Panangmatmat iti Lubong

Iruammo ti Annakmo iti Panagbasa

“Sigun iti panagpaliiw, ti annak dagiti nalaing nga agbasa surotenda ti ulidan ti dadakkelda,” kinuna ni Beatriz González Ortuño, maysa nga espesialista iti anatomia ti sistema nerbio a nainaig iti panagsao ken dagiti depektona, kas naipadamag iti periodiko a Reforma ti Mexico. Gapu ta nalaka a makasursuro dagiti ubbing, nasayaat no maparegtada nga agbasa sakbay pay a mailasinda dagiti bokales. Kas pagarigan, mabalin nga ibasaan ida kadagiti estoria a makatulong a mangparang-ay iti imahinasionda. Adtoy ti sumagmamano nga insingasing ti periodiko tapno mairuam ti annakmo iti panagbasa: “Agkatugawkayo. . . . Bay-am ida a mangukag kadagiti panid, sumampitaw, ken agsaludsod. . . . Kiddawem nga ibagada kenka dagiti banag ken tattao a makitada iti estoria. Sungbatam amin a saludsodda. . . . Inaigmo ti nabasada iti mismo a biagda.”

 Dagiti Elepante ken Sili

Dagiti elepante kadagiti parke a pakasalsalakniban dagiti atap nga animal idiay Africa ket nabayagen a puon ti riri dagiti manangsalaknib ken agtartaraken kadagiti animal. Saan a pulos a nagkurri dagiti alad, uram, ken tambor tapno maabug dagiti elepante kadagiti ketegan ti parke. Dagiti agsawar nga elepante namin-adun a dinadaelda dagiti apit ken nabaddekanda payen dagiti tattao a nakaigapuan ti ipapatay dagitoy. Ngem adda met laengen naduktalan a pangabug​—ti mula a sili. Kadagiti igid ti ketegan ti parke a nakaimulaan dagitoy, impadamag ti periodiko a The Witness iti South Africa, nga agsanud dagiti elepante ta “masuronda iti angot ti mula.” Dagiti nabang-aran a montero iti parke saanen a masapul nga “abugenda dagiti elepante iti uneg ti parke,” isu a nakissayan ti pannakadadael ti apit dagiti mannalon iti dayta a lugar. Dagiti sili ket mabalin met a napigsa a panguartaan.

Dagiti Text Message Makasingada iti Pannaturog

“Dagiti text message makasingada iti pannaturog dagiti agtutubo,” kinuna ti Aleman a pagiwarnak maipapan iti salun-at nga Apotheken Umschau. Kabayatan ti panagadal a naaramid idiay Leuven University, Belgium, napagsaludsodan ti 2,500 nga agtutubo nga agtawen iti 13 agingga iti 16, no kasano kasansan a mariingda no adda ag-text kadagiti cell phone-da ken no kasano a mariknada a nabannogda iti nadumaduma nga oras. Impadamag ti 10 a porsiento a nakigtotda gapu iti text message iti di kumurang a maminsan iti makalawas. Sigun iti 3 a porsiento, rinabii a nasinga ti pannaturogda gapu iti daytoy. Kinuna ti maysa kadagiti managsirarak a dagiti “nasirarakan ti mangipatuldo a mabalin a dakkel ti epekto dagiti cell phone iti kalidad ti pannaturog ti umad-adu nga agtutubo.” Kastoy ti isingasing ti pagiwarnak: “Rumbeng a siertuen dagiti nagannak a naiddep ti cell phone ti anakda no rabii.”

No Kasano nga Agpasurong ti Lames

Sigun iti panagadal a naipablaak iti magasin a Science, dagiti brook trout ken dadduma a kita ti lames gundawayanda dagiti napigsa nga ayus nga agalikuno kadagiti permanente a banag iti danum tapno dida unay marigatan ken mabannog a mangsuba iti ayus. Babaen ti panangbalbaliwda iti posision ti bagida ken panagpaisurotda kadagiti alikuno a masalawda, kuna ti New Scientist, saan unay a mabannog ti trout ta dida unay usaren dagiti kangrunaan a maselda a paglangoy. “Saanda unay a mabannog nga agpasurong iti daytoy nariribuk nga aglawlaw,” inlawlawag ti maysa kadagiti autor ti panagadal a ni George Lauder, maysa a biomechanician iti Harvard University. No ar-arigen, kinuna ti New Scientist, “dagiti lames pilkuenda ti bagida a kas iti sukog hydrofoil tapno magundawayanda dagiti alikuno, kas iti panagpaisurot ti de layag a bilog iti turongen ti angin.”

