Nabiag Manen ti Libraria ti Alexandria

DAYTA ti maysa kadagiti kalatakan a libraria idi kaaldawanna. Pinagbalinna ti ayanna a siudad, ti Alexandria, Egipto, a maysa a kapatgan a sentro dagiti nalalaing a tattao iti lubong. Awan ti sigurado a makaammo no kasano a napukaw dayta, ngem idi napukaw, napukaw met dagiti napapateg a libro isu a kimmapuy ti panagsursuro ken ti magapuanan gapu iti kaawanda. Ita, arigna a napagungar dayta a nangayed a libraria.

Timmaud ti nagpaiduma ti sukogna a pasdek idi nabangon manen ti nalatak a libraria ti Alexandria. Ti kangrunaan a pasdek iti Bibliotheca Alexandrina, kas opisial a nagan ti baro a libraria ket kaasping iti nakatingig a dakkel a tambor. Ti aluminum ken sarming nga atepna (1)​—a dandani kas iti kadakkel ti dua a pagay-ayaman ti football​—ket addaan kadagiti tawa a pagserkan ti lawag a nakasango iti amianan a manglawag iti kangrunaan a kuarto a pagbasaan (2). Ti nalawa a kaasping ti ababa a silinder a libraria ket addaan iti kangrunaan a lugar para iti publiko a medio dimmanon pay iti baba ti patar ti baybay. In-inut nga agsalog ti patag ken nasileng nga atepna manipud iti kangato nga agarup 30 a metro iti daga. Iti pangadaywen, no silnagan ti init dagiti nasileng nga atepna, ti pasdek ket kas man la sumingsingising nga init.

Ti makinruar nga arig tambor a diding ti pasdek ket kasla nagdakkel a napasdok a dapuen a granito, a nakitikitan kadagiti naintar a letra ti nagkauna ken moderno nga alpabeto (3). Gapu ta natukantukad ti pannakaurnosda, maitutop nga irepresentar dagiti letra ti bambanag a kasapulan a mangparang-ay iti pannakaammo.

Adda dakkel a natukantukad a kuarto a pagbasaan iti kaaduan nga uneg ti silinder (4). Adda met pagisalansanan iti 8,000,000 a tomo kadagiti kuarto  iti uneg ti daga. Dadduma pay a paset ti pakairamanan dagiti lugar a pagikabilan iti eksibit, kuarto a pagpalawagan, kuarto dagiti naisangsangayan a probision para kadagiti nakapuy ti panagkitada (5), ken planetarium​—maysa a naisina a nagtimbukel a pasdek a kunam la no nakaintek a satellite iti tengnga ti pagrikusanna (6). Mainayon pay dagiti moderno unay a computer ken pagiddep iti uram iti daytoy moderno unay a libraria.

No Kasano a Naaramid Daytoy a Libraria

Idi un-unana, limmatak ti siudad ti Alexandria gapu kadagiti napukawen a banag a kas ti Pharos​—maysa a parola a makuna a nasurok a 110 a metro ti kangatona ken maibilang a maysa kadagiti pito a pagsidsiddaawan ti nagkauna a lubong​—ken ti tanem ni Alejandro a Dakkel. Ti dinastia ni Ptolemy iti Grecia tinawidna ti Egipto manipud ken Alejandro ket inturayanda ti pagilian agingga a ni Octavian inabakna da Antony ken Cleopatra idi 30 K.K.P. Iti sidong ti panagturay ti dinastia ni Ptolemy, nabalbaliwan ti Alexandria. Kinapudnona, “iti sumagmamano a tiempo, nagbalin dayta a sentro ti komersio ken kultura iti lubong,” sigun iti Atlas of the Greek World. Idi kangitingitan ti kinatan-okna, agarup 600,000 ti umili ti Alexandria.

Ti naarian a librariana ti kangrunaan a pangallukoy ti siudad. Naibangon dayta idi rugrugi ti maikatlo a siglo K.K.P. ken sipaparabur a sinuportaran ti pamilia Ptolemy. Ti libraria agraman ti Mouseion (Templo dagiti Diosa) ket nagbalin a sentro ti panagadal ken imbension dagiti Griego.

Mapapati a ti libraria ket naglaon iti 700,000 a lukot a papiro. No maidilig iti dayta, idi maika-14 a siglo, ti libraria ti Sorbonne​—a nangipannakkel nga addaan iti kaaduan a libro idi panawenna​—ket addaan laeng iti 1,700 a libro. Kasta unay ti panagregget dagiti agtuturay ti Egipto a mangpaadu iti koleksionda ta uray la a pinasukimatda pay ti kada sumanglad a barko tapno makabirokda kadagiti lukot a pagbasaan. No adda masarakanda, idulinda ti orihinal sada isubli dagiti kinopia. Sigun iti dadduma pay a damag, idi impabulod ti Atenas ken ni Ptolemy III ti napateg nga orihinal a kopia dagiti klasikal a Griego a drama, inkarina a mangted iti deposito tapno  kopiaenna dagitoy. Ngem indulin ti ari dagiti orihinal, dinan innala ti deposito, ket insublina dagiti kinopia.

