpakamatayda. Kinuna ti periodiko a “ti Internet a mismo allukoyenna dagiti agduyos unay nga agpakamatay: dagiti agtutubo a lallaki. Lallaki ti 75 a porsiento kadagiti agpakamatay ken 80 a porsiento kadakuada ti agtawen iti 15 agingga iti 24.” Iti Internet, mabalin nga adda rinibu a website maipapan iti panagpakamatay. “Kaaduan kadagiti agpakamatay gapu iti panangimpluensia dagiti website pagarupenda nga awan ti agay-ayat kadakuada ken kasla nabayagen a pangpanggependa ti agpakamatay, wenno ginandatda daytan, ken nagadu ti mamalakad no kasano a dida agpaimpluensia kadagiti mayat a manglapped kadakuada a mangibanag iti dayta,” kinuna pay ti artikulo. Ti dadduma a site iparparegtada iti mayat nga agpakamatay nga ibanagna ti panggepna.

Surat Para iti Dios

Iti kada tawen, dagiti autoridad iti koreo ti Israel ti “agitulod iti ginasut a surat a naiturong iti Dios,” kuna ti The Economist. “Aggapu iti amin a paset ti lubong dagiti surat iti intero a makatawen, ngem naregta unay dagiti tattao nga agsurat iti Dios sakbay dagiti narelihiosuan a piesta a kas iti Krismas wenno Yom Kippur.” Dagiti surat iyebkasda dagiti pammadayaw, reklamo, wenno kiddaw​—a masansan nga agpaay iti panangpakawan wenno panagpatulong. Ania ti mapasamak kadagiti surat? “Maisubli dagiti surat nga addaan iti adres ti nagipatulod,” kuna ti The Economist. “Ti dadduma ket maitulod iti Makinlaud (a “Pagdung-awan”) a Pader idiay Jerusalem, nga asikasuen ti kangrunaan a rabbi, ken maisingit kadagiti rikki iti nasantuan a pader. No ti maysa a surat ket kasla naggapu iti saan a Judio, maipatulod ti suratna iti ministri ti narelihiosuan a gannuat.” Nupay kasta, “ti surat iti Dios ket maipatulod laeng maminsan wenno mamindua iti kada tawen,” kuna ti artikulo. Ti kompania ti telepono idiay Israel ket “addaanen iti telepono a fax nga usaren laeng dagidiay kayatda ti agsurat iti Dios ken addaan metten iti e-mail account para kadagidiay kayatda a naparpartak ti pannakikomunikarda iti Dios.”

Umad-adu Dagiti Pirata

Sigun iti ICC International Maritime Bureau, “simmansan ken rimmanggas ti iraraut dagiti pirata iti intero a lubong itay napan a tawen. Kas pakadagupan, naipadamag a namin-445 a rimmautda no idilig iti namin-370 nga irarautda idi 2002 . . . Ti bilang dagiti iraraut a nakausaran dagiti paltog ket immadu iti 100 manipud iti 68 idi 2002 ken dandani nadoble iti 359 a marino dagiti nakautibo. Naglugan dagiti pirata kadagiti barko iti 311 a daras ken agdagup iti 19 a barko ti na-hijack.” Pitopulo ket maysa a tripulante ken pasahero ti nailista a napukaw, idinto ta 21 a marino ti napapatay​—11 nga ad-adu ngem iti napalabas a tawen. Namin-121 a naraut dagiti taaw ti Indonesia. Dayta manen ti nangpaneknek a dayta a lugar ti masansan a rauten dagiti pirata, a sarunuen dagiti taaw ti Bangladesh a namin-58 a naraut ken namin-39 met ti taaw ti Nigeria. “Adda iti dua a kangrunaan a pamay-an ti amin a naipadamag a panang-hijack,” kuna ti bureau. Dagitoy ket “estilo militar nga operasion dagiti militante a grupo nga ikagumaanda ti mangkautibo kadagiti tripulante sada ipasubbot tapno makaurnongda iti pondo a pangitultuloy kadagiti panggepda ken panangrautda kadagiti nalaka a ma-hijack a kas kadagiti bilog a pangguyod ken lantsa a mangidiskarga kadagiti kargamento.”

Dagiti Panagadal Maipapan iti Seksual a Panangabuso ti Papadi

“Natakuatan iti dua a nabayag nga ur-urayenen a panagadal a napasaran ti Iglesia Katolika Romana idiay Estados Unidos ti kellaat nga iyaadu dagiti ubbing a seksual a naabuso a nakaikalam-itan ti di kumurang nga 4 a porsiento kadagiti papadi iti napalabas a 52 a tawen. Naikalam-it ti kangatuan a porsiento ti papadi a naordenan idi 1970. Iti dayta a klase, maysa iti kada 10 a papadi ti naakusar idi agangay iti panangabuso,” kuna ti The New York Times. “Adda agdagup iti 10,667 nga ubbing nga inabuso kano ti 4,392 a papadi nanipud 1950 agingga iti 2002, ngem mamakdaar dagiti panagadal a saan nga aktual ti dagup dagitoy a bilang,” ta adu a kaso ti saan a naireport. Impalgak ti maysa a panagadal, a naaramid iti John Jay College of Criminal Justice idiay New York, a “dagiti papadi ket naakusar iti panangabuso iti nasurok a 95 a porsiento kadagiti diosesis ken agarup 60 a porsiento kadagiti narelihiosuan nga orden.” Ti sabali pay a panagadal ti organisasion dagiti Katoliko a nangrepaso iti kasasaad ti pagilian, impatuldona ti kultura kadagiti seminario dagiti Katoliko a “mangpanuynoy iti kinalulok iti moral.”

Maisingasing ti Kalkalainganna a Panagehersisio

“Ti kalkalainganna a panagehersisio, kas iti pannagna iti 20 a kilometro iti kada lawas ket mabalin a lapdanna ti panaglukmeg ken makapakuttong kadagiti saan nga agdietdieta,” kuna ti FDA Consumer. Pinatalgedan ti walo a bulan a panagadal a nakainaigan ti “182 a lallaki ken babbai a masansan a nakatugaw ken nakaluklukmeg ken agtawen iti 40-65, a nalawag a makatulong iti panagpakuttong ti masansan a panangwatwat iti bagi.” Dagiti nakipaset ket nabingay iti uppat a grupo ken namantenerda ti regular a panagdietada. Tallo kadagiti grupo ti nakipaset iti nadumaduma a kita ti panagehersisio. Ti maikapat, ti grupo a naipasidong iti eksperimento, ket saan a nagehersisio. “Kabayatan ti panagadal, limmukmeg ti grupo a naipasidong iti eksperimento,” kinuna ti artikulo. “No idilig iti grupo a naipasidong iti eksperimento, amin dagiti grupo a nagehersisio dakkel ti bimmassitan ti rukod ti siket ken bagida.” Ipamatmat dagiti natakuatan a masansan a mabalin a makontrol ti timbang babaen iti kalkalaingan a panagehersisio, kas iti pannagna iti kagudua nga oras iti kada aldaw.