Saan a Makapadagsen Dagiti Lallakay ken Babbaket

“Imbes a ti gastos laeng iti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaket ti kangrunaan a panunotentayo, napateg met a panunotentayo dagiti naimbag a maaramidanda ken ti masalimetmetan a kuarta gapu iti dida panagpatangdan no agtrabahoda,” kinuna ti damag nga impablaak ti Australian Institute of Family Studies. “Makatulong ti kaaduan kadagiti di matangdanan a trabaho ti lallakay ken babbaket a narigat a maipaay no mangtangdan kadagiti trabahador.” Sigun iti panagadal, “dagiti Australiano nga agtawen iti nasurok nga 65 ket makatulong iti dandani $39 a bilion [$27 a bilion, U.S.] iti kada tawen [iti kagimongan] gapu kadagiti di matangdanan a panangaywan ken boluntario a trabahoda.” Karaman iti kasta a panagboluntario ti panangaywanda iti ubbing ken kadagiti masakit a natataengan, agraman ti panagtagibalayda. Impaganetget dagiti autor a dagita a di matangdanan a trabaho ket “mabalin nga agserbi kas ‘pigket’ iti kagimongan a makatulong tapno nadekket ti panaglalangen.” Saan a magatadan ti balorna.

Kabayaganen a Nayimprenta a Libro nga Adda Pay Laeng

Impadamag ti BBC News a ti British Library itan ti ayan ti naawagan a kabayaganen a nayimprenta a libro iti lubong nga adda pay laeng. The Diamond Sutra ti naipanagan iti maysa a teksto dagiti Budista. Napetsaan dayta iti 868 K.P. ken nasarakan idi 1907 iti maysa a kueba idiay Dunhuang, China. “Buklen dayta ti sangalukot a dapuen a papel a nakaimalditan dagiti Tsino a karakter, a naibalkut iti maysa a kayo,” sigun iti damag. Dayta a libro ken ti dadduma pay a banag ket nasarakan ken maipagarup a “paset ti maysa a libraria a naikabil iti maysa a kueba idi tawen 1000AD.” Ginasgasut a tawen nga in-inauna ti lukot ngem iti damo a pannakausar ti pagimprentaan a movable type idiay Europa. Ngem kas iti impadamag ti BBC, “nabayagen a maar-aramid idi idiay China ti panagaramid iti papel ken panagimprenta.”

Ti Arimbangaw Pabannayatenna ti Panagtignay

“No naar-arimbangaw, nabambannayatka nga agtignay,” kinuna ti The Toronto Star. Dagitoy ti resulta ti panagadal a naaramid idiay Memorial University, Newfoundland, Canada, nga indauluan ti managsirarak a ni Duane Button. Adda tattao a pinagaramidna iti nadumaduma a pisikal ken mental a trabaho bayat a dumdumngegda iti uni nga agduduma ti kapigsada. Natakuatanna nga idi nakangngeg iti 53 a decibel nga uni iti opisina, bimmannayat ti panagtignay ti maysa a tao iti 5 a porsiento, idinto ta idi nangngegna ti arimbangaw iti maysa nga industria nga addaan iti kapigsa a 95 a decibel, bimmannayat iti panagtignayna iti 10 a porsiento. Nupay bassit la a segundo ti naggidiatan iti oras ti panagtignay, impaganetget ti report a “dagita a bassit a naggidiatan ket agpataud iti dakkel a problema no agmanmanehoka.” Uray ti pannakaladaw nga agtignay a .035 ti maysa a segundo, kinuna ni Button, dakkel ti posibilidadna a maaksidenteka wenno saan.

Mailaklakon Dagiti Simbaan

Impakaammo ti Arkidiosesis dagiti Romano Katoliko idiay Boston, E.U.A., a serraanna ti 65 kadagiti 357 a parokiana​—dandani kakalima iti dagup. Agarup 60 a simbaan ken 120 a narelihiosuan a pasdek ti mailako. Sigun iti The New York Times, napasamak daytoy a panagbalbaliw “ta ti maysa kadagiti makagapu ket bumasbassit dagiti makimismisa ken dumakdakkel ti pinansial a problema a kimmaro gapu iti nabiit pay a kellaat nga iyaadu dagiti papadi a naikalam-it iti seksual a panangabuso.” Dinakamat ti periodiko ti imbaga ni R. Scott Appleby, direktor iti Cushwa Center for the Study of American Catholicism idiay Notre Dame University. Imbagana a “naibus ti kuarta ti arkidiosesis gapu iti eskandalo” agingga a dinan “masuportaran dagiti parokia.”