Ti listaan dagiti masirib a tattao a nagtrabaho iti libraria ken museo ti Alexandria ket pakairamanan dagiti nalaing a tattao a limmatak iti intero a lubong. Napadayawan dagiti eskolar iti Alexandria kadagiti mabigbigbig a libro maipapan iti geometria, trigonometria, ken astronomia, agraman iti lenguahe, literatura, ken medisina. Sigun iti tradision, ditoy nga impatarus ti 72 a Judio nga eskolar ti Hebreo a Kasuratan iti Griego, isu a naaramid ti nalatak a Septuagint.

Napukaw ti Libraria

Nakalkaldaang ta para kadagiti mannurat, saan unay a napateg ti agsurat iti salaysay maipapan kadagiti pangpubliko a pasdek ti Alexandria. Maysa a kadawyan a pagarigan ti imbaga ni Athenaeus, a maysa a historiador idi maikatlo a siglo: “Maipapan iti bilang dagiti libro, ti pannakaipasdek dagiti libraria, ken dagiti naurnong a banag iti Hall of the Muses, apay a masapul pay la a saritaek ti maipapan kadagitoy, idinto ta ammo idan ti amin a tattao?” Dagita ti mangupay kadagiti moderno nga eskolar a mayat a mangammo iti ad-adu pay maipapan iti daytoy a makapainteres a libraria.

Idi dagiti Arabo pinarmekda ti Egipto idi 640 K.P., nalabit awanen ti libraria ti Alexandria. Pagdedebatean pay la dagiti eskolar no kasano ken kaano a napukaw dayta. Kuna ti dadduma a mabalin a napukaw ti dadduma kadagiti linaonna idi pinuoran ni Julius Caesar ti paset ti siudad idi 47 K.K.P. Aniaman ti nakagapu, ti pannakapukaw ti libraria kaipapananna ti pannakapukaw ti nagadu a pakagun-odan iti pannakaammo. Naan-anay a napukawen ti ginasut a sinurat dagiti Griego a dramatista, agraman ti immuna a 500 a tawen a pakasaritaan ti Grecia, malaksid ti dadduma a sinurat da Herodotus, Thucydides, ken Xenophon.

Idi nagbaetan ti maikatlo ken maikanem a siglo K.P., masansan a nariribuk ti siudad ti Alexandria. Kanayon a naggugubat dagiti pagano, Judio, ken agkunkuna a Kristiano maipapan kadagiti nalimed a doktrina. Iti adu a gundaway, dagiti managderraaw ket pinaregta pay ketdi a mismo ti iglesia tapno rautenda dagiti templo. Nagadu a nagkauna a sinurat ti nadadael bayat ti panaggugubat.

Panangisubli iti Napalabas a Dayagna

Nalukatan ti naibangon manen a libraria idi Oktubre 2002, ken addaan iti agarup 400,000 a libro. Adda nagpintas a sistema ti computer tapno mabalinmo nga usaren ti dadduma a libraria. Naipamaysa dagiti kangrunaan a koleksion kadagiti sibilisasion iti makindaya a Mediteraneo. Gapu ta adda espasiona para iti 8,000,000 a libro, kayat ti Libraria iti Alexandria nga ad-adda a paglataken daytoy nagkauna a siudad.

[Kahon iti panid 14]

PAKASARITAAN DAGITI MABIGBIGBIG A TATTAO ITI NAGKAUNA NGA ALEXANDRIA

ARCHIMEDES: Matematiko ken imbentor idi maikatlo a siglo K.K.P. Napadayawan iti adu a takuat ken nasientipikuan a panangikagumaan a mangkuenta iti pateg ti pi (π).

ARISTARCHUS ITI SAMOS: Astronomo idi maikatlo a siglo K.K.P. Damo a nangipagarup a dagiti planeta rikrikusenda ti init. Inusarna ti trigonometria iti panangikagumaanna a mangkuenta iti kaadayo ken kadakkel ti init ken ti bulan.

CALLIMACHUS: Mannaniw ken kangrunaan a nangtarawidwid iti libraria idi maikatlo a siglo K.K.P. Inurnosna ti umuna nga indise ti libraria ti Alexandria, maysa nga obra a nangipasdek iti listaan dagiti klasikal a Griego a literatura.

CLAUDIUS PTOLEMY: Astronomo idi maikadua a siglo K.P. Dagiti sinuratna maipapan iti geograpia ken astronomia ti maawat a pagibasaran.

ERATOSTHENES: Aduan iti pannakaammo ken maysa kadagiti immuna a nangtarawidwid iti libraria ti Alexandria idi maikatlo a siglo K.K.P. Siuumiso a pinattapattana ti dandani eksakto nga aglawlaw iti daga.

EUCLID: Matematiko idi maikapat a siglo K.K.P. Ti ama iti geometria ken nangilungalong iti panangadal iti optiko. Ti sinuratna nga Elements ti libro a pagibasaran iti geometria agingga iti maika-19 a siglo.

GALEN: Mangngagas idi maikadua a siglo K.P. Ti 15 a librona maipapan iti siensia ti medisina ti nagbalin a pagibasaran a libro iti nasurok a 12 a siglo.

[Picture Credit Line iti panid 13]

Amin a retrato iti dua a panid: Impaay ti Bibliotheca Alexandrina: Mohamed Nafea, Retratista